Ünite 1: Destinasyon Kavramı, Özellikleri ve Yönetimi

Destinasyon Kavramı

Turizm literatüründe destinasyon kavramının “turistik istasyon”, “turist varış yeri”, “turistik mahal”, “yönelim” gibi farklı kavramlarla ifade edildiği görülmektedir. Destinasyon, İngilizce destination kelimesinin aslında tam karşılığı olmamakla birlikte, anlam olarak varış yerini en iyi ifade ettiği düşünülen bir kelimedir. Günümüzde pek çok yazar destination kelimesini Türkçeleştirerek destinasyon olarak kullanmaktadır. Destinasyon terimi “varılacak olan yer” anlamına gelmektedir (Türk Dil Kurumu Sözlüğü, www. tdk.gov.tr) Her bir yazarın farklı bakış açısına göre yapmış oldukları bu tanımlamalardan birine göre destinasyon “turistlerin ihtiyaç duyduğu hizmetlerle beraber, çok sayıda çekicilik (cazibe) içeren daha büyük alanlardır” destinasyon kavramı “ülke bütününden küçük ve ülke içindeki pek çok kentten büyük, insan beyninde belirli bir imaja sahip markalaşmış ulusal bir alan ve önemli turistik çekiciliklere, çekim merkezlerine, festivaller, karnavallar gibi çeşitli etkinliklere, bölge içinde kurulmuş iyi bir ulaşım ağına, gelişim potansiyeline, dahili ulaşım ağıyla bağlantılı bölgeler arası ve ülke düzeyinde ulaşım olanaklarına ve turistik tesislerin gelişimi için yeterli coğrafi alana sahip bir bölge” olarak tanımlanmaktadır.

Çekim merkezleri şu şekilde sıralandırılabilir:

• Şehirler (özellikle tarihî ve kültürel çekiciliklere sahip turistik şehirler)
• Köyler ve küçük kasabalar
• Tatil merkezleri
• Korunmaya alınmış bölgeler (özellikle kırsal alanlar ve milli parklar vb. gibi doğal çekicilikler)
• Bölgeler
• Ülkeler

Destinasyonların Özellikleri

Destinasyonların pek çoğunun sahip olduğu ortak özellikler aşağıdaki gibi sıralandırılmaktadır:

Bütünleşik Olma Özelliği: Destinasyonlar pek çok unsurun bir arada bulunduğu bütünleşik sistemlerdir. Bu unsurlar çekicilikler, hizmet işletmeleri (konaklama, yiyecek-içecek işletmeleri, eğlence merkezleri vb.), ulaşım olanakları ve destek hizmetlerden oluşmaktadır. Söz konusu hizmet ve işletmelerin birbirlerini tamamlayıcı yapıda oldukları görülmektedir.

Kültürel Değerler Olma Özelliği : Kültür; toplumsal normlar ve gelenekler, dil, moda, mimari, el sanatları, sanat, müzik, gastronomi vb. unsurları içeren çok boyutlu ve zengin bir kavramdır. Kültür; binalar, tarihî yapılar veya eserler şeklinde dokunulabilir (somut) veya insanların değerleri, davranışları ve yaşam tarzları gibi dokunulamaz (soyut) formlarda karşımıza çıkmaktadır. Kültür olgusu içerisinde; binalar, mekanlar, dans, yiyecek, giyim, etkinlikler, değerler, yaşam tarzları ve el sanatları vb. gibi çok farklı değerlerden bahsetmek mümkündür. Turistleri destinasyona çeken bu kültürel unsurları genel olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: El sanatları, el işleri, dil, gelenekler, gastronomi, müzik ve sanat (konserler, resim, heykel vb.), bölgenin tarihi (görsel malzeme ile desteklenen), yerel halkın meslek türleri ve kullanılan teknoloji, mimari yapı, inançlar, eğitim sistemi, giyim/kuşam ve boş zaman aktiviteleri.

Ayrılmazlık Özelliği: Turistik bir ürün olarak destinasyonlar üretildiği yerde tüketilen, stoklanamayan ve bölünemeyen hizmetlerdir. Tüketicilere bütünleşik deneyimler yaşatan destinasyonlar hem nihai tüketicilerin hem de aracıların ulaşabilecekleri uygun mesafelerde bulunmalıdırlar.

Çok Amaçlı Kullanım Özelliği : Destinasyonlar sadece turistler tarafından kullanılan, onların bulunduğu ve onlara hizmet verilen yerler değildir. Bir destinasyonda yerel halk, turistik ve turistik olmayan işletmeler gibi çok sayıda paydaş da varlıklarını sürdürmektedir.

Destinasyonların Sınıflandırılması

Page’in Destinasyon Tipolojisi

Page (1995)’in tipolojisine göre destinasyonlar yaşam alanlarının farklılıklarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:

• Başkentler (Londra, Paris ve New York) ve kültürel başkentler (Roma)
• Metropolitanlar ve surlarla çevrili tarihi kentler (Canterbury ve New York)
• Büyük tarihi kentler (Oxford, Cambridge ve Viyana)
• Varoşların olduğu kentler (Manchester)
• Yeniden yapılandırılmış sahil destinasyonlar (Londra Docklands ve Sidney Darling Harbour)
• Endüstriyel kentler (Bradford)
• Deniz kenarı tatil destinasyonları ve kış sporları merkezleri (Lillehammer)
• Belli bir amaç için özel olarak oluşturulmuş entegre tatil destinasyonları
• Turistik eğlence kompleksleri (Disneyland ve Las Vegas)
• Uzmanlaşmış turistik hizmet merkezleri (SPA’lar ve Hac destinasyon bölgeleri)
• Kültürel sanat şehirleri (Floransa)

Judd ve Fainstein’in Destinasyon Sınıflandırması

• Tatil amaçlı destinasyonlar
• Kültürel destinasyonlar
• Dönüştürülmüş destinasyonlar

Mckercher’in Destinasyon Sınıflandırması

• Büyüklüklerine Göre Destinasyonlar
• Konumuna Göre Destinasyonlar
• Kapsamına Göre Destinasyonlar
• Faaliyet Sürelerine Göre Destinasyonlar
• Sahip Olduğu Çekiciliklerin Gücüne Göre Destinasyonlar

Destinasyonları Oluşturan Unsurlar

Jansen-Verbeke (1988) destinasyon kaynaklarını, bir destinasyonu ziyaret kararındaki önemlerine göre temel kaynaklar, ikincil kaynaklar ve ek kaynaklar olmak üzere sınıflandırmıştır;

• Temel kaynaklar
• İkincil kaynaklar
• Ek kaynaklar

Buhalis’e (2000) göre ise destinasyonları oluşturan unsurlar altı kategoriden oluşmaktadır:

• Çekicilikler: Doğal, insan yapımı, yapay, belli bir amaca yönelik yapılar, kültürel miras, özel olaylar
• Ulaşılabilirlik: Güzergâhlar, ulaşım terminalleri, ulaştırma araçları
• İşletmeler: Konaklama, yeme-içme, eğlence, seyahat vb. işletmeler
• Paketler: Aracılar ve toptancılar tarafından önceden hazırlanmış paketler
• Etkinlikler: Destinasyonlarda gerçekleştirilen her türlü etkinlik
• Destek hizmetleri: Turistler tarafından destinasyonda kullanılan bankacılık, iletişim, sağlık vb. tüm hizmetler

Destinasyonları oluşturan unsurlar beş bölümde incelenebilir: “çekicilikler”, “ulaşılabilirlik”, “tesisler”, “destekleyici hizmetler” ve “etkinlikler”.

Çekicilikler

Bir destinasyonun turizm ürünü olarak dikkate alınabilmesi için her şeyden önce çekici olması gerekmektedir. Çekicilikler turistin seyahat etmek istediği bir destinasyonu başka bir destinasyona tercih etmesini etkileyen unsurlar olarak ifade edilebilir. Bir destinasyondaki temel çekicilik unsurları şunlardır:

• Doğal Çekicilikler: Deniz, parklar, dağlar, sahiller, flora, fauna vb.
• Kültürel Çekicilikler: Tarihî ve arkeolojik alanlar, mimari, müzeler, tiyatrolar vb.
• Özel Etkinlikler: Toplumsal, sportif ve dinî etkinlikler, ticari gösteriler, festivaller vb.
• Aktiviteler: Golf, yüzme, tenis vb.
• Eğlence Çekicilikleri: Temalı parklar, eğlence parkları, casinolar, sinemalar, alış-veriş olanakları vb.

Ulaşılabilirlik

Ulaştırma olmadan seyahat ve turizm olgusundan bahsetmek mümkün değildir. Bir destinasyon ne kadar kapsamlı ve özel çekiciliklere sahip olursa olsun, yeterli ulaşım olanaklarına sahip değilse gelişme göstermesi mümkün değildir.

Tesisler

Ziyaretçilerin ilgisini çekebilecek çekiciliklere sahip ve aynı zamanda ulaşılabilir bir destinasyonun sahip olması gereken bir diğer unsur ise ziyaretçilerin istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikteki tesislerin varlığıdır.

Destekleyici Hizmetler

Bir yerin destinasyon olabilmesi için sadece turistik değerlere (çekicilikler, ulaşılabilirlik, tesisler, etkinlikler vb.) sahip olması yeterli değildir. Aynı zamanda turistin ziyareti süresince ihtiyaç duyabileceği turistik olmayan ürünleri karşılayabilecek destekleyici hizmetlerin de varlığı gerekmektedir.

Etkinlik

Destinasyonu oluşturan unsurlardan bir diğeri de etkinliklerdir. Bu kapsamda festival, fuar, kongre, şenlik, karnaval, spor organizasyonları vb. yer almaktadır. Bir yerin destinasyon olarak kabul edilebilmesi için turistlerin boş vakitlerini geçirebilmelerini sağlayacak birtakım etkinliklere ev sahipliği yapması gerekmektedir.

Destinasyon Yönetimi

Destinasyonların yönetimi; imaj, tüketici algıları ve pazar rekabetini içeren fiziksel ve yönetimsel sınırlara sahiptir. Destinasyon yönetiminin amaçlarını şu şekilde sıralandırmak mümkündür:

• Destinasyon kaynaklarının sürdürülebilirliğini sağlamak
• Destinasyon çekiciliklerini korumak ve geliştirmek
• Yerel halkı turizm konusunda bilinçlendirmek ve eğitmek
• Turistlerin destinasyon deneyiminin kalitesini arttırmak

Destinasyon Yönetiminin Rolleri

Destinasyon yönetimi uygulamalarının üç temel rolü ve roller kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar aşağıdaki gibi sıralandırılabilir:

1. Destinasyon Gelişimi Planlaması
   • Destinasyonun turizm potansiyeli ve ilerlemenin izlenmesi üzerine eleştirel değerlendirmeler
   • Tüm paydaşlar ile etkili bir görüş alışverişi ve iş birliği
   • Çekici yatırım ve altyapı projelerine odaklanma
   • Yerel istihdam oluşturmak ve hizmet talebi için yeterli iş gücünü sağlamak için
   • iş gücü planlaması
   • Sektörel büyüme için uzun dönemli turizm stratejileri
2. Destinasyon Pazarlaması
   • Pazarlama araştırmaları yürütmek
   • Yeni ve gelişmekte olan pazarlar da dahil olmak üzere doğru pazarlar belirlemek ve hedeflemek
   • Turizm destinasyonun nitelikleri konusunda hedef pazar/pazarlarda farkındalığı arttırmak
   • Ziyaret ve gelir düzeyini arttırmak
3. Destinasyon Yönetimi
   • Destinasyonun doğal ve eşsiz turizm varlıklarını korumak
   • Endüstri liderliği
   • Destinasyonda eşsiz ve sürdürülebilir bir turizm endüstrisinin büyümesini sağlamak

Destinasyon yönetimi genellikle kamu sektörü tarafından icra edilmesi gereken hem resmî/kararsal hem de fonksiyonel yetkileri (planlama, organizasyon ve iş faaliyetlerinin kontrolü) bünyesinde bulunduran faaliyet alanlarından oluşmaktadır. Ana amaç uygun politikalar ve eylemler yoluyla farklı kaynakların, faaliyetlerin ve paydaşların bütünleşmesini desteklemek ve yönetmektir.