Ünite 3: İhracat İşlemleri

Giriş

İhracat yapan işletmelerin avantajları şöyle sıralanabilir:

• Satış ve kârlarını artırırlar,
• Dünya piyasalarından pay alırlar,
• İç pazara olan bağımlılıklarını azaltarak daha rekabetçi hale gelirler,
• Talep dalgalanmalarını daha çok kontrol altına alabilirler,
• Yurt içi pazarlar için olan fazla üretim kapasitelerini satma şansı elde ederler,
• Rekabet güçlerini arttırırlar,
• Faaliyet gösterdikleri ülkelerin cari açıklarının kapanmasına yardımcı olurlar,
• Teknolojik bilgi transferi elde etme imkânı bulabilirler.

İhracat Kavramı ve Temel Kavramlar

İhracat, ülke içerisindeki malların ülke dışarısına satılması veya benzer sonuçlar doğuran her türlü işlemdir. Diğer bir ifade ile geniş anlamda ihracat; bir malın, yürürlükteki ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılması ve bedelinin yürürlükteki kambiyo mevzuatına göre yurda getirilmesi veyahut Müsteşarlıkça ihracat olarak kabul edilecek sar çıkış ve işlemleridir.

İhracatçı, ihraç edeceği mala göre ihracatçı birliğine üye olan, vergi numarasına sahip gerçek veya tüzel işiler ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuk tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıkları ifade etmektedir.

Fiili İhracat, ihraç konusu malın gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde muayenesinin yapılıp taşıta yüklenmesini, bir yerden veya farklı yerlerden bir defada veya kısım kısım gelmekte olan dökme veya diğer eşyada yüklemenin tamamlanmasın veyahut Gümrük Mevzuatınca fiili olarak kabul edilecek diğer çıkışlardır.

İhraç İzni (Müsaadesi), iç ekonomik dengeler ve satış şekli, alıcı ülke, uluslararası ilişkiler göz önünde bulundurularak müsteşarlıkça verilen izindir.

Direkt (Dolaysız) İhracat, bu ihracat türünde ihracatçı işletme hiçbir aracı kullanmaksızın ihracat işlemlerin gerçekleştirmektedir.

Endirekt (Dolaylı) İhracat, dolaylı ihracatta ihracatçı işletme ihracat işlemlerini kendisinden bağımsız aracı bir işletme vasıtası le gerçekleştirmektedir. Dış ticarette aracıların ortaya çıkmasına sebep olan ihracat türü dolaylı harcattır.

İhracat Yapma Şartları ve İhracat Süreci

İhracatçı olabilmek için gerekli şartlar şunlardır:

1. Gerçek veya tüzel kişi olmak,
2. İhracatçı birliklerine üye olmak,
3. Vergi mükellefi olma koşullarını sağlamak ve mükellef kaydı oluşturmak,
4. İlgili kaydı ve ihracat yapacak olan şirketin bilgilerini ihracat işleminin yapılacağı gümrüğe ibraz etmek gerekmektedir.

İhracat yapma yetkisine sahip kişi, şirket veya kurum İhracat sürecini şöyle yürütür:

• İthalatçı taraf bulur,
• İşleme ilişkin anlaşma yapar,
• İhracat bedelini teslim alır veya bedeli teminat altına alan ödemeyi garanti altına alan belgelerkabul eder,
• Ürünleri hazırlar,
• Vesaikleri sağlar,
• Mallar nakliye firmasına teslim eder,
• İhracatçı birliği onayını alır,
• Gümrük işlemlerini gerçekleştirir,
• Taahhütleri kapatır.

İhracat Türleri

Bir sınıflandırmaya göre ihracat türleri şöyle listelenebilir:

1. Özellik arz etmeyen ihracat,
2. Takas ya da bağlı muamele yoluyla ihracat,
3. Kayda bağlı ihracat,
4. İthal edilmiş malların ihracı,
5. Kredili ihracat, konsinye ihracat,
6. Transit ticaret,
7. Bedelsiz ihracat,
8. Kiralama yoluyla yapılacak ihracat,
9. Serbest bölgelere yapılacak ihracat olarak sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Bunlara ilaveten,
10. Ön izne bağlı harcat,
11. Sınır ticaret merkezlerine yapılan ihracat,
12. Yurt dışı müteahhitlik ve teknik müşavirlik kapsamında yapılacak harcata ilişkili usul ve esaslar kapsamında yapılacak ihracat gibi ihracat türleri de vardır.

İhracat Rejim Kararı

6 Ocak 1996 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak, yürürlüğe konulan İhracat Rejimi Kararı, ihracatın ülke ekonomisi yararına düzenlenmesini, desteklenmesini ve geliştirilmesini sağlamak için ihracatta yetki mercii ve uygulanacak esasları belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. İhracatta yetkili merci Ticaret Bakanlığı’dır. Bakanlığın görevleri kitabınızın 53. Sayfasında sıralanmıştır.

İhracı yasak malların listesi şöyledir: Kültür ve tabiat varlıkları (Eski eserler), Hint keneviri, Tütün tohumu ve fidesi, İhracı ön izne bağlı mallar listesinde yer alan türler hariç bütün av ve yaban hayvanları; Ceviz, dut, kiraz, armut, erik, porsuk, dışbudak, karaağaç ve ıhlamur adlı ağaç türlerinin kütük, tomruk, kereste, kalas ve taslak olarak ihracı; Doğadan toplanan doğal çiçek soğanları; Odun ve odun kömürü; Sığla; Yalankoz; Datça hurması; zeytin (tescili yapılmış ve Milli Çeşit Listesi’nde yayımlanmış olan çeşitlerinin yurt içinde sertifikalandırılmış olanları hariç), incir, fındık, antep fıstığı, asma (sultani çekirdeksiz) fidanları; İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Mallara İlişkin Tebliğ uyarınca ihracatı yasaklanmıştır.

Alıcısı Tarafından Kabul Edilmeyen Mallar: İhracattan sonra, kambiyo mevzuatında öngörülen mal bedeli dövizlerin yurda getirilme süresi içinde ve mal bedeli dövizler tahsil edilmeden önce başvurulmak kaydıyla;

1. Alıcısı tarafından kabul edilmeyen mallar karşılığında aynı bedel ve şartlarla mal ihracına ilişkin talepler, malların geri getirilmesi veya geri getirileceğinin kambiyo merci taahhüt edilmesi kaydıyla, durumu gösterir belgelere istinaden gümrük mevzuatı çerçevesinde giriş ve çıkışta ayniyeti tespit edilmek suretiyle gümrük idarelerince,
2. Alıcısı tarafından kabul edilmeyen malların başka bedel ve Sartlarla aynı veya farklı alıcılara satısına ilişkin talepler, durumu gösterir belgeler ve yeni satış sözleşmesine ait İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğince onaylı faturanın ibrazından sonra Gümrük İdarelerince, sonuçlandırılır.

İhracat Bedelinin Tahsil Şekilleri

İhracat bedelinin tahsil şekilleri, mevzuatta belirtilen sınırlar ve ihracatçı ile ithalatçı arasındaki anlaşmalara bağlı olarak, değişebilmektedir. Tahsil türleri arasında peşin ödeme, karsı ticaret, kabul kredili ödeme, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme, mal mukabili ödeme, konsinye ticaret ve mahsuben ödeme yöntemleri bulunmaktadır.

Peşin Ödeme, ithalatçının mal bedelini ödemesine müteakip, ihracatçının mal sevkiyatına başlamasını sağlayan ödeme şeklidir.

Kabul Kredili Ödeme, ödeme yönteminde poliçenin kullanıldığı, mal bedelinin belirli bir vadede ödendiği bir ödeme yöntemidir. Kabul kredili mal mukabili ödeme, Kabul kredili akreditifli ödeme, Kabul kredili vesaik mukabili ödeme şeklinde gerçekleştirilebilir.

Akreditifli Ödeme, Akreditif kısaca; tarafların yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve bu durumu ispat etmeleri halinde ithalatçının bankası tarafından verilen yazılı bir ödeme teminatıdır. Diğer yöntemlere göre pahalı ancak her iki tarafı da koruyan bir yöntemdir. Transfer risklerini ortadan kaldırmakta, taraflara kredi imkânı sunmaktadır. Cayılabilir Akreditif, Cayılamaz Akreditif, Teyitsiz Akreditif, Teyitli Akreditif, Rotatif (Döner) Akreditif, Kırmızı Şartlı, Yeşil Şartlı Akreditif, Karşılıklı Akreditif, Devredilebilir Akreditif ve Garanti Akreditifi olmak üzere çeşitli şekillerde akreditifler mevcuttur.

Vesaik Mukabili (Belge Karşılığı) Ödeme , ihraç edilen malların ihraç ülkesinden nakliye araçlarına yüklenerek sevkiyatın başlanmasından sonra, sevkiyata ilişkin belgelerin ihraç bedelinin ödenerek bankadan teslim alınması yoluyla yapılan ödeme seklidir.

Mal Mukabili Ödeme , ithalatçı tarafından malın teslim alınmasından sonra, ihraç edilen malın bedelin ödenmesi seklinde gerçekleştirilen bir ödeme seklidir.

Karşı Ticaret , finansman zorluğu yasayan ülkelerin, takas ile ticaret yapmaya çalıştığı bir ödeme yöntemdir.

Konsinye Ticaret, ihracatçı komisyonculara, temsilciliklere, emaneten mal göndermektedir. Malın kesin satısı yapılana kadar mülkiyet ihracatçıdadır ancak, satış işleminden önce herhangi bir ödeme yapılmaz. Güvene dayalı bir ödeme yöntemidir. Riski fazladır.

Mahsuben Ödeme, İhracat bedellerinin tamamen veya kısmen mal ve/veya hizmet ithali suretiyle mahsuben ödenmesi ve aralarındaki artı ya da eksi farkın nakit olarak kapatılması seklinde yapılan bir ödeme seklidir.

İhracat Denetimleri

İhracata veya ithalata konu olan ürünlerden gerekli görülenlerin ticari kalite denetimleri, ürünlerin ilgili teknik düzenlemelere uygunluğunun tespiti amacıyla, risk analizine göre seçici ve yeterli düzeyde olacak biçimde Ürün Denetmenleri tarafından yapılır. Konu ile ilgili düzenleme, 31 Aralık 2014 tarihli “CE” İşareti Taşıması Gereken Bazı Ürünlerin İthalat Denetimi Tebliği (Ürün Güvenliği ve Denetimi) ile yapılmıştır. Adı geçen tebliğde, Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS) devreye girme esas ve usullerinden bahsedilmiştir.

İhracatçı İşletmelerin Başlıca Finansman Yöntemleri

Dış ticaret işlemlerinde ithalatçı ve ihracatçı taraflar olduğu için, dış ticaret finansmanını hem ithalatçı hem de ihracatçı tarafların finansmanı açısından ele almak gereklidir.

İhracatın finansmanında;

• Merkez Bankası kredilerinden
• Ticari banka kredilerinden,
• EXIMBANK kredilerinden,
• Red Clause Akreditif işlemlerinden,
• Prefinansmandan,
• Peşin ödemeden,
• Banka kabulünden,
• Faktoring,
• Forfaiting ve
• Leasing tekniklerinden faydalanılmaktadır.

Merkez Bankası, ihracatçı işletmelere 4 farklı türde kredi sağlamaktadır:

1. İhracat reeskont kredisi
2. Vesaik mukabili kredi
3. Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri reeskont kredisi
4. Özel ihracat reeskont kredisi

Türk Eximbank’ın temel amacı; ihracatın geliştirilmesi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi, ihraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması, ihracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence kazandırılması, yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracat maksadına yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenerek teşvik edilmesidir. TÜRK EXIMBANK kredileri şöyle sıralanabilir;

• Kısa Vadeli ihracat Kredileri
  1. Reeskont Kredisi (RK)
  2. Sevk öncesi İhracat Kredileri (SÖİK)
  3. İhracata Hazırlık Kredileri (İHK)
  4. Dış Ticaret Şirketleri İhracat Kredisi (DTŞ)
  5. KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri
  6. Sevk Sonrası Reeskont Kredisi (SSRK)
  7. İhracata Dönük Üretim Finansman Kredisi
• Orta-Uzun Vadeli İhracat Kredileri
  1. İhracata Yönelik İşletme Sermayesi Kredisi
  2. İhracata Yönelik Yatırım Kredisi
  3. Marka Kredisi
  4. Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Kredisi
  5. Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi
  6. Özellikli İhracat Kredisi
  7. Gemi İnşa ve İhracatı Finansman Programı
• Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kapsamındaki Krediler
  1. Turizm Kredisi
  2. Uluslararası Nakliyat Pazarlama Kredisi (UNPK)
  3. Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Teminat Mektubu Programı
  4. Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Köprü Kredisi
  5. Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kredisi
  6. Yurt Dışı Fuar Katılım Kredisi

Red Clause Akreditif ihracatçıya açık kredi seklinde peşin ödeme ya da avans ödemesi yapılmasına olanak sağlar. İhracatçılara verilen avans tutarı akreditif tutarının %50- 60’ını geçmez.

Prefinansman , mal ve hizmet alımının finansmanında kullanılmak üzere, işletmeler tarafından ithalatçılardan veya uluslararası kuruluşlardan, döviz veya efektif olarak sağlanıp bankalar aracılığıyla TL cinsinden kullanılan anapara, faiz ve giderlerinin, ihracat ve döviz kazandırıcı işlemlerden sağlanan dövizlere ödenen kredilerdir.

Peşin ödeme yurt dışı satışlarda alıcın malları almadan önce ödeme yapmasıdır.

Banka kabulü, ithalatçıdan alınan bono ve poliçelere bir bankanın garanti vermesidir. Alınan bono ve poliçeler ikincil piyasalarda vadesinden önce satılarak finansman aracı olarak kullanılır.

Faktoring , firmaların mal ve hizmet satışlarından doğan yurtiçi ve yurt dışı vadeli alacaklarının faktor şirket tarafından temlik alınarak garanti, alacak ve tahsilat yönetimi, finansman hizmetlerinin bir arada sunulabildiği finansman yöntemidir.

Forfaiting , ihracatçının nakit akışları ile ilgili daralmalar yaşamasının önüne geçerek gecikmeye düşmesini engelleyen, ithalatçılara cazip kredi vadeleri tanımasını sağlayan bir finansman aracıdır.

Leasing , bir yatırım malının, makine veya teçhizatın vb mülkiyeti leasing şirketinde kalarak, belirlenen kiralar karşılığında kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve sözleşmede belirtilen sözleşme süresi sonunda mülkiyetinin anlaşmaya göre kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir.

İthalatın finansmanında da ihracat finansmanında kullanılan teknikler kullanılmakla birlikte, banka kabulü, belge karşılığı ödeme, akreditif teknikleri sıkça kullanılmaktadır.

İhracata Yönelik Teşvikler ve Devlet Yardımları

İhracata yönelik desteklerin amacı, Kalkınma Planları ve Yıllık Programlardaki toplumsal ve ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılacak faaliyetlerin, uluslararası kuruluşlara yükümlülüklerimize aykırılık teşkil etmeyecek şekilde düzenlenmesidir.

İhracata yönelik devlet yardımları şöyle sıralanabilir:

• AR-GE yardımları,
• Çevre maliyetlerinin desteklenmesi,
• Pazar araştırma desteği,
• İstihdama yol açma yardımı,
• Yurtdışı ofis-mağaza işletme ve tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesi,
• Yurtdışında düzenlenen fuar ve sergilere milli düzeyde ve bireysel katılımın desteklenmesi,
• Uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisasa fuarlarının desteklenmesi,
• Eğitim yardımı,
• Tarımsal ürünlerde ihracat iadesi yardımları.
• Türk ürünlerinin yurt dışında markalaşması ve Türk malı imajının yerleştirilmesine yönelik faaliyetlerin desteklenmesi.

Dış ticaretteki diğer teşvikler şöyle listelenebilir:

• Dâhilde İşleme Rejimi,
• Vergi Resim ve Harç İstisnası,
• Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Ödemeleri
• Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu Ödemeleri