Ünite 2: Destinasyon Planlama ve Geliştirme

Giriş

İnsanların çalışma temposu, turizm hareketlerinin mevsimsel olarak yoğunlaşmasına neden olmaktadır. Bu mevsimsel yoğunlaşma özellikle zaman, pazara ulaşım ve ekonomik nedenlerden dolayı destinasyonlar üzerinde bir baskı doğurmaktadır. Bu da baskılara dayanamayan ve değişime ayak uyduramayan bazı destinasyonların önemini yitirmesine neden olmaktadır. Bu noktada planlama ve yönetim stratejileri geliştirmek gerekmektedir. Aslında destinasyonlar, yerel işletmecilerin karmaşık ilişkilerinden dolayı yönetilmesi ve pazarlanması çok zor olan bütünleşik sistemlerdir. Bununla beraber planlama yapan ve stratejiler geliştiren destinasyonlar başarılı olmuşlardır ve çok değişken talepleri karşılayabilmişlerdir.

Planlama ve Turizm Planlaması

Planlama, gelecekte yapılacak islerin bugünden belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşmayı sağlayacak araç ve imkânların belirlenmesidir. Turizm sektöründe stratejik planlama genellikle kimi kuruluşları (ulusal turizm ofisi, destinasyon, yerel topluluklar) desteklemek için istenen amaçları gerçekleştirmek üzere düzenlenen büyük faydalar elde etmek adına mevcut kaynaklara odaklanmayı sağlayacak politika, planlama ve yönetim aracıdır.

Planlama; ekonomik kalkınma, coğrafi bölge, altyapı, sosyal tesisler, park ve koruma alanları, işletme, şehir ve bölgesel alanlar gibi bazı temel alanlarda uygulanabilir. Genellikle sıralanan bu faktörlerin bir ya da birkaçı planın türü ve ölçeği konusunda belirleyici olmaktadır. Başlıca plan türleri ise kısmi ve genel planlar, uzun, orta, kısa dönemli planlar, ulusal ve bölgesel planlar, makro ve mikro planlar, tek merkezli ve çok merkezli planlar, tek hedefli ve çok hedefli planlar, büyüme tipi ve kalkınma tipi planlar ve yol gösterici, emredici planlardır.

Turizm sektörünün karmasık yapısı, turizm planlamasının kavramsal olarak tanımlanmasını ve anlaşılmasını zorlaştırmış, dolayısıyla turizm ürününün farklı unsurları arasında koordinasyonun sağlanması da güçleşmiştir. Buna karsın turizm planlaması kavramını önemli hale getiren de yine bu karmaşık yapıyı oluşturan ve turistik ürünün parçaları olan yerel halkların kültürleri ve yasam tarzları ile çevresel faktörlerdir. Turizmde planlama turizmin gelişimini etkileyen ve bu gelişimden etkilenen unsurların çeşitliliğini yansıtan ekonomik, sosyo-politik ve çevresel unsurları birleştirici bir özellik taşımaktadır. Planlama, turizm sektörünün bütün alt sektörlerinde etkin bir performans ve başarı için ön koşuldur. Planlamanın, örgütün amaçları, kaynakları ve değişen pazar olanakları arasında geçerli bir uyumun sağlanması ve bunun geliştirilmesi ile ilgili yönetimsel bir süreç olarak ele alınması gerekmektedir. Tüm bu açıklamalar çerçevesinde turizm planlaması belli bir dönemde turizmde ula şılmak istenen hedefleri, bu hedeflere ulaşmak için kullanılacak araçları, olanakları, yapı lacak isleri ve bu islerin sonuçlarını gösteren disiplinli bir düzenleme olarak tanımlanabilir.

Uzun dönemli bir planlama yaklaşımı ile ulusal, bölgesel ve işletme düzeylerinde kârlılık oranlarını yükseltmek ve turizm piyasasında yer alan karar birimlerinin memnuniyetlerini arttırmak mümkündür. Uzun dönemli bir planlama yaklaşımı ile ulusal, bölgesel ve işletme düzeylerinde kârlılık oranlarını yükseltmek ve turizm piyasasında yer alan karar birimlerinin memnuniyetlerini arttırmak mümkündür.

• Turizmin hammaddesi sayılan doğal ve kültürel kaynakların gelecek kuşakların da kullanımı için korunması,
• Ulusal ve bölgesel kalkınma politikalarıyla turizme ait politikaların uyumlaştırılarak sektörler arası bağlantıların kurulması,
• Turizmin geliştirilmesini amaçlayan kararların alınmasında özel ve kamu sektörü olmak üzere konuyla ilgili tüm kesimlerin yan yana getirilebilmesi,
• Turistik çekim unsurları, turistik faaliyetler, olanaklar, hizmetler ve turizm pazarlarını geliştirecek düzenlemelerin yapılması,
• Turizmin neden olabileceği olası sorunların azaltılması ve turizmden elde edilecek ekonomik getirilerin olabildiğince eşit bir şekilde dağıtılması,
• Turizmin gelişmesine katkıda bulunacak altyapı faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi,
• Özel turizm alanlarına ait ayrıntılı planların hazırlanması ve turizme uygun düzenlemelerin belli standartlara sadık kalınarak hayata geçirilmesi,
• Gerekli kurumsal düzenlemeleri gerçekleştirerek turizm gelişim planları ve politikalarının etkili bir şekilde uygulanmasının sağlanması,
• Geliştirme yöntemlerinin devamlı izlenmesi

gibi nedenlerle bölgesel ve ulusal düzeylerde turizm planlaması yapmak gereklidir.

Turizm planlamasında hedef, politika, plan ve strateji gibi kavramlarının sıklıkla kullanıldığı bilinmektedir. Hedef, turizm gelişim planlamasından elde edilmesi beklenenleri; politika, karar alma sürecini belirlemek ve yönlendirmek için uygulanan gelişim yaklaşımlarını; plan, politikaları yansıtan tüm sistemin parçalarını düzenlemeyi ve strateji, politika ve plan önerilerini yerine getirme aracını ifade eder.

Destinasyonlarda Planlama

Destinasyonda bulunan kaynakların, bölgede yer alan rekreasyonel ve turizm alanları tanımlanıp doğal ve kültürel kaynak değerlerine ilişkin analizler yapılarak geliştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca kaynakların maksimum düzeyde korunması sağlanmalı; sürekli olarak değerlendirilmesi ve özellikle çevreyi koruma bilincine sahip olunması gerekmektedir.

Bir turizm destinasyonu, başarılı bir turizm gelişimi gerçekleştirebilmek için turizm çekiciliklerini en iyi şekilde değerlendirip değişen pazar koşullarına ve tüketici tercihler ine göre planlamak durumundadırlar. Destinasyon planlaması ve politikaları; fiziksel, sosyal, ekonomik, politik ve çevresel özellikleri yerleşim ve yerlerdeki değişikliklerle ilgili olarak turizmin teorik ve pratik yönlerini keşfetmeyi amaçlamaktadır.

Turizm destinasyonlarında planlama tasarlanırken sponsorların ve liderlerin tanımlanması, amaçların belirlenmesi, güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesi, önerilerin geliştirilmesi, gelişimin yönlendirilmesi ve teşvik edilmesi, geri beslemenin gözlenmesi gibi bazı temel adımlar olmalıdır.

Planlama yapılmasının destinasyonlara faydaları aşağıdaki gibidir:

• Turizmin amaçları ve bu amaçların nasıl gerçekleştirileceğinin, yani turizm gelişiminin amaçları ve politikalarının belirlenmesi,
• Doğal ve kültürel kaynakların günümüz kullanımı için olduğu kadar gelecek için de korunmasını sağlayacak şekilde bir turizmin gelişiminin sağlanması,
• Ülkenin ya da bölgenin genel gelişim politikalarına turizmi entegre etmesi ve turizm ve diğer ekonomik sektörler arasında bağlantı kurulmasını sağlaması,
• Kamu ve özel sektörün turizm gelişimi üzerinde karar vermeleri için akılcı bir zemin sağlaması
• Turizm sektörünün birçok unsurunun eş güdümlü bir şekilde gelişimine olanak sağlaması, turist çekiciliklerini, faaliyetlerini, tesislerini, hizmetlerini ve artan oranda bölümlenen ve çeşitlenen turizm pazarlarının birbiri ile bütünleştirilmesi,
• Olası turizm sorunlarını en aza indirirken faydaların topluma eşit dağılımı ile turizmin ekonomik, çevresel ve sosyal faydalarını dengelemesi ve optimize etmesi,
• Çekiciliklerin, tesislerin, hizmetlerin ve altyapının turizm gelişiminin boyutları, türü ve yeri konusunda rehberlik edecek fiziksel bir yapı sağlaması,
• Uygun turistik tesis tasarımları ve birbiri ile uyumlu ve birbirini destekleyen belirli turizm alanları için hazırlanacak ayrıntılı planlar için standartlar oluşturması ve yol göstermesi,
• Gerekli örgütsel ve kurumsal çalışma ortamını sağlayarak turizm gelişimi politikasının etkin uygulanması ve turizm sektörünün sürekli yönetimi için temel yaratması,
• Turizm gelişiminde kamu ve özel sektör çabalarının ve yatırımlarının etkin eş güdümüne ortam sağlaması,
• Turizm gelişim sürecinin sürekli olarak kontrolü ve yapılacak işlerin istenilen şe-kilde gitmesini sağlayacak zemini oluşturması.

Destinasyon Planlamanın Önemi

Planlama bir destinasyonun yasam döngüsünde etkili olabilecek en önemli faktördür. Özellikle sürdürülebilir turizm gelişiminin en önemli unsurlarından biri destinasyon planlamasıdır. Destinasyon planlaması destinasyonun ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel gelişimine önemli katkılar sağlar. Bu nedenle destinasyonların gelişiminde rasyonel ve bilimsel yöntemlere dayalı planlamalar yapılmalıdır. Planlama, destinasyondaki mevcut üretim faktörlerinin etkin ve verimli kullanımını sağlamaktadır. Plansız yapılanma ve turizme açılma ise beraberinde pek çok olumsuzlukları getirmekte ve destinasyonun yasam döngüsünü kısaltmaktadır.

Planlama yapılmadan gelişen destinasyonları birtakım olumsuzluklar beklemektedir. Plansız gelişen destinasyonlarda destinasyondaki kaynakların tasıma kapasiteleri ile ilgili sorunlar bas gösterir. Özellikle destinasyon kaynaklarının sınırlı olması ve bu kaynakları kullananların kaynaklar üzerindeki baskısı tasıma kapasitesinin önemini arttırmıştır.

Tasıma kapasitesi genel olarak iki yönü ile ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi biyolojik ve fiziksel bileşenler, ikincisi ise davranışsal bileşenlerdir. Biyofiziksel bileşenler temel kaynaklardaki bütünlükle ilişkilendirilmiştir. Bu iki bileşenin içerdiği dört farklı tasıma kapasitesi aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:

Fiziksel Taşıma Kapasitesi: Üst yapılar için gerekli olan uygun alan miktarı ve sınırlı kapasiteyi kapsar (park alanları, konaklama işletmelerindeki yataklar vb.). Kapasite ölçüleri planlama ve yönetimin kontrolü için kullanılabilir.

Biyolojik Taşıma Kapasitesi: Eko sistem içinde doğal tahribat olmadan dayanılabilecek düzey olarak tarif edilir. Çevresel bir tahribat olduğunda veya kabul edilemeyecek düzeyde bir rahatsızlık verme durumu söz konusu olduğunda bir yerin biyolojik kapasitesi asılmış olur.

Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Turist deneyimlerinde (destinasyonda kaldıkları süre boyunca) önemli ölçüde bozulma olduğu zaman bir yerin psikolojik kapasitesi aşılmış olur. İnsanların bir bölümü kalabalık yerlerden hoşlansa da diğerleri kalabalıktan kaçabilir. Bu nedenle psikolojik tasıma kapasitesi bireysel bir kavramdır.

Sosyal Taşıma Kapasitesi: Sosyal tasıma kapasitesi turizm planlaması ve sürdürülebilirlik gibi toplumsal fikirlerden türemiştir. Yerel halkın turist davranışlarına ya da tam tersi turistlerin yerel halkın tutum ve davranışlarına tahammül etme sınırı olarak tanımlanabilir. Yerel halk ve işletmeler için kabul edilebilir gelişim düzeylerini tanımlamaya ve yöre sakinlerinin kabul edebilecekleri değişimin alt ve üst sınırlarını ölçmeye çalışır.

Planlama yapılmayan bir destinasyonu bekleyen ve tasıma kapasitelerini zorlayan Fiziksel çevrede tahribat ya da kalıcı değişimler, tarihsel ve kültürel yapılar ve kaynaklar üzerinde kalıcı hasar ya da değişiklikler, çevre kirlenmesi ve trafik sorunları gibi fiziksel etkiler ; yerel halkın hizmetlere ve turistik çekiciliklere ulaşamaması ya da çok az yararlanabilmesi gibi nedenlerden dolayı turistlere karsı olumsuz tepki gösterilmesi, yerel halkın turistleri sevmemesi, kültürel kimlik kaybı, turizm sektöründe çalışanlarda eğitim eksikliği, turizmin destinasyona sağladığı katkıların önemsenmemesi gibi insanlar üzerindeki etkiler ; turizmin pazarlanması ve gelişimi konularında birbirleri ile uyumsuz yaklaşımların ortaya çıkması, işletmeler arasında koordinasyon eksikliği, turizmin faydalarının yeterli bir şekilde tanımlanamaması, yerel kamu otoritelerinin desteklenmemesi, toplumu ilgilendiren önemli konular, sorunlar ve fırsatlar ile ilgili doğru yaklaşımların geliştirilememesi gibi pazarlama ve tanıtım konusunda etkiler ; turizm gelişmesi ve pazarlaması konusunda birbirinden kopuk yaklaşımlar, bölgesel turizm işletmeleri arasında iş birliğinin eksikliği, turizm endüstrisinin olanaklarının yetersiz kalması, bölgesel kamu kuruluşlarının yetersiz desteği, turizmi ilgilendiren önemli sorunlar, konular ve fırsatlar için girişimlerin başarısız kalması gibi örgütsel etkiler ; yetersiz gelişme belirtileri, çekiciliklerin ve faaliyetlerin eksikliği, mevsimsellik oranında artış ya da kalış sürelerinde azalma, tesis ve hizmetlerin kalitesinde azalma ve seyahat bilgilendirme hizmetlerinde zayıflama gibi diğer etkiler olabilmektedir.

Destinasyonlarda Planlamadan Sorumlu Paydaşlar

Bir destinasyonun planlama sürecinde destinasyonun paydaşlarına bazı roller ve sorumluluklar düşmektedir. Genel olarak devlet ve onun adına hükûmetler destinasyonların gelişimi konusunda daha genel, koordinasyona yönelik ve yasal önlem ve sorumluluklar almalıdır. Yerel yönetimler ise ağırlıkla altyapı ve denetim gibi sorumluluklar almaktadır. Bunların dışında organize edici rollerinden de bahsedilebilir. Bir destinasyondaki işletmeler turistik ürün ve hizmetlerin üretilmesi, turiste sunulması, tanıtılması, pazarlanması gibi sorumluluklara sahiptirler. Üniversitelere baktığımızda ise destinasyonda turizm eğitimi, turizm bilinci oluşturul ması ve turizm farkındalığı yaratılması gibi role sahip oldukları görülür. Destinasyon geliştirilmesi ve planlanmasında sivil toplum kuruluşları, odalar, birlikler de önemli rollere sahiplerdir. Son olarak yerel halkın destinasyonların gelişim ve planlanmadaki rollerine bakacak olursak turizm planlarının süreçlerine aktif katılımda bulunmak, gelen turistlere karsı pozitif tavır sergilemek, somut ve somut olmayan kültürel mirası korumak, destinasyonun tüm kaynaklarını korumak ve geliştirmek vb. sayılabilir.

Destinasyonlarda Gelişim Planları Hazırlama

Birçok bakımdan planlamanın genel ilkeleri kaynak değerlendirme, pazar analizi, gelişim stratejisi ve pazarlama planı gibi farklı alanlarda gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte genellikle bu planların pratikte uygulamaları ve operasyonları oldukça farklılık göstermektedir.

Ulusal seviyede gelişim planlaması, genel ekonomik amaçları yansıtma ve çoğunlukla birtakım faaliyetlerden ziyade neyin gerçekleştirildiğini gösterme eğilimindedir. Operasyonların alt seviyesinde teknik desteğe ve pazarlamaya azami ölçüde önem vermekle birlikte büyümeyi kolaylaştırmaya yöneltmektedir.

• Turizm politikası,
• Temel turistik çekiciliklerin tanımlanması, turistik gelişme bölgelerinin belirlenmesi, uluslararası ulaşım noktaları, tesisler ve hizmetler arasında ülke için ulaşım ağını kapsayan fiziksel yapı planı,
• Diğer temel altyapılar,
• Konaklama ve diğer turistik tesislerin ve hizmetlerin miktarı, türü ve kalitesi,
• Ülke içindeki turistik yollar ve bölgeler arasındaki bağlantılar,
• Turizmin örgütsel yapısı, yasaları ve teşvik politikaları,
• Turizm pazarlama stratejileri ve tanıtım programları,
• Öğrenim ve eğitim programları,
• Tesis geliştirme ve düzenleme standartları,
• Sosyo-kültürel, çevresel ve ekonomik düşünceler ve etki analizleri,
• Gelişmenin aşamalara bölünmesi, kısa dönemli gelişme stratejisi ve proje program-lamasını da içeren ulusal düzeyde uygulama teknikleri üzerinde yoğunlaşmak

Bölgesel turizm gelişim planlarına bakıldığında ise aynı ülke içindeki bir ya da birkaç bölgenin es zamanlı olarak planlanmasını ele alan plan türü olduğu görülür. Bölgesel planlamada fiziki coğrafya boyutu önem kazanmaktadır.

• Bölgesel politika,
• Bölgeye ulaşım ve bölge içinde tesisler ve hizmetler arasında ulaşım ağı,
• Turistik çekiciliklerin türü ve yeri,
• Sayfiye alanları da dâhil olmak üzere turistik gelişme alanlarının yeri,
• Turistik konaklama ve diğer turistik tesisler ile hizmetlerin miktarı, türü ve yeri,
• Bölgesel düzeyde çevresel, sosyo-kültürel ve ekonomik düşünceler ve etki analizleri,
• Bölgesel düzeyde eğitim programları,
• Pazarlama stratejileri ve tanıtım programları,
• Örgütsel yapı, yasalar, düzenlemeler ve yatırım teşvikleri,
• Gelişmenin aşamalara bölünmesi, projelerin programlanması, bölgenin bölümlere ayrılması gibi uygulama teknikleri.

Turizm Stratejisi Süreci

1. Aşama: Fırsatları ve Kısıtları Belirlemek

1. Bu aşamada sadece kaynakların gelişimi ve potansiyel değişimi tanımlanmakla kalınmaz aynı zamanda gelecekteki gelişim hareketi açısından önemli olan olaylar da ele alınmaktadır.
2. Bu asama destinasyonun kaynaklarının sahip olduğu özellik ve unsurlara göre beklenen turist pazarını ve mevcut ziyaretçi gruplarını belirleme aşamasıdır.
3. Turizmde kaynak kullanımı konusunda potansiyel fırsatları ve gelişimi engelleyici kısıtlılıkları belirlemek gereklidir.
4. Son asama ise gelişim süreci noktasında sorun ve endişelerin listelenmesi olacaktır. Bunu yapmadaki amaç destinasyon gelişiminde öncelikli olan amaç ve hedeflerin belirlenmesidir.

2. Aşama: Gelişim Amaçlarını ve Hedeflerini Belirlemek

Bu aşamada “Biz simdi neredeyiz?” sorusuna cevap verilmektedir. İkinci asama geleceğe yönelik bir bakış açısıyla “Biz nerede olmak istiyoruz?” ya da “Turizmin gelişimi ile neyi başarmak istiyoruz?” soruları sorulmaktadır. Turizm stratejik planlama süreci; politika, amaçlar, hedefler ve eylem planlarından oluşmaktadır.

3. Aşama: Eylem Planını Tasarlamak

Turizm gelişim stratejisi esas itibarıyla önceden belirlenmiş turizm politikalarını gerçekleştirmek için bir dizi eylem adımlarıyla tasarlanmaktadır. Eylemleri tasarlamak temel gelişim planının son aşamasıdır. Bu aşamada destinasyonların turizm hedefleri düzen lenmiş, bunların nasıl başarılabileceği detaylarıyla tanımlanmış, kim tarafından yapılacağı ve beklenen sonucun ne zaman gerçekleşeceği belirlenmiş olmaktadır. Turizm eylem adımları, belirli turizm hedeflerine ulaşmayı sağlayacak metotlar oluşturularak tasarlan maktadır.