Ünite 2: Değişim Aracı Olarak Yeni Medya

Giriş

İnternetin 1990’lı yıllarla birlikte toplum yaşamına girmesi ile medya dünyası önemli bir kırılma yaşadı. İnternet artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını kısa sürede gösterdi. Bu andan itibaren internet öncesi döneme ait kitle iletişim araçları geleneksel medya olarak tanımlanmaya başladı. Bu tanımlamada etkili olan en önemli faktör kitle iletişim araçlarının sahip olduğu etkileşim düzeyi farkıydı.

Yeni Medya Kavramı

Bilgi toplumu, bilişim teknolojisine bağlı olarak şekillenmiştir. Bilginin üretilmesi, depolanması ve dağıtılması süreçleri bilgi toplumunun önemli faaliyetlerindendir. Bilgi toplumunun özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Ekonomik Yapıdaki Dönüşüm: Bilgi toplumunda eğitim, sağlık, sosyal hizmetler gibi insani hizmetler ve bilgisayar, sistem analizi, bilimsel AR-GE gibi mesleki hizmetler ön plana çıkmakta mal üretimi yerini hizmet üretimine bırakmaktadır.
2. Yükselen Yeni Sınıflar: Bilgi toplumunda “bilgi işçisi” olarak adlandırılan bilim adamları, teknisyenler, mühendisler, öğretmenler ön plana çıkmakta ve buna bağlı olarak toplumda gücün yapısı da değişmektedir.
3. Bilginin Artan Rolü: Bilgi toplumunun stratejik kaynağı bilgidir. Teorik bilgilerin yeni ürün ve hizmetlere dönüştürülmesi, toplumun bilgiyi üretir hale gelmesi toplumu başarılı kılar.
4. Bilişim Teknolojisi: Günümüzde ekonomik geliş me açısından en fazla önem verilmesi gereken alan bilişim teknolojileridir.

Günümüz toplumunu bilgi toplumuna dönüştüren en önemli faktör oluşturulan küresel bilgi ağlarıdır. Küresel medyaya ise yerel ağların bir araya gelerek oluşturduğu internettir. İnternetin hayatımızdaki önemi artarken işlevleri de çoğalmıştır. Bu işlevlere örnek olarak insanları birbirlerine yakınlaştırması ve elektronik bir internet kültürü oluşturması verilebilir. Bu örnekleri beş ana başlık altında toplayabiliriz:

• Sosyal Kimlikten Bağımsız İletişim: Bilgi toplumunun özgürleştirdiği internet kullanıcıları, internet sayesinde birbirleriyle önyargıdan uzak iletişim kurma imkanına sahip olmuştur.
• Paylaşım: İnternet sayesinde kullanıcılar, görüş ve önerilerini ilgili kurumlarla rahatlıkla paylaşabilmekte ve dönüt alabilmektedirler.
• Demokratikleş me: İnternet sağladığı özgür ortamla bireylere sansürsüz iletişim olanağı sağlamaktadır. Bu şekilde demokratik bir tartışma platformu oluşmaktadır.
• Bilgiye Hızlı ve Kolay Ulaşım: forumlar, e-posta grupları ve haber ortamları gibi ortamlar kullanıcılara bilgiyi ücretsiz ve hızlı sunmaktadır.
• Kendine Has Bir İletişim: internet kullanıcıları kendilerini yazarak ifade etmekte bu durum da hızlı yazı yazmayı gerektirmektedir.

Yeni medyanın ortaya koyduğu olanaklar bilgisayar teknolojisini temel alarak incelendiğinde bu süreci “Bilgisayar Aracılı İletişim” (Computer Mediated Communication) sözcükleriyle kavramlaştırılmıştır.

İnternet temel alarak incelendiğindeyse konu “İnternet Tabanlı, Bilgisayar Aracılı İletişim” (Internet Based, Computer Mediated Communication) kavramıyla ifade etmektedir. Bu iki yaklaşım arasındaki en önemli fark internetin gelişimidir.

İnternette erişebildiğimiz her türlü web sitesi ve sayfası bir yayındır. Bu sitelerin ve sayfaların kurucuları da internet yayıncılarıdır. Bu yayıncılık sürecinde şu iletişim modelleri kullanılır:

1. Bir Noktadan Bir Noktaya (Point to Point): Eş zamanlı olmayan ve tek yönlü ama geribildirim kanalı açık bir süreçtir. Alıcı isterse gönderici rolünde süreci tersine çevirebilir. E-posta bu iletişim modelinin uygulandığı alandır.
2. Bir Noktadan Bir Gruba (Point to Multipoint): Eş zamanlı olmayan ve tek yönlü ama alıcı sayısı birden fazladır. Tek bir kullanıcının belirlenmiş bir kullanıcı grubuna mesaj gönderilmesi durumudur. E-postalar, forumlar, tartış ma grupları ve sosyal medya uygulamaları bu modele örnek verilebilir.
3. Bir Noktadan Çok Kullanıcılı Servis Sağlayıcısına (Point to Server Broadcast): Bir kullanıcının servis sağlayıcıya gönderdiği bir mesajın servis sağlayıcı tarafından diğer kullanıcılar için ulaşılabilir kılınmasıdır. Gerçek zamanlıya yakın bir yanıtlama ile IRC iletişimi yardımıyla haberler yayılmakta ve gelen mesajlar düzenli olarak yayınlanmaktadır.
4. Bir Noktadan Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcıya (Point to Server Narrowcast): Bir kullanıcının servis sağlayıcısına gönderdiği mesajın servis sağlayıcısı tarafından diğer kullanıcılarca görünebilir yapılabilmesidir. Diğer kullanıcıların mesajı görebilmek için yetkilerinin olması ve kendilerini şifre ve kullanıcı adlarıyla tanımlayabilmeleri gereklidir.
5. Çok Kullanıcılı Servis Sağlayıcı (Server Broadcast): Mesajın kaynağının ticari bir kurum, bir kamu kuruluşu ya da servis sağlayıcı olması durumunda iletişimde sunucu adı verilen çok sayıda kullanıcının erişimine izin veren cihazlar kullanılır. Büyük ama sınırları belirsiz hedef kitlesine mesaj iletmek kadar hizmet sunma amacı da güderler. Bu yüzden kullanıcıdan gelen talepler de dikkate alınır. Bir web sitesini örnek gösterebiliriz.
6. Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcı (Server Narrowcast): Bir servis sağlayıcısının kullanıcı izni olan kurum ya da kişilere hizmet vermesidir. Üyelik ve yetkilendirme isteyen durumlar örnek olarak gösterilebilir.

İnternet tabanlı iletişim her ne kadar bilgisayar ve internet aracılığıyla gerçekleştirilse de bireylerarası iletişim olarak tanımlanır. Buradaki sembol alışverişi aracılık karakterli internet iletişiminin kullanımındaki özellikleri içerir ve “TCP/IP” ve “Müşteri-Servis Sağlayıcı Modelini yansıtır.

Yeni Medya ve Değişim

İnternet geliş meye açık ve yeniliklere uyarlanabilen yapısı ile geleneksel medyadan daha fazlası olmuştur. Yeni medya yayınları sitelerdir. Site html tabanlı olarak hazırlanmış birden çok ama birbirleri ile hiperbağlar aracılığıyla ilişkilendirilmiş ağ sayfaları bütününe verilen addır. Yeni medya ortamında yayınlar üç faktöre göre sınıflandırılır:

1. Sitenin Yapısal Özellikleri: Sitenin yapısal özelliklerine göre siteler; durağan web sayfası, dinamik web sayfası ve dinamik web sayfası olarak ikiye ayrılırlar. Durağan web sitelerinde kullanıcılar yalnız içerik sağlayıcının izin verdiği içeriği en basit haliyle sunar. Bu sitelerin tasarımı için önce içerik planlanmalı sonrasında her sayfa içeriği ile birlikte tasarlanmalıdır. Durağan web siteleri kişisel siteler, tanıtım siteleri gibi mikro sitelerdir. Dinamik web sayfaları, sayfanın kodları ve içeriği nedeniyle sıklıkla güncellenen ve her ziyarette farklılaşan sitelerdir. Anındalık, kod blokları arasında ve kullanıcının yaptığı tercihlerin gerçekleştirilmesidir.
2. Sitenin İşlevi: Sahip olduğunu site sizin öykünüzü anlatabilir. Sorularını cevaplayabilir. İlişki ağınızı geliştirebilir. Sizi görünür ve ulaşılabilir yapabilir. Site iyi bir başlangıç yapmanızı sağlayarak güvenilirliğinizi artırır. İnsanlar arası iletişimi kolaylaştırır. Hedef kitleni geliştirir ve beklentilerin sınıflandırılmasını sağlar.
3. Sitenin Sahiplik Yapısı: Sahiplik yapısı ile siteler hakkında yayının çıkış noktası, varoluş gerekçesi ve hedefleri konusunda bilgi elde edilir. Ticari eğilimlerin, kamu hizmetinin, kişisel amaçların öne çıkması ya da devler hizmetlerinin sağlanması gibi nitelikler siteleri sınıflandırırken kullanılan ipuçlarıdır. Siteler sahiplik yapılarına göre dörde ayrılır: Kişisel yayınlar, E-ticaret yayınları, Edevlet yayınları ve Sivil toplum kurumlarınca yapılan yayınlar . Kişisel yayınlar, bireyin sesini toplumun geri kalanına duyurabildiği ve okurun cevaplarıyla iletişimi iki yönlü olduğu mecralardır. Elektronik-ticaret yayınlar sürekli olarak hizmet verebildikleri için alışverişte kısıtlayıcı zaman problemini ortadan kaldırmıştır. Ayrıca güvenilirlikleri istatistiklerle ispatlanmıştır. Bu siteler kişilere ait tercihleri, alışkanlıkları ve demografik özellikleri takip ederek "kişiye özel" hizmet verebilir. Elektronik-devlet, devlet ve vatandaşlar arasındaki karşılıklı ilişkilerin dijital ortama taşınmış şeklidir. Sivil toplum kuruluşlarınca yapılan yayınlar, bu kuruluşların kuruluş amaçlarını ve öykülerini anlatabileceği gibi hitap ettikleri kitle ile etkileşim halinde olabilecekleri, iletişim kurabilecekleri mecralardır.

İnternet Yayınları

İnternet ortamının kullanıcıları, aynı zamanda yayıncı rolüne de sahiptirler. Böylelikle kullanıcılar içeriği üretebilirler ve var olan içeriğe katkı sağlayabilirler.

Etkileşimlilik, kolay kullanılabilirlik ve düşük maliyet gibi faktörler sayesinde kullanıcı içeriğini ürettiği sitenin kendisini de yapabilir. Burada içerik üretiminin birey veya kurum tarafından yapılması ayrımı ortaya çıkar. Bunun dışında ise sosyal ağ sitelerini örnek verebileceğimiz ticari yapılarda olduğu gibi site başkaları tarafından yapılırken içeriğin tamamı kullanıcılar tarafından oluşturulabilir. Bu ayrımlar sitelerin yazılımlarını, tasarımlarını ve içeriğini farklılaştırır.

İnternet sitelerinin içeriğinin kullanıcılar tarafından oluşturabilir olması web sitelerinin sayılarını ve çeşitliliğini arttırmıştır. İçeriği kullanıcılar tarafından üretilen siteler; arama motorları, internet forumu, viki siteleri ve sosyal ağ siteleridir.

İnternet ortamında sitenin ve içeriğinin bir kişi ya da kurum tarafından oluşturulduğu siteler de yaygındır. Bu sitelerin tercih sebepleri; alan adının ya da kullanılan alanın tamamen sahibi olunabilmesi ve içerik üzerindeki hakkın koruma altına alınabilmesidir. Kişisel siteler, ağ günlükleri, haber siteleri ve mikro siteleri bu tür sitelere örnek gösterilebilir.

Yeni Medyada İçeriğin Dönüşümü

İnternetle birlikte ortaya çıkan yeni medya ortamının ilk yıllarında geleneksel kitle iletişim araçları olarak adlandırılan gazete, radyo ve televizyon kurum ve kuruluşlarının interneti bir kitle iletişim aracı olarak algılamasının sonucunda ilk olarak haber siteleri oluşturulmuştur. İnternet ortamı kendi özelliklerine uygun yeni sitelerin oluşumuna da zemin hazırlamıştır.

Geleneksel kitle iletişim araçlarının sitelerinde sahip olunan yayını internet üzerinden sağlama amacı güdülmektedir fakat internet kendi özel koşulları içinde yayının aynen aktarımına izin vermemekte, değişimini ve farklılaşmasını gerektirmektedir.

Gazete, radyo, televizyon ve diğer kitle iletişim araçları içeriklerini internet ortamında uygun bir araç ve yazılımla izlerkitlenin kullanımına sunabilmektedir. İnternet ve geleneksel medya arasındaki en önemli fark, internetin geleneksel medyayı kapsarken yanında bir sürü de yenilik getirmesidir.

İnternette hipermetinsellik, geleneksel medyanın iki boyutluluğu, zaman kısıtlılığı ve mekâna bağlı kalma zorunluluğundan kaynaklanan sorunların çözümünde kolaylık yaratır.

Yeni medyada, çok geniş kitlelere, eş zamanlı ya da eş zamansız, etkileşimli bir iletişim sunulmaktadır. İçerik, video, ses ve metni bir arada bulundurabilme kapasitesine sahiptir.

İnternette çeşitli sitelerin girişinde doldurulması gereken formlar kullanıcılar hakkında çeşitli bilgilerin edinilmesine de olanak sağlar. Bu durum site yöneticilerine içeriği iyileştirme ve geliştirme olanağı sağlar. İnternet teknolojideki hızlı değişimlere kolayca ayak uydurabilmesi bakımından da avantajlıdır.

Yeni medyayı geleneksel medyadan ayıran üç temel etmen bulunmaktadır. Bunlar erişim araçları, erişime aracılık eden yazılımlar ve içeriktir.