Ünite 2: İthalat, İhracat ve Kambiyo Mevzuatı

İhracat Mevzuatı

İhracat bir malın yürürlükteki İhracat Mevzuatı ile Gümrük Mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasını ya da Müsteşarlıkça ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış ve işlemlere denir.

İhracat rejimi, serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Uluslararası veya ikili anlaşmalar, kanun ve kararnamelerle konulmuş yasaklama ve kısıtlama hükümleri saklı kalmak üzere, her türlü eşyanın Türkiye’den ihracı serbesttir. Cumhurbaşkanlığı, kamu ahlakı, kamu düzeni, kamu güvenliği, insan, hayvan ve bitki sağlık ve hayatlarının korunması, sanatsal, tarihi veya arkeolojik değeri olan ulusal hazinelerin korunması, fikri ve sınaî mülkiyet haklarının korunması gerekçeleri ile eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına yasaklama veya kısıtlamalar koyabilir.

Türkiye ile ticaret, gümrük, taşımacılık anlaşması bulunmayan ve imzalanmış anlaşmaları süresinden önce tek taraflı olarak kısmen veya tamamen hükümsüz bırakan veya Türk kara, hava ve deniz taşıtlarına karşı yasaklama ve kısıtlamalar koyan veya bunlar hakkında farklı işlemler uygulayan yabancı ülkelere ait eşya ve taşıtlara yasaklama, kısıtlama koyma veya farklı tarifeler uygulamaya Cumhurbaşkanlığı yetkilidir.

İhracat Rejimi Kararı: 22.12.1995 tarih ve 95/7623 sayı 6.1.1996 tarih ve 22515 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu Karar’ın amacı, ihracatın ülke ekonomisi yararına düzenlenmesini, desteklenmesini ve geliştirilmesini sağlamak için ihracatta yetkili mercii ve uygulanacak esasları belirlemektir. İhracatta yetkili mercii Ticaret Bakanlığı’dır. Bakanlığa Dış Ticaret Müsteşarlığı bağlıdır. Bakanlık mevzuat hükümleri çerçevesinde, İhracatçı Birlikleri, Türkiye İhracatçılar Meclisi, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, uluslararası gözetim şirketleri ve ilgili diğer kurum ve kuruluşları görevlendirebilir.

İhracat Serbestisi ve İhracatın Koordinasyonu: Kanun, kararname ve uluslararası anlaşmalarla ihracı yasaklanmış mallar dışında kalan bütün malların ihracı, bu Karar çerçevesinde serbesttir.

İhracat Bedeli Dövizlerin Yurda Getirilmesi: “İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir” (8 Şubat 2008 üadin ve 26781 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı).

İhracat Bedelinin Tahsil Şekilleri: İhracatçılarca Gümrük Beyannamesine ödeme şekli olarak;

• Peşim ödeme,
• Özel Takas,
• Bağlı muamele
• Kabul kredili ödeme,
• Akreditifli ödeme,
• Alıcı firma prefinansmanı,
• Vesaik mukabili ödeme veya  Mal mukabili ödeme yazılır.

İhracat Bedelinin Tahsili: Peşin bedel ve alıcı firma prefinansmanı dışında ihracat bedelinin TL olarak tahsil edilebilmesi için satış sözleşmesi, akreditif mektubu veya banka garanti mektubunda bedelin TL olarak tahsil edileceğinin beyan edilmiş olması veya alıcıya gönderilecek faturanın TL olarak düzenlenmiş olması gerekir. Alıcısı tarafından kabul edilmeyen malların yurda getirilmeden aynı veya başka bedel ve şartlarla satışına ilişkin talepler ihracatçı birliklerince sonuçlandırılır. İhracatçı firma tarafından düzenlenecek yeni satış sözleşmesi ve fatura ilgili ihracatçı birliğine onaylatılarak birer örneği gümrük müdürlüğüne ibraz edilir.

İthalat Mevzuatı

İthalat Rejimi Kararı: “kamu ahlakı, kamu düzeni veya kamu güvenliği, insan, hayvan ve bitki sağlığının korunması veya sınai ve ticari mülkiyetin korunması amaçlarıyla ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde alınan önlemlerin kapsamı dışındaki malların ithali serbesttir” 2005’te Resmi Gazete ‘de yayımlanan karardır. Bu kararın amacı, ithalatın ülke ekonomisi yararına ve uluslararası ticaretin gereklerine uygun olarak düzenlenmesini sağlamaktır.

İthalat bedelleri, TCMB Genelgesi ile bunlara ek olarak yapılacak düzenlemelere istinaden verilecek talimat çerçevesinde ithalatçı ile ihracatçı arasındaki sözleşmeye ve uluslararası kurallar ile bankacılık teamüllerine göre bankalar aracılığıyla konvertibl döviz veya TL olarak ödenir.

İthalat Yönetmeliği ve İthalata İlişkin Tebliğler: İthalat, yönetmelikte belirtilen nitelikleri taşıyan gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılabilir. İthalat bedelleri şu suretlerle ödenebilir:

• Banka kaynaklarından,
• İthalatçıya ait DTM’den,
• Alışı yapılmamış ihracat bedelinden,
• Kredi kartından,
• Sermaye hareketlerine ilişkin hükümler çerçevesinde sağlanan kredilerden.

Döviz satışlarında uygulanacak kur, banka ve ithalatçı arasında serbestçe belirlenir. Teslim ve ödeme şekli ile bu hususlarda yapılacak değişiklikler, uluslararası kurallar ile bankacılık uygulamalarına göre yeni teslim veya ödeme şeklinin şartlarına uygun olması kaydıyla alıcı ve satıcı tarafından serbestçe belirlenir.

İthal konusu malların devredildiği kişilerin ithalatçı olabilme özelliği taşıyan kişiler olması kaydıyla gümrükler nezdinde ithalatçı değişikliği yapılabilir.

Komisyon Bedellerinin ithalat Bedelinden Mahsubu: İthalat işlemleri sebebiyle harice yapılan aracılık hizmetleri karşılığı bedeller, faturada veya sözleşmede oranı veya tutarının gösterilmiş olması kaydıyla ya da ihracatçının talimatı üzerine transfer edilecek mal bedelinden mahsuben tahsil edilerek ödenebilir.

İthalat Hesabının Kapatılması: ithalat hesabı GB firma nüshası aslı ile ithalat bedelinin ödendiğine ilişkin döviz satım belgesinde TPTB, ödemenin ithalatçının DTH’sinden yapıldığına ilişkin banka yazısı, bedelleri döviz kredisinden ödenen ithalatta, yurt dışındaki mali kuruluş veya Türkiye’deki aracı bankaca ihracatçıya ödemenin yapıldığını tevsik eden belgenin bir araya gelmesi halinde kapatılır.

İthalat İşlemlerinde Müeyyide Uygulamaları: İthalattan men edilen firmalarca, yatırım teşvik belgesi ve dahilde işleme izin belgesi kapsamındaki malların ithalatı gerçekleştirilebilir. İthalattan men edilme tarihinden önce; açılmış akreditif kapsamındaki işlemler, çıkış ülkesinden ihraç edilmiş mal veya vesaik mukabili işlemler ve peşin olarak dövizi satılmış işlemler bankalarca sonuçlandırılabilir.

İthalat Denetimleri: İthalatçı, ithalatta uygunluk değerlendirilmesi yaptırmak üzere Dış Ticarette Standardizasyon Tebliğ kapsamındaki ürünler için TSE’ye başvurur.

Kambiyo Mevzuatı

Döviz ve kambiyo işlemleri eş anlamda kullanılmaktadır. Serbest piyasa işlemlerinin uygulandığı ülkelerde, yabancı paraların ulusal paraya göre değeri arz ve talebe göre piyasalarda belirlenir. Dış ticaret işlemlerinde yabancı para üzerinden alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ya da para ve eşdeğer kıymetlerin ülkeler arası transferi kambiyo işlemlerini oluşturur. İthalatta ödemeler, sözleşme koşullarına uygun biçimde Türk Lirası veya yabancı para olarak kambiyo mevzuatına uygun yapılır. Kambiyo işlemlerinin denetimini, dış ticaret işlemlerine aracı olan bankalar yapar.

Türk Parası, Döviz ile Kıymetli Maden, Taş ve Eşyalara İlişkin Hükümler:

Türk Parası:

• Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali ile aşağıda belirlenen esaslar çerçevesinde ihracı serbesttir.
• Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarıda yerleşik kişiler, bankalar vasıtasıyla yurt dışına serbestçe Türk parası gönderebilirler.
• Yolcuların beraberinde en çok 5.000 ABD Doları karşılığı Türk Lirasını yurt dışına çıkarmaları serbesttir.
• Türk parası ile ödemeyi sağlayan belgelerin ihracı serbesttir.
• Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de Türk Lirası ile ödeme, tahsilat ve tevdiatta bulunmaları serbesttir.
• Bankalar, ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler dışındaki yurt dışına yapılan 50.000 ABD Doları karşılığını aşan Türk Lirası transferlerine ait bilgileri, 30 gün içinde belirli mercilere bildirirler.

Döviz:

• Türkiye’ye döviz ithali serbesttir.
• Türkiye’de yerleşik kişilerin beraberlerinde döviz bulundurmaları, bankalar, yetkili müesseseler, PTT’den döviz satın almaları ve bunlara döviz satmaları, kullanmaları, tasarruf etmeleri serbesttir.
• Türkiye’deki yerleşiklerin, dışarıdaki yerleşiklerden döviz kabul etmeleri serbesttir.
• Dışarıdaki yerleşikler yetkili kurumlarla döviz alım ve satımı yapabilirler.
• Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarıdakilerin, bankalar aracılığı ile döviz transfer etmeleri serbesttir.
• Bankalar, ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler dışındaki yurt dışına yapılan 50.000 ABD doları ve eşiti dövizi aşan transferlere ilişkin bilgileri gerekli mercilere bildirirler.
• Yolcular 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurt dışına çıkarabilirler.

Kıymetli Madenler, Taşlar ve Eşyalar: Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların Dış Ticaret Rejimi esasları dâhilinde Türkiye’de ithali ve ihracı serbesttir. Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların yurt içinde alım ve satımı serbesttir. Ancak yurt içinde cevherden her tür ve şekilde üretilen kıymetli madenlerin alım ve satım işlemleri de Borsa tarafından düzenlenecek yönetmeliklerle belirlenecek esaslara göre İstanbul Altın Borsasında yapılır.

Sermaye Hareketleri:

Türkiye’ye Gelecek Yabancı Sermaye: Yabancı yatırımcıların Türkiye’deki faaliyet ve işlemlerinden doğan net kar, temettü, satış, tasfiye ve tazminat bedelleri, lisans, yönetim ve benzeri anlaşmalar karşılığında ödenecek meblağlar bankalar aracılığıyla yurt dışına serbestçe transfer edilebilir. 6326 sayılı Petrol Kanununa göre Türkiye’de faaliyette bulunma ve transfer talepleri, kanun ve ilgili mevzuata tabiidir.

Türkiye’den Gidecek Yerli Sermaye: Türkiye’deki yerleşiklerin, yurt dışında yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları ve şube açmaları için nakdi sermayeyi bankalar aracılığıyla ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbesttir.

Kişisel Sermaye Hareketleri: Türkiye’de ve dışarıda yerleşik gerçek kişilerin bankalar aracılığıyla kişisel sermaye hareketlerine ilişkin yurt dışından yurt içine ve yurt içinden yurt dışına yapacakları transferler serbesttir.

Menkul Kıymetler: Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir. Kamu kuru ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde SPK’ya kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışına satışı serbesttir.

Gayrimenkul Kıymetler: Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de satın aldıkları veya sahip oldukları gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni hakların gelirleri ve satıl bedellerinin bankalar vasıtasıyla transfer ettirilmesi serbesttir.

Krediler: Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışından kredi temin etmeleri, bu kredileri bankalar aracılığıyla kullanmaları kaydıyla serbesttir.

Gayri Nakdi Krediler, Garanti ve Kefaletler: Türkiye’deki yerleşiklerin yurtdışından gayri nakdi kredi, garanti ve kefalet sağlamaları ile Türkiye’de ve dışarıda yerleşik kişilerin lehine teminat mektubu düzenlemeleri, garanti, kefalet vermeleri serbesttir.

Döviz Tevdiat ve Altın Depo Hesapları: Merkez Bankası ve bankalar, Türkiye’de ve yurtdışında yerleşik kişiler adına döviz tevdiat hesapları, altın depo hesapları açabilirler. Bu hesaplar üzerinde sahipleri serbestçe tasarrufta bulunabilirler.

Usul ve Müşterek Hükümler:

Yetki: Bakanlık bu Kararın tatbikatını temin etme ve Türk parasının kıymetini korumak amacıyla gerekli göreceği her türlü tedbiri almaya, Kararda öngörülen haller dışında kalan özel durumları inceleyip sonuçlandırmaya, haklı ve mücbir sebeplerin varlığı halinde döviz getirme sürelerini uzatmaya ve döviz getirme zorunluluğunu kısmen veya tamamen kaldırmaya yetkilidir.

Denetim: Kambiyo denetimine yetkili elemanlar ile kambiyo müdürlükleri tarafından yapılan denetlemelerde Kararda öngörülen işlemleri ifa eden kişilerden, işlemlerinde aykırılıklar tespit edilenler hakkında Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun zabıt ve aramaya dair hükümleri uygulanır.

Süreler: Karar ve ek olarak yayımlanacak kararlarda ve bunlara ilişkin tebliğlerde belirtilen hak doğurucu ve hak düşürücü ve uyulmaması aykırılık oluşturan sürelerin hesaplanmasında, işlemin yapıldığı gün hesaba katılmaz.

Döviz Alım ve Satım Belgeleri ile Türk Parası Transfer Belgeleri:

Bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlar tarafından döviz alım satım belgeleri ile Türk parası transfer belgeleri düzenlenir ve usul ile esaslar Merkez Bankasınca belirlenir.

Görünmeyen İşlemler:

İthalat, ihracat gibi mal hareketini doğuran işlemler ile sermaye akımları dışında kalan, ancak bu konulara dolaylı olarak bağlı bulunan sosyal, ekonomik ve kişisel ilişkilerin değişik aşamasını içine alan işlemleri ve ödemeleri kapsamaktadır.

Döviz Ödemesini Gerektiren İşlemler: Uluslararası nakliyat, bankacılık, sigortacılık, dışarıya yaptırılan hizmetler ve diğer görünmeyen işlemlerle ilgili olarak yurt dışına Türk Lirası transferleri ile döviz tahsis ve transferleri Merkez Bankasınca belirlenecek usul, esas ve limitler çerçevesinde yapılır.

Döviz Kazandırıcı İşlemler: Türkiye’de yerleşik kişiler, dışarıda yerleşik kişiler için veya bunlar adına yurt içinde veya dışında yapmış oldukları tüm hizmet karşılığı dövizler ile dışarıda yerleşik kişiler nam ve hesabına yapılan gider karşılığı dövizleri serbestçe tasarruf edebilirler.

Dış Ticaret: İhracat: İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir.

İthalat: İthalat ve transit ticaret işlemlerine ilişkin yurt dışına döviz ve Türk Lirası transferi bankalarca yapılır.

Komisyonculuk ve Mümessillik Hizmetleri:

• Komisyonculuk ve simsariye giderleri
• Transit işlemlerden ve aktarmalı satışlardan doğan kazançlar
• Banka komisyon ve masrafları
• Temsil masrafları
• Dokümantasyon giderleri
• Antrepo, depolama, gümrükten çekme ve benzeri ödemeler
• Transit nakliyatla ilgili giderler
• Gümrük vergi ve resimleri ile benzeri ücretlerdir.

Merkez Bankası Şubelerince Yapılacak İşlemler: Döviz ve efektif satış işlemi bankalarca yapılır ancak bazı istisnalar vardır.

Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri: peşin bedelin vadesinin başlangıç tarihi DAB düzenlendiği tarihtir. Peşin ödeme yönteminde, mal bedeli banka havalesi ile gönderilebileceği gibi ilgili veya temsilcisi tarafından nakit olarak yanlarında getirilebilir.

Kambiyo İşlemlerine Kullanılan Belgeler:

• Döviz satım belgesi
• Döviz alım belgesi
• Transfer bildirim formu
• Poliçe