Ünite 2 : Damga Vergisinde Vergilendirme Biçimleri

Damga Vergisinde Çeşitli Vergilendirme Biçimleri

Damga vergisi kapsamındaki kâğıtlar açısından iki temel vergilendirme biçimi söz konusudur;

• Nispi vergileme
• Maktu vergileme

Damga vergisine tabi kağıtlar matrah türü ve belli bir parayı içerip içermeme ölçütleri uyarınca maktu veya nispi biçimde vergiye tabi tutulurlar. Damga vergisinde kanunla belirlenmiş üst sınır bulunmaktadır.

Maktu Vergilendirme

Damga vergisinde maktu vergilendirmede yasanın 10’uncu maddesi gereğince kâğıdın sadece mahiyeti esas alınır. Maktu vergilemede vergi miktarı sabittir. Damga vergisi konusuna giren bir kısım kâğıt maktu vergiye tabidir. Maktu vergileme yasaya ekli (1) sayılı tabloda yazılı tutarlar üzerinden yapılır. Maktu vergilemede ödenecek vergi miktarı açısından önemli olan kâğıdın niteliğidir, kural olarak kâğıdın belli bir para içerip içermemesi bu açıdan önem taşımaz. Bu tür vergilemede vergi, kâğıt başına belirlenmiş belirli ve sabit bir miktardır. Bu nedenle de maktu vergileme miktar esaslı (spesifik) matraha dayanır. Her bir kâğıt için ayrı ayrı belirlenmiş tutarda maktu damga vergisi alınır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda hâlihazırda farklı kâğıtlar için ?0,60den başlayıp  ?330,30’ye varan tutarlarda maktu damga vergisi öngörülmüştür.

Vergiye tabi kâğıtlar arasında akitlerle ilgili kâğıtlardan;

• Belli parayı ihtiva etmeyen tahkimnameler,
• Sulhnameler belli parayı ihtiva edenler,
• Turizm işletmeleri ile seyahat acentelerinin aralarında düzenledikleri kontenjan sözleşmeleri maktu esasta damga vergisine tabi tutulmuştur.

En yüksek maktu damga vergisi alınan kağıt belli parayı ihtiva edenleri de dahil olmak üzere turizm işletmeleri ile seyahat acentelerinin aralarında düzenledikleri kontenjan sözleşmeleridir. Maktu damga vergisi tutarları her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında arttırılır.

Nispi Vergilendirme

Nispi vergilemede kâğıdın türü ile birlikte niteliği ve belli bir para içermesi dikkate alınır. Belli parayı içeren kâğıtlar için nispi vergileme yapılır. Nispi vergileme değer esaslı matraha dayanır. Nispi vergilemede kâğıdın damga vergisi içerdiği meblağa yasaya ekli (1) sayılı tabloda belirlenmiş bindelik oran uygulanarak hesaplanır.

Damga Vergisi Kanunu bazı kağıtlar açısından nispi vergilendirme biçiminin kullanılmasını öngörmüştür. Nispi vergilendirme orana dayalı olarak yapılan vergilendirme biçimidir. Bu vergilendirme biçimi oranın söz konusu olabildiği değer esaslı (ad valorem) matraha sahip vergilerde uygulanabilir. Bu vergilendirme biçiminde matraha ilgili vergi oranı uygulanmak suretiyle vergi borcu tespit edilir. Damga vergisinde de nispi vergilendirme biçimi uygulanır.

Damga vergisinde nispi vergilemede;

• Kâğıdın türü
• Niteliği dikkate alınmaktadır.

Nispi vergilemede kâğıdın damga vergisi içerdiği meblağa yasaya ekli (1) sayılı tabloda belirlenmiş oranlar uygulanarak hesaplanır. Yasada uygulanacak vergi oranları kâğıt türleri açısından farklılaştırılmıştır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda farklı kâğıtlar için binde 0’dan başlayıp binde 9,48’e varan bindelik farklı vergi oranları (‰ 0, 1,89, ‰ 5,69, ‰ 7,59 ve ‰ 9,48’lik oranlar) öngörülmüştür.

Ticari işlemlerde kullanılan kâğıtlardan birer ticari ve mütedavil senet niteliği taşıyan deniz ödüncü senedi ile ipotekli borç senedi ile irat senedinin nispi esasta damga vergisi ile yükümlendirilmesi benimsenmiştir. Makbuzlar ve diğer kâğıtlar grubunda ise sadece makbuzlar bakımından nispi esasta damga vergisi alınması esası getirilmiştir.

Mukavelenamelerin müddetinin uzatılması hâlinde ise aynı miktar veya nispette vergi alınır. Akreditif mektup ve telgraflarında süre uzatıldığı takdirde verginin dörtte biri alınır. Yabancı memleketlerden Türkiye üzerine düzenlenen kağıtlar aynı miktarda, yabancı memleketlerin birinden diğeri üzerine düzenlenip Türkiye`de tedavüle çıkarılanlar ise yarı nispette vergiye tabidir.

Damga Vergisinin Ödenmesi Usulleri

Damga vergisi günümüzde üç temel usulden biri kullanılarak ödenir. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Makbuz karşılığında ödeme
• Basılı damga konulması suretiyle ödeme
• İstihkaktan kesinti yapılması suretiyle ödeme

Yukarıda belirtilen ödeme usulleri bazı istisnai durumlar dışında yükümlülerin seçimine bırakılmamış, hangi kâğıtların damga vergisinin hangi usulde ödeneceği ya bizzat kanun koyucu tarafından belirlenmiş veya kanun koyucu bunların belirlenmesi hususunda Hazine ve Maliye Bakanlığını yetkili kılmıştır. 20 Seri No’lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği hükümlerine göre bu husustaki uygulama yapılmaktadır. Ayrıca Yeminli Mali Müşavirlerin Tasdik Edecekleri Belgeler, Tasdik Konuları, Tasdike İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te;

• Yeminli mali müşavirlerce vergi mevzuatı yönünden tasdik yapılabilecek olan belgeler kapsamında 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 18 ve 22. maddeleri uyarınca makbuz karşılığı ödemeler için verilecek damga vergisi beyannameleri,
• 19 ve 23. maddeleri uyarınca istihkaktan kesinti suretiyle tahsil edilen damga vergileri ile ilgili olarak verilecek beyannamelere de yer verilmiştir.

Damga Vergisinin Makbuz Karşılığında Ödenmesi Usulü

Eskiden söz konusu olan damga vergisinin pul yapıştırılması suretiyle ödenmesi usulü ise 5281 sayılı Kanun ile yapılan yasa değişikliği ile 31.12.2004 tarihi itibarıyla kaldırılmıştır. Bugün için pek çok kişi ve kuruluş makbuz karşılığı ödeme kapsamında bulunmaktadırlar. Bunlar bir damga vergisi defteri tutarlar ve bir ay zarfında yaptıkları damga vergisine tabi işlemlerin makbuz karşılığı ödenecek damga vergileri ile istihkaktan kesinti suretiyle ödenecek damga vergilerini bu deftere yazarlar. Damga Vergisi Kanunu’nun 18. maddesinde bu kanunda gösterilen hâller dışında damga vergisinin makbuz karşılığında ödeneceği hükme bağlanmıştır. Bu ödeme şekli bugün için damga vergisinin genel ödeme şekli konumundadır. Diğer bir deyişle yasada özel bir ödeme usulü öngörülmemiş ise damga vergisi makbuz verilmesi karşılığında ödenir. Makbuz karşılığı ödenecek vergilerin izleyen ayın 26. günü (371 Sıra No.lu VUK Tebliği uyarınca yirmi üçüncü günü) akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine damga vergisi beyannamesi ile bildirilip aynı ayın 26. günü akşamına kadar ödenmesi gerekir. Belirtilen durum dışında ise damga vergisi, vergiye kâğıdın düzenlendiği tarihi izleyen on beş gün içinde vergi dairesine bir beyanname ile bildirilir ve aynı süre içinde ödenmesi gerekmektedir.

Kâğıdı işleme koyabilmek için kâğıda ilişkin damga vergisinin ödenmiş olmasını gözetmekle zorunlu tutulmuş olanlar (örneğin noterler) ayrıca kâğıdın damga vergisinin ödenip ödenmediğini araştırmak zorunda kalacağından makbuz karşılığı damga vergisi ödemek zorunda olanlar ilgili kâğıda tutarını da belirtecekleri damga vergisinin kendilerince ödeneceği şerhini koyarlar. Hazine ve Maliye Bakanlığı vergiyi işlem anında ilgili kamu kurum veya kuruluşuna makbuz karşılığı ödettirmeye yetkilidir.

Damga Vergisinin İstihkaktan Kesinti Yapılması Suretiyle Ödenmesi Usulü

Hazine ve Maliye Bakanlığınca Damga Vergisi Kanunu’nun 19. maddesinde genel ve özel bütçeli dairelerle il özel idareleri ve belediyeler, bankalar, iktisadi kamu teşekkülleri ile bunların iştirakleri ve müesseseleri ve benzeri teşekkül, iştirak ve müesseselerin ödemelerinde kullanılan ve nispi vergiye tabi bulunan makbuzlar ile bu nitelikteki kâğıtlara ait damga vergisinin bu ödemelerin yapılması; avans suretiyle ödemelerde ise avansın itası sırasında ilgili daire ve müesseseler tarafından istihkaklardan kesinti yapılması usulü ile ödenmesine izin verilebileceği düzenlenmiştir.

İstihkaktan kesinti yapmak suretiyle damga vergisini vergi dairesine ödeyecek olanlar yaptıkları ödemelerden kestikleri vergiyi aylık veya üç aylık muhtasar beyanname ile vergi dairesine o ayın 20. (371 Sıra No.lu VUK Tebliği uyarınca 23 üncü) günü akşamına kadar bildirir ve 26. günü akşamına kadar da öderler. İstihkaktan kesinti yoluyla damga vergisini ödeyecek olan kişi kendisinin değil fakat bir başkasının damga vergisini ödemektedir.

Damga vergisi istihkaktan kesinti suretiyle ödenecek kâğıtlar genel ve özel bütçeli dairelerle il özel idareleri ve belediyeler, bankalar, iktisadi kamu teşekkülleri ile bunların iştirakleri ve müesseseleri ve benzeri teşekkül, iştirak ve müesseselerin ödemelerinde kullanılan ve nispi vergiye tabi aşağıdaki işlemler ile ilgili kâğıtlarla sınırlıdır:

• Hizmet erbabına maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, tazminat, ikramiye ve harcırah gibi adlarla yapılan nispi vergiye tabi istihkak ve avans ödemeleri,
• Müteahhitlere ve diğer kimselere yapılan avans ödemeleri,
• Resmî dairelerce yapılan her türlü ödemeler Damga vergisi istihkaktan kesinti suretiyle ödenecek kâğıtlara (ücret bordrosu, avans makbuzu vs.) “damga vergisi tarafımızdan istihkaktan kesinti suretiyle ödenecektir” şerhi konulup yetkililerce imzalanır.

Damga Vergisinin Basılı Damga Konulması Suretiyle Ödenmesi Usulü

Damga Vergisi Kanunu’nun 17. maddesinde düzenlenen basılı damga konulması suretiyle ödeme şekli ancak belli kâğıtların damga vergisinin ödenmesinde kullanılabilir.

Damga Vergisi Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenen makbuz karşılığında ödeme usulü günümüzde damga vergisinin genel ödeme usulü konumunda olup, yasada özel bir ödeme usulü öngörülmemiş ise damga vergisi bu usulde ödenir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın izni alınmak şartıyla Damga Vergisi Kanunu’nun 17. Maddesinde;

• Makbuz ve ibra senetleri,
• Faturalar,
• Ulaştırma ile ilgili konşimento ve manifesto gibi kâğıtlar,
• Elektrik, havagazı, telefon ve su abonman sözleşmeleri damga vergisine tabi diğer kâğıtların damga vergisinin basılı damga konulması şekliyle ödenebileceği öngörülmüştür.

Stoklarda yer alan bu matbu kâğıtlar gerek oldukça üzerinde boş bırakılmış bilgiler ilgililerce doldurulmak suretiyle kullanılır. Basılı damga konulan kâğıtlar matbu olarak hazırlanıp bastırılır. Bu kâğıtların damga vergisi söz konusu kâğıt basılmadan önce yüzde beş noksanı ile peşin olarak ödenir.