Ünite 2: Dış Ticaret Rejimi, Gümrük Kanunu, Kambiyo Mevzuatı ve Genel Özellikleri

Dış Ticaret ile İlgili Yasal Düzenlemeler

Ülkemizde mal ithalatı ve ihracatı, İthalat Rejimi Kararı ve bu karara bağlı olarak yayınlanan İthalat Yönetmeliği, İhracat Rejimi Kararı ve bu karara bağlı olarak yayınlanan İhracat Yönetmeliği; Gümrük Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak yayınlanan Gümrük Yönetmeliği hükümlerine göre yürütülür.

Söz konusu Kararlar düzenlendikleri tarihlerde “Bakanlar Kurulu Kararı” iken, 09.07.2018 tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameden sonra “Cumhurbaşkanı Kararı” olarak yayımlanmaktadırlar.

İthalat ve İhracat Rejimi Kararları Cumhurbaşkanlığı kararlarıdır. Bu kararlara dayanılarak ilgili bakanlık (Ticaret Bakanlığı) tarafından İthalat ve İhracat Yönetmelikleri yayımlanır.

Yukarıda sözü edilen karar, yönetmelik ve kanunlar yayınlandıktan sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe tabi tutulmuşlardır. (Uygulama için bu düzenlemelerin son şekillerine bakılmalıdır)

İthal ve ihraç edilen mal, hizmet ve sermaye bedellerinin ödenmesi ise “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun”, bu kanuna bağlı “32 sayılı Karar”, “32 sayılı Karara ilişkin Tebliğ ve T.C. Merkez Bankası Genelgesi” çerçevesinde yürütülür.

Tebliğden başka uygulamayı yönlendiren “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın (Müsteşarlığın adı daha sonra “Hazine Müsteşarlığı” olarak değiştirilmiştir) 91-32/5 sayılı Tebliği’ne İlişkin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Genelgesi (Sayı I-M) mevcuttur. Bu genelge 03.07.1991 tarihinde yayımlanmış, daha sonraki tarihlerde değiştirilmiş şekli ile geçerlidir.

İthalat Rejimi Kararı ve İthalat Yönetmeliği

İthalat Rejimi Kararı

İthalat Rejimi Kararı’nın amacı ithalatın ülke ekonomisi yararına ve uluslararası ticaretin gereklerine uygun olarak düzenlenmesini sağlamaktır. İthalat bu karar ve bu karara dayanılarak çıkartılacak yönetmelikler, tebliğler, ilgili kuruluşlara verilecek talimatlar, çok taraflı veya iki taraflı anlaşmaların hükümleri çerçevesinde yürütülür.

İthalat Rejimi Kararı’nda yer alan hususları düzenlemeye, yönetmelikler ve tebliğler çıkartmaya, izin ve talimatları vermeye, ithalatın her aşamasında gerekli görülecek değişiklikleri yapmaya ve önlemleri almaya Ticaret Bakanlığı yetkilidir.

Bu karara göre, kamu ahlakı, kamu düzeni veya kamu güvenliği; insan, hayvan ve bitki sağlığının korunması veya sınai ve ticari mülkiyetin korunması amacıyla ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde alınan önlemlerin kapsamı dışındaki malların ithalatı serbesttir. Eski, kullanılmış, yenileştirilmiş, kusurlu (defolu) ve yatık (zamanla dayanıklılığını yitirmiş) malların ithali ise izne tabidir.

İthalat Yönetmeliği

Vergi numarasına sahip her gerçek ve tüzel kişi ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan kişiler ortaklıklar (Örnek: Joint Venture, İş Ortaklığı, Konsorsiyum) ithalat işlemlerini yürütebilirler.

• Joint Venture (Ortak Girişim): Birden fazla gerçek ve tüzel kişinin, belirli bir yatırım projesini veya süreklilik arz eden bir faaliyeti gerçekleştirmek ve kazanç elde etmek üzere, bir sözleşme çerçevesinde bir araya gelerek oluşturdukları, risklerden iş sahibine karşı her bir ortağın müteselsilen sorumlu tutulduğu ortak işletme yapısıdır.
• İş ortaklığı ; en az birisi kurum olmak üzere birden fazla gerçek ve tüzel kişi tarafından, belirli bir işin birlikte yapılmasını taahhüt etmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurulan, tüm üyelerin işin tamamının yapılmasından sorumlu tutulduğu ortaklıktır. Tüzel kişilikleri yoktur ve Türk hukukunda adi şirket hükümlerine tabidirler.
• Konsorsiyum; birden fazla gerçek ve tüzel kişi tarafından, belirli bir işin birlikte yapılmasını taahhüt etmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurulan, üyelerin işin yapılması açısından hak ve sorumluluklarının kendi uzmanlıkları çerçevesinde ayrıldığı ortaklıktır. Konsorsiyumlarda her bir ortağın yapacağı işin taahhüt sözleşmesinde açıkça gösterilmesi gerekmektedir. Tüzel kişilikleri yoktur ve Türk hukukunda adi şirket hükümlerine tabidirler.

İhracat Rejimi Kararı ve İhracat Yönetmeliği

İhracat Rejimi Kararı

İhracatta yetkili merci Ticaret Bakanlığıdır. Bakanlık;

• İhracatın her aşamasında gözetim, denetim ve yönlendirilmesine ilişkin her türlü önlemleri almaya, ihracatla ilgili düzenlemeleri yapmaya, ihracatı bu Karar çerçevesinde yürütmeye,
• Piyasalarda meydana gelen olağan dışı bir gelişme, ihracata konu malda görülen yetersizlik, kamu güvenliği, kamu ahlakı, insan sağlığı, hayvanların, bitkilerin veya çevrenin korunması amacına yönelik tedbirler, sanatsal, tarihi ve arkeolojik değer taşıyan metanın korunması nedenleriyle ihracatta kısıtlama veya yasaklama getirmeye,
• Gerektiğinde ihracatı müsaadeye veya kayda bağlamaya, ihracatta miktar kısıtlaması uygulamaya,
• Bağlı muamele, takas ve dolaylı offset gibi karşılıklı ticaret uygulamalarının usul ve esaslarını gerektiğinde sektör ve/veya ülke bazında belirlemeye,
• Transit ticaret, geçici ihracat, bedelsiz ihracat ve ticari kiralama yolu ile yapılacak ihracat ile yurt dışında inşaat, tesisat ve montaj işi alan müteahhitlerin yapacağı ihracatı düzenlemeye
• İhracat politikalarında bir bütünlük sağlanması için ilgili kurum ve kuruluşların ihracata yönelik faaliyet ve kaynaklarını koordine etmeye,
• Alıcı ülkelerce ihracatımızın kısıtlanmasına ilişkin olarak alınacak tedbirlerin kaldırılmasına, etkilerinin asgariye indirilmesine veya iyileştirilmesine ilişkin görüşmeler yapmaya, yaptırmaya ve varılan anlaşma hükümlerinden doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlamaya,
• İhracata konu tarım ürünlerinin desteklenmesine yönelik hazırlıkları yapmaya,
• Madde ve/veya ülke bazında ihracatla ilgili, yurt dışında düzenlenecek fuarlar da dahil, tanıtım ve pazarlama politika ve faaliyetlerinin esaslarını belirlemeye ve ilgili kuruluşlar nezdinde takip ve koordine etmeye,
• Kalkınma planları ve yıllık programlardaki ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşılabilmesini teminen yapılacak faaliyetlerin gerçekleştirilmesi amacıyla; uluslararası kuruluşlara olan yükümlülükler ile iç ve dış piyasa şartları ve diğer ülkelerin madde politikalarına ilişkin uygulamaları da göz önünde tutularak, ihracata konu ürünlere rekabet gücü kazandırıcı çalışmalar ve düzenlemeler yapmaya,
• Genel ihracat politikası hedefleri çerçevesinde, Türkiye İhracat Kredi Bankası (Eximbank) tarafından ihracatla ilgili olarak gerçekleştirilecek programları müştereken tespit etmeye,
• Yayınlanacak tebliğler çerçevesinde ihracatçı şirketlere “Dış Ticaret Sermaye Şirketi”, “Sektörel Dış Ticaret Şirketi” veya öngörülecek ihracat modellerine uygun statüler vermeye, geri almaya ve bunların hak, yetki ve sorumluluklarını tespit etmeye yetkilidir.

İhracat Yönetmeliği

İhracatta işlemin başlaması için ihracatçıların, İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği’ne onaylattıkları gümrük beyannamesi ile ihracatın yapılacağı gümrük idaresine başvurması gerekir.

• Ön izne bağlı ihracat: Bazı malların ihracatının uluslararası antlaşma, kanun, kararname ve sair mevzuat uyarınca belli bir merciin ön iznine bağlı olduğu ihracat türüne denir. (Örnek: harp, silah ve mühimmatı, uyuşturucu maddeler, gübreler, tohumlar vs.). Bu gibi durumlarda ilgili mercilerden ön izin alındıktan sonra ihracat mevzuatı hükümleri uygulanır.
• Ön izne bağlı ihracat: Bazı malların ihracatının uluslararası antlaşma, kanun, kararname ve sair mevzuat uyarınca belli bir merciin ön iznine bağlı olduğu ihracat türüne denir. (Örnek: harp, silah ve mühimmatı, uyuşturucu maddeler, gübreler, tohumlar vs.). Bu gibi durumlarda ilgili mercilerden ön izin alındıktan sonra ihracat mevzuatı hükümleri uygulanır.
• Konsinye ihracat: Kesin satışı daha sonra yapılmak üzere yurt dışındaki alıcılara, komisyonculara, ihracatçının yurt dışındaki şube veya temsilciliklerine mal gönderilmesidir. Konsinye ihracatta, gerçek ihracat konsinye malı alanın, o malı satmasından sonra gerçekleşir. Konsinye ihracat başvuruları İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği’ne yapılır.
• Yurtdışı fuar ve sergilere katılım ve ihracat: Uluslararası ticari fuarlara ve sergilere gönderilecek bedelli veya bedelsiz malların yurt dışına çıkışıyla ilgili başvurular doğrudan ilgili gümrük idarelerine yapılır.
• İthal edilmiş malın ihracatı: Gümrük mevzuatı çerçevesinde serbest dolaşıma girmiş yeni veya kullanılmış malın ihracını ifade eder.
• Serbest bölgelere yapılacak ihracat: İhracat mevzuatı hükümlerine tabidir. Serbest bölgeler ülkenin siyasi sınırları içinde olup, gümrük sınırları dışında sayılan bölgelerdir. (Örnek Mersin, Antalya, İzmir-Nemrut, İstanbul Trakya Serbest Bölgeleri)
• Diğer ihracat çeşitleri:
• Bedelsiz ihracat: Karşılığında yurt dışından bir ödeme yapılmaksızın yurt dışına mal çıkarılmasını ifade eder.
• Takas: İhraç veya ithal edilen mal veya hizmet bedelinin, kısmen veya tamamen mal, hizmet veya dövizle karşılanması işlemidir. Takas işlemleri yürürlükteki ihracat ve ithalat rejimleri çerçevesinde yürütülür.
• Bağlı muamele: İkiden fazla taraf arasında yapılan takas işlemidir. Bu işlemler yürürlükteki ihracat ve ithalat rejimleri çerçevesinde yürütülür.
• Offset: Kamu kuruluşları tarafından açılan uluslararası ihaleler çerçevesinde, ihaleyi kazanan firma veya kuruluş tarafından, Türkiye’de üretilen malların, gelir ve giderleri Türkiye’de kaydedilen yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinin ve diğer hizmetlerin yeni alıcılara ihracatı veya mevcut alıcılara yönelik ihracat artışı ile taahhüt gereğince Türkiye’nin mevcut ihracat potansiyelinin geliştirilmesine yönelik bakanlıkça onaylanan diğer işlemleri ifade eder.
• Ticari kiralama: Malların kira bedeli karşılığı belirli bir süre kullanılmak üzere geçici olarak Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkartılması işlemidir. Bu şekilde yapılan ihracat gümrük mevzuatı hükümlerine tabidir.
• Transit ticaret: Yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmadan ya da antrepodan satın alınan malın, ülkemiz üzerinden transit olarak veya doğrudan doğruya yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmaya ya da antrepoya satılmasını ifade eder.
• Yurtdışına e-ticaret: Uzaktan iletişim araçlarıyla başka bir ülkeye yönelik olarak gerçekleştirilen mesafeli mal satışını ifade eder. Bu kapsamdaki mal ihracıyla ilgili işlemler, dış ticaret ve gümrük mevzuatı hükümlerine tabidir.

Gümrük Kanunu

4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun amacı; Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kurallarını belirlemektir. Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar.

Gümrük idareleriyle muhatap olan kişiler Gümrük Kanunu’na ve Gümrük Kanunu’na dayanılarak çıkarılan tüzük, kararname ve yönetmelik hükümlerine uymak; gümrük idarelerinin yapacağı gözetim ve denetimlere tabi olur. Bu idarelerin kendi adına veya başka idareler nam veya hesabına tahsil edeceği her tür vergi, resim, harç ve ücretleri ödemek veya bunları teminata bağlamak; kanun, tüzük, kararname ve yönetmelik hükümlerinin uymayı zorunlu kıldığı her tür işlemi yerine getirmekle yükümlüdürler.

Bütün kişiler, gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek üzere gümrük idarelerindeki işleri için bir temsilci tayin edebilirler. Transit taşımacılık yapan veya arızi olarak beyanda bulunan kişiler hariç olmak üzere, temsilci Türkiye Gümrük Bölgesi’nde yerleşik bulunan kişilerdir. Örneğin Gümrük Müsteşarlığı tarafından gümrük müşavirliği izin belgesi verilen serbest meslek sahipleri “gümrük müşaviri” unvanıyla gümrük işlemlerini, takip eder ve sonuçlandırırlar. Gümrük müşavirliğinin bir tüzel kişilik oluşturularak yürütülmesi halinde, tüzel kişilik ortaklarının gümrük müşaviri olması zorunludur. Gümrük müşavirleri ithalatçı ve ihracatçı adına gümrük beyannamelerinin açtırılmasından kapatılmasına kadar her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilirler.

Gümrük Beyanı

Bir gümrük rejimine tabi tutulmak istenen eşya, bu rejime uygun şekilde yetkili gümrük idaresine beyan edilir. Gümrük beyanı; yazılı olarak, sözlü olarak, bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla veya eşya sahibinin bu eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutma isteğini ifade ettiği herhangi bir tasarruf yoluyla yapılabilir. Yazılı beyanlar şekil ve içeriği yönetmelikle belirlenen beyanname ve diğer belgelerle yapılmak zorundadır. Bu beyannamenin, eşyanın beyan edildiği gümrük rejimini düzenleyen hükümlerin uygulanması için gerekli bütün bilgileri ihtiva etmesi ve imzalanması gerekir. Şartlara uygun olarak hazırlanan beyannameler, ait oldukları eşyanın gümrüğe sunulmuş olması halinde gümrük idareleri tarafından tescil edilir.

Gümrük Rejimleri

Gümrüğe sunulan eşya, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulur. Bu durum, gümrüğe sunulan eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulmasını, bir serbest bölgeye girmesini, Türkiye Gümrük Bölgesi dışına yeniden ihracını, imhasını ve gümrüğe terk edilmesini ifade eder. Bunlardan “gümrük rejimi” deyimi; serbest dolaşıma giriş rejimini, transit rejimini, gümrük antrepo rejimini, dahilde işleme rejimini, gümrük kontrolü altında işleme rejimini, geçici ithalat rejimini, hariçte işleme rejimini, ihracat rejimini ifade eder.

Transit Rejimi; İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş eşya ile ihracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış eşyanın, gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesi içinde bir noktadan diğerine taşınması, transit rejimi hükümlerine tabidir.

Gümrük Antrepo Rejimi; Bu rejim;

• İthalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşyanın,
• Gümrük antreposuna alınması halinde ihracata ilişkin önlemlerden yararlanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyanın, bir gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri belirler.

Eşyanın antrepo rejimi altında kalış süresi sınırsızdır. Antrepo işleticisi, gümrük antreposu işletmesine izin verilen kişidir. Kullanıcı ise, eşyanın antrepo rejimi beyanında bulunan kişi veya bu kişinin hak ve yükümlülüklerinin devredildiği kişidir. Gümrük antreposu, genel antrepo veya özel antrepo olabilir.

Dâhilde İşleme Rejimi: Serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın vergileri teminata bağlanmak suretiyle veya bu amaçla serbest dolaşıma giren eşyanın, Türkiye Gümrük Bölgesi‘nde bir veya daha fazla işlem görerek ihraç edilmesinin esas olduğu, ihracatın gerçekleşmesi halinde teminatın veya alınan vergilerin geri verildiği bir rejimdir.

Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi: Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi’nde, ithalat vergilerine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin gümrük vergileri üzerinden serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Elde edilen bu tür ürünler, işlenmiş ürün olarak adlandırılır. Gümrük kontrolü altında işleme rejiminin uygulanabileceği durumların listesi yönetmelikle belirlenir.

Geçici İthalat Rejimi; Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına olanak sağlayan hükümlerin uygulandığı rejimdir. Geçici ithalat izni, eşyayı kullanan veya kullandıran kişinin talebi üzerine gümrük idarelerince verilir. Geçici ithalat rejiminden yararlandırılacak eşya için teminat alınır.

Hariçte İşleme Rejimi; Serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerine tabi tutulmak üzere Türkiye Gümrük Bölgesi’nden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin ithalat vergilerinden tam veya kısmi muafiyet suretiyle yeniden serbest dolaşıma girişine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir.

İhracat Rejimi; Serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. İhraç eşyası, buna ilişkin gümrük beyannamesinin tescili sırasında bulunduğu durum ve niteliğini gümrük denetiminden çıktığı sırada da aynen muhafaza etmesi ve bu haliyle Türkiye Gümrük Bölgesi’ni terk etmesi koşuluyla fiilen ihraç edilmiş sayılır. Bu durumda, ihraç eşyası üzerindeki gümrük denetimi sona erer. Türkiye Gümrük Bölgesi’nden ihraç edilecek eşyanın ilgili gümrük idarelerine gümrük beyannamesi ile beyan edilmesi zorunludur.

Serbest Bölgeler

Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesi’nin parçaları olmakla beraber;

• Serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin uygulanması bakımından, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen;
• Serbest dolaşımdaki eşyanın, bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.

Gümrük Yükümlülüğünün Doğması ve Sona Ermesi

Gümrük vergilerinde vergiyi doğuran olayın ithalatta ve ihracatta olmak üzere iki boyutu vardır. İthalatta vergiyi doğuran olay; eşyanın serbest dolaşıma girmesi ve eşyanın geçici ithali hallerinde meydana gelir. İhracatta ise kural olarak ihracatı teşvik amacıyla gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak teorik olarak ihracatta vergiyi doğuran olay; ihraç eşyasının gümrük kapısından çıkması halinde meydana gelir.

Gümrük yükümlülüğü, söz konusu gümrük beyannamesinin tescil tarihinde başlar. İthalatta gümrük yükümlülüğü; ithalat vergilerine tabi eşyanın serbest dolaşıma girmesi veya ithalat vergilerine tabi eşyanın ithalat vergilerinden kısmi muafiyet suretiyle geçici ithali halinde doğar.

İthalatta yükümlü ithalatı yapan gerçek ya da tüzel kişi olup, bu kişi beyan sahibidir. Gümrük gözetimi altındaki ithalat vergilerine tabi eşyanın, kanuna aykırı olarak gümrük gözetimi dışına çıkarılması halinde gümrük yükümlülüğü doğar. Gümrük yükümlülüğü, eşyanın gümrük gözetiminden çıkarıldığı tarihte doğar.

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri saklı kalmak üzere, gümrük yükümlülüğü; vergilerin ödenmesi ve kaldırılmasına karar verilmesi, gümrük beyannamesinin iptal edilmesi ve kanunda sayılı diğer hallerde sona erer.

Gümrük Vergilerinin Hesaplanması

Gümrük vergisinde matrah; eşyanın gümrük kıymeti yani satış bedelidir. Eşyanın satış bedeli ise; eşyanın FOB (Free on Board-gemiye yükleme) değerine navlun ve sigorta bedellerinin eklenmesiyle oluşan CIF (Cost, Insurance and Freight-Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun) değeridir. Teslim şekline göre ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek tutarına ilave edilecek navlun makbuzu ve/veya sigorta poliçesinin beyannameye eklenmesi gerekmektedir. Söz konusu belgelerin ibrazının imkânsız olduğu veya kabul edilebilir nitelikte bulunmadığı hallerde, yükümlü tarafından nedenleri de belirtilerek verilecek bir dilekçe ile bu durum bildirilir. Belirlenebilmesi halinde emsal navlun ve/veya sigorta giderinin, aksi halde gümrük idaresi tarafından ithal eşyasının FOB kıymetinin % 10 unun navlun ve % 3 ünün sigorta bedeli olarak ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına eklenmesi suretiyle CIF değerine ulaşılır.

Gümrük Vergilerinde Muafiyet ve İstisna

Cumhurbaşkanının zat ve ikametgâhı için gelen eşya gümrük vergisinden muaftır. Karşılıklılık esasına göre ithal edilen diplomatik eşya, değeri 150 EURO’yu geçmeyen eşya, gerçek kişilerce ithal edilen diğer eşyadan; değeri 430 EURO’yu geçmemek üzere gerçek bir kişiden diğerine gönderilen veya yolcular tarafından ithal edilen hediyelik eşyalar ile bunların dışında kanunda sayılan haller gümrük vergilerinden istisnadır.

Avrupa Birliği’nden ithal edilen mallar (istisnalar hariç) gümrüksüzdür.

Kambiyo Mevzuatı

Türkiye’de kambiyo ile ilgili işlemler “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun” ve bu kanuna bağlı olarak yayınlanmış “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar”, “32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (2008-32/34)-(2018-32/48)” ve “TCMB Genelgesi” çerçevesinde yürütülür. 32 Sayılı Karar esastır. 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ ve TCMB Genelgesi düzenleyici ve uygulamayı yönlendirici niteliktedir.

32 Sayılı Kararda Yer alan Kavramlar

32 Sayılı Karar, Türk parasının kıymetini korumak amacıyla, Türk paralar karşısındaki değerinin belirlenmesine, döviz ve dövizi temsil eden belgelere (menkul değerler ve diğer sermaye piyasası araçları dahil) ithal ve ihracına ilişkin tüm işlemler ile dövizlerin tasarruf ve idaresine, Türk parası ve Türk parasını temsil eden belgelerin (menkul değerler ve diğer sermaye piyasası araçları dahil) ithal ve ihracına, kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemlere, ihracata, ithalata, özelliği olan ihracat ve ithalata, görünmeyen işlemlere, sermaye hareketlerine ilişkin kambiyo işlemlerine ait düzenleyici ve sınırlayıcı esasları tayin ve tespit eder.

Türk Parası ve Döviz

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’ın 8. maddesine göre Hazine ve maliye Bakanlığı ihracat bedellerinin yurda getirilmesi ile ilgi düzenleme yapmaya yetkilidir. İthalat ve transit ticaret işlemlerine ilişkin yurt dışına döviz ve Türk Lirası transferi bankalarca yapılır.

Görünmeyen İşlemler

Görünmeyen işlemler hizmet alım satımı ile ilgili kalemleri belirtmek üzere kullanılan bir terimdir.

Görünmeyen işlemlerle ilgili olarak yurt dışına Türk parası transferleri ile döviz tahsis ve transferleri ve efektif satışları Merkez Bankası’nca belirlenecek usul, esas ve limitler çerçevesinde bankalarca yapılır.

Türkiye’ye Gelecek ve Türkiye’den Gidecek Yabancı Sermaye ile Diğer Sermaye Hareketleri

• Yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye’ye yapılacak doğrudan yatırımlar 4875 sayılı Doğrudan Yatırımlar Kanunu ve buna bağlı olarak oluşturulan mevzuat çerçevesinde gerçekleştirilir.
• Yabancı yatırımcıların Türkiye’deki faaliyet ve işlemlerinden doğan net kâr, temettü, satış, tasfiye ve tazminat bedelleri, lisans, yönetim ve benzeri anlaşmalar karşılığında ödenecek meblağlar bankalar aracılığıyla yurt dışına serbestçe transfer edilebilir.
• 6326 sayılı Petrol Kanunu’na göre Türkiye’de faaliyette bulunma ve transfer talepleri, bu Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine tabidir.
• Türkiye’ de yerleşik kişilerin, yurt dışında yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları ve şube açmaları için, nakdi sermayeyi bankalar aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbesttir.
• Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında irtibat bürosu, temsilcilik ve benzerlerini kurmaları ve bunların kuruluş masrafları ile faaliyet giderlerinin bankalarca transferi serbesttir.
• Bankalar ve gümrük idareleri yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye ihraç eden Türkiye’de yerleşik kişileri, her bir işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı’na bildirirler.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, bu maddenin uygulanması ile ilgili olarak Türkiye’de yerleşik kişilerden istenecek bilgi, belge ve bunların gönderilme sürelerine ilişkin esasları belirlemeye yetkilidir.

Menkul Kıymetler

• Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir.
• Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir.
• Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye’de menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve bunların halka arz ve satışı sermaye piyasası mevzuatı hükümleri çerçevesinde yapılır.
• Dışarıda yerleşik kişilerin, (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtası ile satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar aracılığıyla transfer ettirmeleri,
• Türkiye‘de yerleşik kişilerin; bankalar ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri ve diğer sermaye piyasası araçlarını satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri, serbesttir.

Gayrimenkul Kıymetler

Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de satın aldıkları veya sahip oldukları gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni haklarının gelirleri ve satış bedellerinin bankalar vasıtasıyla transfer ettirilmesi serbesttir.

Türkiye’de yerleşik kişilerce yurtdışında gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni hakların satın alınması amacıyla bankalar vasıtasıyla yurtdışına döviz ve Türk parası transfer ettirilmesi serbesttir.

Krediler

Bankalar kullandıracakları döviz kredilerine ait anapara, faiz ve diğer masraf karşılıklarının zamanında yurda getirilmesi ile ilgili önlemleri alır ve bu hususu izlerler, zamanında yurda getirilmeyen dövizler hakkında Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bilgi verirler.

Gayrinakdi Krediler, Garanti ve Kefalet

Türkiye’de yerleşik kişilerin; yurt dışından gayri nakdi kredi, garanti ve kefalet sağlamaları ile Türkiye’de ve dışarıda yerleşik kişiler lehine dışarıda yerleşik kişilerle muhatap teminat mektubu düzenlemeleri, garanti ve kefalet vermeleri serbesttir.

Döviz Alım ve Satım Belgeleri ile Türk Parası Transfer Belgeleri

Kambiyo ile ilgili işlemlerde bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlar tarafından döviz alımlarında “Döviz Alım Belgesi”, döviz satımlarında “Döviz Satım Belgesi” ve Türk parası transferlerinde “Türk Parası Transfer Belgesi” düzenlenir. Bu belgelerle ilgili usul ve esaslar Merkez Bankasınca belirlenir.