Ünite 5: Dış Ticaret ile İlgili Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar

Ulusal Dış Ticaret Kuruluşları

Türkiye’de ekonomik büyümenin sağlanması amacıyla cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze; başta ithal ikamesi odaklı olmak üzere ihracat desteklenmiştir. Cumhuriyetten sonra ihracatın desteklenmesine yönelik kamusal nitelikte birçok kuruluş oluşturulmuştur.

Ekonomi Politikaları Kurulu

2018’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kapsamında Ekonomi Politikaları Kurulu yapılandırılmıştır. Kararnameye göre kurulun görev ve yetkileri şunlardır:

-Ekonomik istikrarla ilgili gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek,

-Ekonomik konularda araştırmalar yapmak,

-Küresel ve ulusal ekonomi ve kalınma konuları ile ilgili gelişmeleri izlemek, değerlendirmek, gerektiğinde araştırmalar yapmak,

-Ekonomik güvenlik ve ekonomik savunmaya ilişkin politika önerileri oluşturmak,

-Gerektiğinde gelir azaltıcı veya harcama arttırıcı önerileri izlemek ve değerlendirmek, uygun görülenler hakkında etki analizi yapmak,

-Bölgesel gelişme alanında önerilerde bulunmak,

-Kamu ve özel sektörce yapılan yatırımların süreçlerini hızlandıracak öneriler geliştirmek,

-İhracata dönük üretim stratejilerine yönelik politika önerileri geliştirmek,

-Ticaretin kolaylaşmasına yönelik eylem planlarına katkıda bulunmak,

-Devlet desteklerinin ilke ve esaslarının belirlenmesi amacıyla politika önerileri geliştirmektir.

Ticaret Bakanlığı

2018 tarihli Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile iç ve dış ticaret konularında Ticaret Bakanlığı yetkilendirilmiştir. Görev ve yetkileri:

-İç ve dış ticaret hizmetlerine ilişkin ana hedef ve politikaların belirlenmesine yardımcı olmak ve belirlenen dış ticaret politikasını geliştirmek amacıyla çalışmalar yapmak ve gerekli koordinasyonu sağlamak,

-Ekonomik faaliyetlerin dış ticarete dönük yapılandırılması için gerekli tedbirleri almak, uygulamak ve bu tedbirlerin ilgili kamu ve özel kurum ve kuruluşlarca uygulanmasının ve koordinasyonunun sağlanması konusunda çalışmalar yürütmek,

-İç ve dış ticaretin ülke ekonomisi yararına yapılması için gerekli her türlü tedbiri almak,

-Gümrük politikasının hazırlanmasına yardımcı olmak ve uygulamak,

-Gümrük tarifesini hazırlamak, gümrük vergileri ile gümrük idarelerince tahsil edilmesi gereken vergi, fon ve diğer mali yükümlülüklerin tahakkuk, tahsil, takip ve kontrolünü yapmak,

-Geçici depolama yerleri, antrepolar, ambarlar, lojistik merkezleri, tasfiyelik eşya depoları açılması ve işletilmesine izin vermek ve buna benzer pek çok görevi bulunmaktadır.

Ticaret Bakanlığı Politika Araçları

Destek Programları:Ticaret Bakanlığı yayınladığı tebliğler ile destek programları oluşturmaktadır. Farklı sektörleri ve özellikle dış ticaret ve döviz kazandırıcı işlemleri destekleyen programlardan bazıları şunlardır:

-Uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarlarının desteklenmesi

-Çevre maliyetlerinin desteklenmesi

-Araştırma geliştirme yardımı

-İstihdam yardımı

İhracata Dönük Üretim Stratejisi:Ticaret Bakanlığı 2010 yılından itibaren girdi tedarikine yönelik yürütülen çalışmalar kapsamında, eylem planı hazırlamış ve bunu hayata geçirmiştir.

Dış Ticaret Heyet Programı:Ticaret Bakanlığı, dış ticarete ilişkin ilgili ana hizmet birimlerinin katılımıyla yurtdışından gelen farklı amaçlı olmakla birlikte, çoğu zaman dış ticaret ilişkilerini geliştirmeye odaklı heyetlere ev sahipliği yapmakta ve gerek ikili ve gerekse çok taraflı ilişkiler kapsamında ülkemizi temsil etmektedir.

İthalat Politikası Araçları:Ticaret Bakanlığı, ithalat politikası oluşturmak ve izlemekle sorumludur.

Ticaret Politikası Savunma Araçları:Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) ilgili anlaşmalarında ve ithalat rejimi kararının ilgili maddesinde iç mevzuatta yer alan, benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticilerin ithalattan zarar görmesinin önüne geçmek amacıyla verilen genel isim Ticaret Politikası Savunma Araçlarıdır.

Dış Ticaret Anlaşmaları: Ekonomi Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti adına dünya üzerindeki ülkelerin nerede ise tamamıyla ticaret anlaşmaları imzalamakta ve bunları yürütmektedir.

Teşvik Uygulamaları:Kalkınma Planları ve Yıllık Programlarda öngörülen hedefler ile uluslararası anlaşmalara uygun olarak, tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek, üretimi ve istihdamı arttırmak, yatırım eğiliminin devamlılığını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslararası rekabet gücünü arttıracak teknoloji ve araştırma geliştirme içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları özendirmek, doğrudan yabancı yatırımları arttırmak, bölgesel gelişmişlik farklılıklarını gidermek, çevre korumaya yönelik yatırımlar ile ar-ge faaliyetlerini desteklemek amacına yönelik olarak Ticaret Bakanlığı teşvik belgesi oluşturmakta ve izlemektedir.

Bölgesel Teşvik Uygulamaları iller itibariyle belirlenen sektörler ilin bulunduğu bölgedeki şartları sağlamaları halinde; gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi, faiz desteği, gelir vergisi stopaj desteği gibi teşviklerden yararlanabilir.

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar:Türkiye’de yapılan uluslararası doğrudan yatırım rejiminin temel unsurları, “yatırım serbestisi ve milli muamele” esaslarından oluşmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımlar sınırlı sayıdaki sektörel sınırlamalar hariç olmak üzere yerli yatırımcılarla eşit haklar ve yükümlülükler çerçevesinde faaliyet göstermektedirler.

Teknik Düzenlemeler ve Standartlar:“Standart”, resmiyeti tanınmış bir kuruluş tarafından yaygın olarak ve tekrar kullanılmak üzere kabul edilen, ürün veya ilgili işlem ve üretim yöntemleri için kurallar, rehberler ya da özellikler temin eden ve uyulması zorunlu olmayan belgedir.

Piyasa Gözetimi ve Denetimi:Kamu otoritesi tarafından ürünlere ilişkin konulmuş olan teknik kurallara uyulup uyulmadığının, yine bir kamu otoritesi tarafından denetlenmesi faaliyetidir.

Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi:Dahilde işleme rejimi ihraç ürünleri üretmek için gerekli olan ve dışarıdan ithal edilen girdilere gümrük muafiyeti getiren bir ihracatı teşvik sistemidir.

Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik:Başbakanlık genelgesiyle yurt dışı müteahhitlik, mühendislik ve müşavirlik hizmetlerinin koordinasyonundan sorumlu Devlet Bakanının başkanlığında Yurtdışı Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri Koordinasyon Kurulu’nun teşkil edilmiştir.

Dış Ticaret Lojistiği: Türkiye’nin transit ticaret merkezi konumuna getirilmesi öncelikli hedefler arasındadır.

Serbest Bölge Uygulamaları:Ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.

İhracatçı Birlikleri

İhracat ruhsatnamesi almış özel ve tüzel kişilerden meydana gelen mesleki teşekküllerdir. İhracatçı birlikleri, iştigal alanlarına giren konular çerçevesinde üretim, ihracat, ithalat, fiyat durumu, dış piyasadaki rakipleri ve mevzuatı güncel olarak izlemekte ve üyeler ile paylaşmaktadır.

Genel sekreterlikler ve bu genel sekreterliklerin koordinasyonunda faaliyet gösteren ihracatçı birlikleri aşağıda sıralanmıştır:

1-İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birliği (İTKİB)

2-Ege İhracatçı Birlikleri Gene Sekreterliği

3-Akdeniz İhracatçıları Birliği Genel Sekreterliği

4-Batı Akdeniz İhracatçıları Birliği

5-Uludağ İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği

6-Antalya İhracatçıları Birlikleri Genel Sekreterliği

7-Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği

8-Denizli Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçılar Genel Sekreterliği

9-Karadeniz İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği

10-Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği (OAİB)

11-Doğu Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği

12-İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği

13-İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birliktelikleri Genel Sekreterliği

14-Doğu Karadeniz Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamuller İhracatçıları Birliği Genel Sekreterliği

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)

İhracatçı Birliğinin delegelerinden oluşan TİM Genel Kurulu’nda, her sektör için sektörün kendi delegeleri tarafından, yine bu delegeler arasından seçilen birer asil üyeden oluşmaktadır.

Türkiye İhracatçılar Meclisinin Faaliyetleri

-Aylık ihracat açıklamaları

-Genişletilmiş başkanlar kurulu toplantıları

-Dış ilişkiler ve tanıtım

-Eğitim seminer ve konferanslar

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu – İş Konseyleri (DEİK)

DEİK 1986 yılında kurulmuştur. Türk özel sektörünün dış ticaret, uluslararası yatırımlar, hizmetler, müteahhitlik ve lojistik başta olmak üzere dış ekonomik ilişkilerini yürütme; yurt içi ve yurt dışında yatırım imkanlarını araştırma; Türkiye’nin ihracatını arttırmaya katkı sağlama ve benzeri iş geliştirme çalışmalarını koordine etmekle görevlendirilmiştir. DEİK, Türkiye’nin önde gelen birlik, dernek, vakıf gibi özel sektörü temsil eden kurucu kuruluşlardan oluşmaktadır. Bu kuruluşlardan bazıları:

-Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)

-Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD)

-Gemi İnşa Sanayicileri Birliği (GİSBİR)

-İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV)

-Türkiye Bankalar Birliği (TBB)

DEİK merkezi İstanbul’da yer almaktadır. Yurtdışında da temsilcilik ofisleri bulunmaktadır.

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Faaliyetleri:DEİK, kurucu kuruluşları ve üyeleri temsil ettiği kuruluşlar itibariyle, Türkiye ekonomisinde üretim, katma değer, kayıtlı istihdam ve dış ticaret gibi alanlarda önemli temsil yeteneğine sahiptir. DEİK Çalışmaları ile rekabetçi piyasa ekonomisi, sürdürülebilir kalkınma ve katılımcı demokrasi anlayışının benimsendiği bir toplumsal düzenin oluşmasına katkı sağlar.

DEİK çatısı altında, ikili iş konseyleri kanalıyla oluşan bilgi birikimlerinin sektör odaklı çalışmalara aktarılmak dikey düzlemde faydanın artırılması amaçlanmaktadır.

Türkiye İhracat Kredi Bankası (Exim Bank)

Türk Eximbak 1987 yılında kurulmuştur. Türk Eximbank’ın temel amacı şunlardır:

-İhracatın geliştirilmesi

-İhraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi

-İhraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması

-İhracatçıların uluslararası ticarette paylarının arttırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması

-İhracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren yatırımcılara uluslararası rekabet gücü ve güvence kazandırılması

-Yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracat maksadına yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenerek teşvik edilmesidir.

Kısa Vadeli İhracat Kredileri:

-Sevk öncesi ihracat kredileri

-İhracata hazırlık kredisi

-Dış ticaret şirketleri kısa vadeli ihracat kredisi

-Reeskont kredisi

-Sevk sonrası reeskont kredisi

Döviz KazandırıcıHizmetler Kapsamındaki Krediler

-Uluslararası nakliyat pazarlama kredisi

-Turizm kredisi

-Döviz kazandırıcı hizmetler kredisi

-Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri köprü kredisi

-Yurtdışı müteahhitlik hizmetlerine yönelik teminat mektubu programı

Orta-Uzun Vadeli İhracat Kredileri

-İhracata yönelik yatırım kredisi

-İhracata yönelik işletme sermayesi kredisi

-Marka kredisi

-Gemi inşa ve ihracatı finansman programı

-Yurtdışı mağazalar yatırım kredisi

-Avrupa Yatırım Bankası kaynaklı kredi

Alıcı Kredileri

-Uluslararası proje kredileri

-Devlet Garantili alıcı kredileri

-Yurtiçi bankalar alıcı kredileri

İhracat Kredi Sigortası

-Kısa vadeli ihracat kredi sigortası programı

-Spesifik ihracat kredi sigortası sevk sonrası risk programı

-Spesifik ihracat kredi sigortası sevk öncesi risk programı

-Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri teminat mektuplarının haksız nakde çevrilmesi sigortası

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)

TOBB, 2004 yılında kanun ile kurulmuştur. TOBB, odalar ve borsalar arasındaki birlik ve dayanışmayı temin etmek, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, oda ve borsa mensuplarının mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak gibi görevleri olan kuruluştur. TOBB Türk Özel sektörünü temsilen uluslararası ticaret odası (ICC), Avrupa Odalar Birliği (ASCAME), ECO ve İslam Ticaret ve Sanayi Odaları, Balkan Odaları Birliği (ABC), Karadeniz Odaları Birliği, OECD, İş ve Sanayi Danışma Komitesi BİAC gibi kuruluşların çalışma ve faaliyetlerine aktif olarak iştirak etmektedir.

Uluslararası Dış Ticaret Kuruluşları

Dünya Ticaret Örgütü:Ticaretin serbestleşmesi amacıyla bir araya gelen 50’ye yakın ülke tarafından 1947-48 yılında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) imzalanmıştır. GATT sürekli bir kuruluştur. GATT içerdiği kurallar itibariyle temelde dört ilkeye dayanmaktadır:

-En çok kayrılan ülke kuralı

-Ulusal muamele kuralı

-Gümrük vergilerinin indirilerek konsolide edilmesi

-Tarifeler yoluyla koruma

Dünya Gümrük Örgütü

1952 yılında kurulmuştur. Türkiye Gümrük Birliği Konseyi’ne katılımına dair anlaşma 1953’te yürürlüğe girmiştir. Gümrük İşbirliği Konseyi, 1994’te Dünya Gümrük Örgütü adını almıştır. Günümüzde 150 üyesi vardır ve uluslararası ticaretin %95’inden fazlasının işleyişinden sorumludur. Dünya Gümrük Örgütü bünyesinde imzalanan bazı uluslararası sözleşmelere Türkiye de taraf olmuştur.

Uluslararası Ticaret Merkezi

1964te İsviçre’de kurulmuştur. Amaçları; gelişmekte olan ülkelerle işbirliği yapma, dış ticaretlerini geliştirme ve dolayısıyla üye ülkelerin sürdürülebilir bir ekonomik kalkınmayı gerçekleştirmelerini sağlamadır.

Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) Birleşmiş Milletler Ticaret Kalkınma Konferansı’nın ve Dünya Ticaret Örgütünün teknik işbirliği ajansıdır. ITC’nin Türkiye’deki temas noktası İGEME’dir. Türkiye, 188 ülkenin üye olduğu ITC’nin ilk üyelerinden biridir.

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu bünyesinde gümrük alanında imzalanmış bulunan ve ülkemizin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar bulunmaktadır.

İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)

1960’da Paris Sözleşmesine dayanılarak kurulan Teşkilat, savaş yıkıntıları içindeki Avrupa Marshall Planı çerçevesinde yeniden yapılandırılması amacıyla, 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün (OEEC) yerini almıştır. Teşkilatın amaçları şunlardır:

1-Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve özellikle de gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standartlarının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması,

2-Ekonomik genişleme politikasının canlandırılması ve sosyo-ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi,

3-Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesinde destek verilmesidir.

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)

KEİ Türkiye’nin girişimiyle 1992’de İstanbul Zirvesi Bildirisi’yle kurulmuştur. Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 12 üyesi vardır. 2003’te Makedonya ve Sırbistan-Karadağ da üye haline gelmiştir. KEİ’nin kalkınma, bankacılık, finans, ulaştırma, enerji, haberleşme, bilim ve teknoloji, çevre koruma, turizm ve doğal afetler olmak üzere 19 çalışma grubu vardır.

KEİ’nin ana hedefi bölgesel stratejiler geliştirmektir. Bu stratejiler;

-Mukayeseli üstünlüklerini belirlemek,

-Yatırım için öncelikli sektörleri ve bölgesel işbirliğinin maliyet ve yararlarını saptamak,

-Küresel düzeyde bölgenin oynaması gereken ekonomik rolü belirlemektir.

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO)

ECO 1985 yılında İran, Pakistan ve Türkiye’nin teşebbüsü ile kurulmuştur. Amaç; üyeler arasında ekonomik ve teknik işbirliği sağlamadır. Revize edilen amaç ise bölgede sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın genişletilmesi ve teşvikidir. Örgütün mevcut üye sayısı 10 olmuştur: Afganistan, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, Türkiye ve Özbekistan’dır.

Güneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (SECI)

Balkanlar’da barış ve istikrarın yerleşmesine yardımcı olmak, bölge ülkeleri arasında her alandaki ilişkileri arttırmak, mevcut sorun ev engelleri azaltmaya çalışmak amacıyla 1997’de SECI başlatılmıştır. Bu girişime11 bölge ülkesi katılmaktadır: Türkiye, Arnavutluk, Hırvatistan, Macaristan, Slovenya, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Yunanistan, Bosna-Hersek, Makedonya’dır.

D-8

1997’de İstanbul Deklarasyonu ile kurulmuştur. Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye üyelerdir. D-8 üyeleri tabii kaynakları kalabalık nüfusları ve potansiyel pazarlarından ötürü kendi bölgelerinde önemli konum arz etmektedirler. Hükümet başkanları zirvesinde 10 adet sektör işbirliği ve proje geliştirme için belirlenmiştir. Bunlar; ticaret, sanayi, telekomünikasyon, enformasyon, finans, bankacılık, özelleştirme, kırsal kalkınma, bilim ve teknoloji, yoksulluğun azaltılması, insan kaynaklarının gelişimi, tarım, enerji, çevre ve sağlıktır.