Ünite 7: İthalat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Giriş

Ülkemizde özellikle üretim ve ticaret konularında faaliyet gösteren kurumların büyük bir kısmında yurt dışından satın alma yapılır. Satın alınan bir mal veya hizmetin muhasebe kayıtlarına doğru geçmesi ve maliyetinin doğru hesaplanması gerekmektedir.

İthalat ile İlgili Kayıtlarda Kullanılan Hesaplar

İthalat ile ilgili kayıtlarda kullanılan Verilen Sipariş Avansları, Ticari Mallar, Makineler ve Satıcılar hesapları aşağıda açıklanmıştır.

Verilen Sipariş Avansları Hesabı

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre yurtiçinden ya da yurtdışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri “159. Verilen Sipariş Avansları” ana hesabında izlenecektir. Hammadde, yardımcı malzeme, ticari mal ithalatı ile ilgili avanslar Verilen Sipariş Avansları ana hesabının yardımcı hesabı olan “159.50. Verilen Yurtdışı Sipariş Avansları” yardımcı hesabına kaydedilecektir. Her parti ithalat için “Yurtdışı Sipariş Avansları” yardımcı hesabı altında ayrı alt hesap açılır.

İthal edilecek stoklara ilişkin mal bedeli (alış faturası tutarı), faturaya dahil değilse navlun ve sigorta, banka giderleri, varsa gümrük vergisi, gümrükte ödenen ardiye - yükleme - boşaltma giderleri, varsa fonlar (Örnek. Kaynak Kullanım Destekleme Fonu), komisyonlar, gümrük müşaviri faturası tutarı ilgili alt hesaba kaydedilir.

Fatura bedeli; peşin ödemede, vesaik mukabili ödemede, akreditifli ödemede, ödemenin yapıldığı zaman; mal mukabili ödemede, vadeli akreditifte ve kabul kredili akreditifte fiili ithal tarihinde bu hesaba kaydedilir.

Peşin ödemede, vesaik mukabili ödemede veya akreditifli ödemede bankalar hesabı; mal mukabili ödemede ve vadeli akreditifte satıcılar hesabı; kabul kredili akreditifte borç senetleri hesabı alacaklandırılır

Verilen Yurtdışı Sipariş Avansları hesabının kalanı henüz fiili ithalatı gerçekleşmemiş partiler için yapılmış harcamaları gösterir. İthalat tamamlandıktan sonra (alt) hesabın kalanı ithal edilen varlığa göre hammadde, yardımcı madde, ticari mallar gibi ilgili hesaplara devredilerek kapatılır.

Hammadde, malzeme ve ticari mal ithalatı dönen varlıklar sınıfında yer alan 159 Verilen Sipariş Avansları hesabında; makine-araç gereç ithalatı duran varlıklar sınıfında yer alan 259 Verilen Sipariş Avansları hesabında izlenir.

Ticari Mallar Hesabı

İthalat tamamlandıktan sonra (alt) hesabın kalanı (ör. 159.50.001. Ref. No....) ithal edilen varlığa göre Hammadde, Yardımcı Madde, Ticari mallar gibi ilgili hesaplara devredilerek kapatılır.

Aynı partide birden fazla çeşit madde ithal edilmişse hesap kalanının ticari mallar veya hammadde hesabına devri sırasında her bir çeşidin maliyeti ayrı ayrı hesaplanır.

Makineler Hesabı

259.50. Verilen Yurtdışı Sipariş Avansları hesabının kalanı henüz fiili ithalatı gerçekleşmemiş maddi duran varlık niteliğindeki partiler için yapılmış harcamaları gösterir. İthalat tamamlandıktan sonra (alt) hesabın kalanı (ör. 259.50.001. Ref. No....) ithal edilen duran varlığa göre Yerüstü Düzenleri, Tesis –Makine ve Cihazlar, Taşıtlar, Demirbaşlar gibi hesaplara devredilerek kapatılır.

Duran varlıklarla ilgili olarak ithalatın yapıldığı yılın sonuna kadar yurtdışına olan borçlar nedeniyle ortaya çıkan kur farkları ülkemizde mevcut uygulamada Vergi Usul Kanunu gereği duran varlık ile ilişkilendirilir.

Duran varlığın edinimi ile ilgili borçların değerlendirilmesiyle ertesi yıl ortaya çıkan kur farkları ya maliyet ile ilişkilendirilir ya da dönem gideri/geliri olarak kaydedilir. Vergi Usul Kanunu’nu hükümlerine göre yöneticilerin bu iki yöntemden birini seçme hakları vardır.

İndirilebilir KDV Hesabı

İthalatta KDV gümrük veznesine ödenir. Ödenen KDV gümrük tarafından düzenlenen vezne makbuzunda gösterilir. Bu makbuz gümrük müşaviri tarafından dekont ekinde ithalatçıya iletilir.

KDV ithal edilen malın “CIF tutarı + varsa gümrük vergisi + diğer düşük tutarlı yurtiçi masraflar” üzerinden hesaplanır.

Satıcılar Hesabı

Mal mukabili ithalat, vadeli akreditif veya hizmet ithalatı nedeniyle yurtdışı satıcılara olan borçlar bu hesapta izlenir. Yurtdışına olan borçlar (yurtdışı alıcılar gibi) dönem sonunda Vergi Usul Kanunu’nun 280. maddesi gereği Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ve Vergi Usul Kanunu tebliği ile yayımlanan kurlar ile değerlendirilir.

Döviz kuru yükselmişse, kambiyo zararı olur, borç artar. Kur düşmüşse kambiyo karı söz konusu olur, borç azalır.

1. Ticari Mal İthalatı Nedeniyle Oluşan Kur Farkı: Kur yükselmiş ise fark Finansman Giderleri hesabına kaydedilir. Kur düşmüş ise fark Kambiyo Karları hesabına kaydedilir.
2. Duran Varlık İthalatı Nedeniyle Oluşan Kur Farkı:
   • İlk Yıl: Makinenin aktife kaydedildiği tarih ile dönem sonu arasında; kur yükselmiş ise fark duran varlık maliyetine eklenir. Kur düşmüş ise fark duran varlık maliyetinden düşülür.
   • Ertesi yıllar: Kur farklarını maliyet ile ilgilendirme seçeneği tercih edilirse; kur yükseldiğinde ise fark duran varlık maliyetine eklenir. Kur düştüğünde ise fark duran varlık maliyetinden düşülür.
   • Kur farklarını sonuç hesaplarına yazma seçeneği tercih edilirse; kur yükseldiğinde ise fark Finansman Giderleri (veya Kambiyo Zararları) hesabına yazılır. Kur düştüğünde ise fark Kambiyo Karları hesabına yazılır.

Borç Senetleri Hesabı

Kabul kredili akreditif yoluyla yapılan ithalatta, ihracatçının düzenlediği poliçenin kabulü ile bu hesap alacaklandırılır. Poliçe bedeli ödenince hesap borçlandırılır.

Finansman Giderleri Hesabı

2 nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği’ne göre borçlanma dolayısıyla ortaya çıkan kur farkları 780. Finansman Giderleri hesabına kaydedilir. Bu düzenlemeye uygun olarak hesap planında 780. Finansman Giderleri ana hesabı altında yardımcı ve alt hesaplar oluşturulmuştur.

Kambiyo Kâr/Zarar Hesapları

Kambiyo karları 646. Kambiyo Karları hesabına, kambiyo zararları da 656. Kambiyo Zararları hesabına kaydedilir.

Mal İthalatı

Muhasebe departmanına gelen ithalat ile ilgili kayıtlara dayanak olacak belgeler aşağıda sıralanmıştır:

• Alış bedeline: Alış faturası (ticari fatura)
• Nakliye bedeline: Alış faturasına dahil değilse; Nakliye faturası
• Sigorta bedeline: Alış faturasına dahil değilse; Sigorta poliçesi
• Banka giderine: Banka dekontu
• Gümrük vergisine (varsa): Gümrük müşaviri dekontu ekindedir; Gümrük vezne alındısı
• Kaynak kullanım destekleme fonuna: Mal mukabili ve vadeli ödemelerde var; Banka dekontu
• Ardiye bedeline: Gümrük müşaviri dekontu ekinde olabilir; Liman (ardiye) faturası
• Ulaşım bedeline: Gümrük müşaviri dekontu ekinde olabilir; Taksi belgesi
• İç taşımaya: Gümrükten işyerine taşıma; Nakliye faturası
• TSE Belgesi giderine: Geriyorsa; TSE faturası
• Gözetim giderine: Gerekiyorsa; Gözetim şirketi faturası
• Gümrük müşaviri ücretine: Gümrük müşaviri varsa; Gümrük müşaviri faturası

Bu belgelerin ithalat departmanı elemanları tarafından onaylanmış ve üzerine ithalat referans numarasının yazılmış olmasına dikkat edilmelidir.

Muhasebe Kayıtları

Borç dekontu ile gönderenin hesabı alacaklandırılır. Gümrük müşaviri borç dekontu ile ithalatçının hesabına borç yazmıştır. İthalatçı da gümrük müşavirinin hesabına alacak yazacaktır (hesabı alacaklandıracaktır).

Mal mukabili veya vadeli akreditif ödeme şeklinde fiili ithal tarihinde “vadeli alım” gibi kayıt yapılır (ancak Ticari Mallar hesabı değil, Verilen Sipariş Avansları hesabı borçlandırılır).

Poliçe kabul edilerek yapılan ithalatta (kabul kredili akreditif veya kabul kredili vesaik mukabili ödeme) Verilen Sipariş Avansları hesabı poliçe kabul tarihindeki döviz alış kuru esas alınarak hesaplanan poliçe bedeli ile borçlandırılırken, Borç Senetleri (Dövizli Borç Senetleri) hesabı alacaklandırılır.

İthalat Maliyeti

Her bir parti ithalatın maliyeti hesaplandığı gibi, bir partide ithal edilen malların da tek tek maliyetleri hesaplanır.

İthalat maliyet tablosu; ithal edilen partinin maliyet unsurlarını gösteren tabloya ithalat maliyet tablosu denir. Maliyet tablosu ithalatçı kurumda ithalat departmanında düzenlenir. İthalat tamamlandıktan sonra muhasebe departmanında tutulan kayıtlar ile karşılaştırılır. İthalat veya muhasebe departmanında herhangi bir maliyet unsuru başka hesaba kaydedilmiş olabilir. Bu durumda gerekli düzeltmeler yapılır.

Hizmet İthalatı

Genel Bilgiler

Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişiler yurtdışından mal (hammadde, malzeme, makine) ithal ettikleri gibi hizmet ithalatı da yapabilirler.

Hizmet ithali;

• Yurtdışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’ye gelerek veya elemanlarını göndererek Türkiye’de bir hizmeti ifa etmeleri ya da
• Hizmet yurtdışında gerçekleşmekle beraber, bu hizmetten Türkiye’de yararlanılması, şeklinde oluşabilir.

Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişiler tarafından yurtdışından hizmet alınması halinde, hizmeti alan Türkiye’deki kişilere ilgili vergi mevzuatı tarafından KDV sorumluluğu ve gelir vergisi kesintisi yapma sorumluluğu getirilmektedir.

Katma Değer Vergisi Sorumluluğu Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 9/1 maddesinde “ mükellefin Türkiye içinde ... iş yerinin bulunmaması halinde ... Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla, vergiye tabi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir” ifadesi mevcuttur.

Bu hüküm gereğince hizmet ithalatına konu olan hizmet KDV’nin konusuna giriyorsa ve KDV’den istisna edilen bir hizmet değilse, bu takdirde hizmet ithalatını gerçekleştiren kişinin hizmet bedeli üzerinden KDV hesaplaması, sorumlu sıfatıyla bunu ödemesi ve aynı dönem indirim konusu yapması gerekmektedir.

Hizmet ithali nedeniyle aşağıdaki durumlarda KDV açısından bir sorumluluk oluşmaz;

1. Hizmet ithaline konu olan hizmetin KDV’nin konusuna girmeyen bir hizmet niteliği taşıması;
2. Hizmetin Türkiye’ye ithal edilmemiş bir hizmet olması,
3. Hizmet ithaline konu olan hizmetin KDV’den istisna edilmiş olması.

Yurtdışındaki kişilerin Türkiye’deki müşterilerine hizmet sunmak suretiyle kazandıkları paralar, hizmetin türüne göre, Türkiye’de gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulabilmektedir. Bu vergileme genellikle stopaj yoluyla olmaktadır.

Türkiye’ye hizmet satan yurtdışındaki kişi gerçek kişi ise ve hizmet bedeli olarak yapılan ödeme gelir vergisi kesintisi (stopaj) gerektiriyorsa, hizmeti alan da bu maddede yazılı stopaj sorumlularından biri ise söz konusu madde kapsamında stopaj yapılır. Türkiye’ye hizmeti satan yurtdışındaki kişi kurum ise, stopaj yapılması gerekir. Stopaj yapılması demek, yurtdışına ödemenin belirli bir oranda eksik yapılması, eksik yapılan kısmın Türkiye’de Vergi Dairesine yatırılması demektir (Yurtdışındaki kişi stopaj yoluyla kesilen tutarı kendi ülkesinde ödeyeceği vergisinden indirebilmektedir).

Aşağıdaki durumlarda hizmet ithalatı stopaj kapsamında değildir;

• Komisyon ödemeleri,
• Yurtdışı seyahatlerde ortaya çıkan otel, lokanta, ulaşım ödemeleri,
• Yurtdışına gerçekleşen taşıma ve sigorta primi ödemeleri.

Aşağıdaki hizmetlerin ithalatı stopaj kapsamındadır:

• Yabancı kuruluşun elemanının Türkiye’de çalışması nedeniyle yurtdışındaki kuruluşa yapılan ödeme,
• Mühendislik, danışmanlık eğitim hizmeti gibi serbest meslek niteliğindeki hizmet karşılığı yapılan ödemeler,
• Kiralama karşılığı yapılan ödemeler,
• Telif, marka, imtiyaz, lisans gibi gayrimaddi haklar için yapılan ödemeler,
• Alınan borç karşılığı ödenen faizler.

Muhasebe Kayıtları

Katma Değer Vergisi sorumluluğu olan bir hizmet ithaline ilişkin örneği, ders kitabınızın 203-204. sayfalarından inceleyebilirsiniz.