Ünite 4: Dış Ticarette Kullanılan Ödeme Yöntemleri

Peşin Ödeme

İhracatçı tarafından ihraç edilen malların bedellerinin, ithalatçı tarafından malın teslim alınmasından önce, gerek bankalar yoluyla gerekse alıcının kendisi veya vekili ya da onun adına hareket eden üçüncü kişi tarafından satıcıya peşin olarak ödenmesidir.

Peşin ödeme yönteminin özellikleri şöyledir:

• Genellikle satıcı tekeli olan mallarda ve alıcı bakımından peşin ödeme ıskontolarının yüksekliği nedeniyle caziptir
• . İhracatçı açısından bir finansman niteliği taşımaktadır.
• Mallar gönderilmeden parası ödendiği için riskin tümü alıcı üzerindedir.
• Malların sevki, satıcı firmadan ya da ülke koşullarından kaynaklanan sebeplerle gecikebilir.
• Peşin bedellerin üçüncü kişilere devri mümkün değildir.

İthalat hesabı, ithalat bedelinin ödendiğini gösteren Gümrük Beyannamesi (GB) ile yapacağı başvuruya istinaden transferi yapan bankaca GB ile ödemeye ilişkin belgelerin teyidinin sağlanması halinde kapatılır.

Mal Mukabili Ödeme (Açık Hesap)

İhraç edilen malın bedelinin, malın ithalatçı tarafından teslim alınmasından sonra ödenmesi şeklinde yapılan bir ödeme biçimidir.

Mal mukabili ödeme yönteminin işleyişi;

• İhraç konusu mal ve belgeler alıcıya ulaştırılır.
• Ödeme yapılır. • İhracat konusu malın bedeli transfer edilir.
• İhracatçıya mal bedelinin ödemesi yapılır.

Belge Karşılığı (Vesaik Mukabili) Ödeme/Poliçeli Satış

İhraç konusu malın ihraç ülkesinden nakliye vasıtasına yüklenerek sevk edilmesinden sonra sevk edildiğini gösteren belgeleri ihracat bedelinin ödenerek bankadan teslim alınması yoluyla yapılan ödeme şeklidir.

Vesaik mukabili ödeme yönteminin tarafları ve işleyişi:

• Yükleme
• Orijinal ihracat belgelerinin ihracatçı bankasına sunulması
• İhracatçı bankasının ithalatçıyı ödemeye davet etmesi
• Tahsil bankasının ithalatçıyı ödemeye davet etmesi
• İthalatçının ödemeyi yapıp dokümanları alması
• Bankalar arası havale
• İhracatçıya ödemenin yapılmasıdır.

Vesaik mukabili ödeme yöntemi ile ilgili mevcut kuralları Uluslararası Ticaret Odası Tahsil için yeknesak kurallar başlığı altında toplamıştır. Vesaik sözcüğü iki bölümde değerlendirilmiştir:

1. Mali Vesaik: Poliçeler, çekler, ödeme taahhütleri, ödeme makbuzları gibi para tahsilinde kullanılan belgelerdir.
2. Ticari vesaik: Faturalar, konşimentolar, FCR, nakliye belgeleri, navlun belgeleri ve mali olmayan herhangi bir senet ticari belgedir.

Tahsilat sözcüğü de iki bölüme ayırmaktadır:

1. Temiz Tahsil: Ticari senetler olmadan yalnızca mali senetlerin tahsili anlamındadır.
2. Vesaik Karşılığı Tahsilat: Ticari belgeler ekindeki mali belgenin bedelinin tahsilidir.

Kabul Kredili Ödeme

Alıcının mal bedelini belli bir vadede ödemesini taahhüt eden ve bu ödemeye ilişkin bir poliçenin araç olduğu ödeme biçimidir. Kabul kredisi ile satılan malın bedelinin poliçeye bağlandığı vadede satıcıya ödediği ödeme biçimidir.

Kabul kredili ödeme yönteminin tarafları ve işleyişi:

1. İhraç konusu malları yükleme
2. Orijinal ihracat belgelerinin ve poliçenin bankaya sunulması
3. İhracatçının bankası belgelerini garanti mektubu eşliğinde muhatap bankasına göndermesi
4. Muhatap bankasının borçluya imza atarak belgeleri almaya davet etmesi
5. İthalatçının poliçeyi imzalayıp belgeleri alması
6. Poliçenin ihracatçı bankasına gönderilmesi
7. Poliçenin ihracatçıya verilmesidir.

Kabul kredili ödemenin üç çeşidi vardır:

• Kabul kredili mal mukabili ödeme
• Kabul kredili akreditifli ödeme
• Kabul kredili vesaik mukabili ödeme

Karşı Ticaret

Karşı ticaret, bir çeşit takas işlemidir. Alıcının bedelini ödemek için yeterli dövizinin olmadığı, fakat satmak istediği malı olan kurum veya kuruluşların başvurduğu bir yöntemdir. Karşı ticaretin, takas, kliring, karşı alım, dengeleme şeklinde farklı türleri bulunmaktadır.

Takas: Finansal ödeme veya fon transferlerinin yer almadığı tek bir sözleşme ile gerçekleştirilen, eşit değerde olduğu kabul edilen iki mal grubunun doğrudan ve eş zamanlı olarak değiştirildiği işlemdir. TC Merkez Bankası’nın genelgesinde ihracata ilişkin hükümlerinden takas işlemini özel takas ve bağlı muamele olarak ikiye ayırmıştır.

Özel Takas: Mal ve hizmet ihraç ve ithalinde karşılıklı olarak tarafların aynı gerçek veya tüzel kişiler olması halinde, ihraca ve ithale konu olan malların bedellerinin herhangi bir para hareketi söz konusu olmaksızın kısmen veya tamamen birbirleriyle takas edilebilmesi olarak tanımlanmıştır.

Bağlı Muamele: İhracata konu malların ve hizmetlerin bedellerinin dış ticarette taraf olan ülkeler ve firmalar arasında yapılan anlaşmaya istinaden para yerine geçen diğer mal ve hizmet ithalatıyla karşılanması ve aradaki artı ya da eksi farkların döviz transferleri ile kapatılmasıdır.

İhracat bedelinin verilen süre içinde mal ile karşılanmaması durumunda döviz olarak tahsil edilen kısım ilgililere serbest kurdan ödenir.

Kliring: Kliring anlaşması imzalayan ülkelerde ithalatçılar, ithal ettikleri malların bedelini kendi ülkelerinde kliring hesaplarında tutmakla görevlendirilen Merkez Bankası veya Kliring Ofisi gibi bir kuruma ulusal para cinsinden öderler. Takasın biraz daha geliştirilmiş türüdür.

Karşı – alım: Satıcının ihracat sözleşmesindeki değerin belirli bir yüzdesindeki malı karşı taraftan ya bizzat satın alması ya da satışın bir üçüncü tarafça gerçekleştirilmesini sağlamaya yönelik bir işlemdir.

Dengeleme: İhraç edilen mal bedelinin tümünü veya bir kısmını mal karşılığı alması anlamındadır.

Konsinye İhracat- Konsinasyon

Satışı sonradan yapılmak üzere ithalatçılara komisyonculara, ihracatçının yurt dışındaki şube temsilciliklerine mal gönderilmesi şeklinde yapılan ihracat biçimidir.

Bu ödeme biçiminin başlıca özellikleri şunlardır:

• Güvene dayalı bir ödeme yöntemidir.
• Dış pazarda, satışa kesinlik olmaması nedeniyle daha çok risk söz konusudur. Beklenmeden doğan zararlar ihracatçı hesabına kaydedilir. Her an için satıcıya, alacak ve satış masrafları dikkate alınmaksızın, geri gönderilmesi ihtimali vardır.

Konsinye satış açık hesaptakiyle hemen hemen aynıdır. Konsinye satışların riskli oluşu, uygulamada “müşterek hesap” denilen ve konsinye satışları kısmen garanti altına alan yeni bir satış şeklini doğurmuştur.

Mahsuben Ödeme

İhracat bedellerinin tamamı veya bir kısmını mal veya hizmet ithali suretiyle ödenmesi ve aralarındaki artı ya da eksi farkın nakit olarak kapatılması şeklinde yapılan ödemedir.

Mahsuben Ödemenin Başlıca Özellikleri:

• Mal ve hizmet ihracı bedellerinin mahsuben ödemede kullanılacak kısmının mahsup tarihinden önce alışının yapılmamış olması şarttır.
• Peşin dövizler mahsuben ödemede kullanılamaz.
• Hizmet ihracı bedelinin tahsili zorunlu olmadığından bu bedeller için mahsup talebi de bu süre içerisinde yapılacaktır.
• Mal ve hizmet ihracı bedellerinin mahsuben ödemede kullanılacak kısmının alışının yapılmamış olması gerekmektedir.
• Mahsuben ödemede kullanılabilecek azami döviz tutarı varsa Merkez Bankası’na yapılacak zorunlu döviz devri tutarından sonra kalan tutardır.
• Mahsup işleminde aynı kur üzerinden DAB ve DSB düzenlenir.

Akreditifli Ödeme (Letter of Credit – L/C)

Yurt dışı alımlarda ihracatçı ile ithalatçının birbirlerine yeterince güvenmediği durumlarda, araya uluslararası güvene sahip bankalar girmektedir. Akreditif hem ithalatçıyı hem de ihracatçıyı koruyan bir işlemdir. Akreditif, uluslararası ödemelerde;

• Vesikalı kredi,
• Kredi mektubu,
• Vesikalı kredi mektubu,
• Ticari kredi mektubu gibi aynı anlama gelen çeşitli deyimlerle kullanılmaktadır.

Akreditif; ihracat bedelinin ödenmesi konusunda, ithalatçının ve ihracatçının sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmelerinden sonra ve buna dair belgeleri ibraz etmeleri koşulu ile ödemenin yapılabileceğine ilişkin ithalatçının bankası tarafından düzenlenen bir tür yazılı teminattır. Şartlı bir ödeme taahhüdü olarak tanımlanabilir. İthalatçı (amir), Bankasından (amir banka), ihracatçı (lehtar) lehine bir akreditif açmasını (Küşat mektubu) ve ihracatçının ülkesindeki bankası (muhabir banka) aracılığıyla haberdar edilmesini ister.

Akreditifli Ödemede Taraflar

Amir: malların ithalatçısı (alıcısı) ve akreditif bedelini ilk talepte ödeyecek kişidir.

Amir Banka (Açan banka/ Issuing/Opening bank): İthalatçının bankası olup, ihracatçı lehine akreditifi açan bankadır. Küşat mektubunun amir banka tarafından muhabir bankaya gönderilmesiyle akreditif açılmış olur.

Muhabir Banka(İhbar bankası / advising bank): ithalat konusu malların bedelini ödeyen bankadır. Bir başka ifade ile akreditif açıldığının ithalatçıya ihbar edildiği teyit edildiği ve ihracatçıya ödemenin yapıldığı bankadır.

Lehtar: Lehine akreditif açılan ihracatçı lehtar olarak tanımlanır.

Akreditif Mektubunda Yer Alan Bilgilere İlişkin Açıklamalar

• Amir bankanın adı ve adresi
• Akreditifle ilgili banka referans numarası
• Akreditifin vadesi
• Akreditifi açtıran ithalatçının adı ve adresi
• Lehtarın adı ve adresi
• Akreditifi ihbar eden bankanın adı ve adresi
• Akreditifin tutarı ve döviz cinsi
• Akreditifin ödeme şekli
• İhracatçının tam sipariş tutarının altında sevkiyat yapmasına izin verilip verilmediği
• Malların aktarma yapılmasına izin verilip verilmediği
• Malların teslim edileceği yer ve bunun için verilen en son tarih
• Malların gönderildiği yerin adı
• Banka tarafından ödeme yapılmadan önce ihracatçının bankasına sunması gereken belgelerin türü ve miktarına ilişkin liste
• Akreditif vadesi içinde, nakliyeye ilişkin belgelerin verildiği tarihten itibaren diğer belirli belgelerin sunulması için verilen süredir.

Akreditif Türleri

• Kabilirücu (cayılabilir) akreditif
• Gayri kabilirücu (cayılamaz) akreditif
• Teyitli akreditif
• Teyitsiz akreditif
• Rotatif döner akreditif
• Red-clause akreditif
• Green-clause akreditif
• Karşılıklı akreditif
• Devredilebilir akreditif
• Garanti akreditifi
• Yetki mektupları
• Vadeli akreditif

Akreditifin Başlıca Faydaları

Dış ticarette kullanılan akreditif ödeme yöntemlerinin tercih edilmesinin başlıca nedenleri arasında ihracatçının bir bankanın ödeme güvencesine sahip olmadan malını sevk etmek istememesi gelmektedir. akreditif ithalatçının çıkarını da korumaktadır. Şartları alıcının talimatlarına göre düzenlendiğinden ithalatçının bu şartları yerine getirilmedikçe banka satıcıya ödeme yapmaz.

Akreditif İşlemlerinde Görülen Başlıca Sorunlar

• Akreditifte aktarmaya izin verilmediği halde aktarma yapılmış ise gecikmeler ve ekstra maliyetler ihracatçı tarafından karşılanır.
• Akreditifte belirtilen tutarın diğer belgelerde belirtilen tutarla aynı olması gerekmektedir.
• Akreditifte kısmi sevkiyata izin verilmiyorsa malların tümünün gemiye yüklenmesi gerekmektedir.
• Akreditifteki yükleme şartlarına uyulmaz ise akreditif geçerli sayılmayabilir.
• Şayet belgeler akreditifin geçerlilik süresi içinde bankaya sunulmazsa geçersiz sayılabilir.
• Şayet belgeler akreditifin süresi format ve sayıya uygun değilse gecikmeler olabilir.