Ünite 8: Türkiye’de İhracatta Devlet Yardımları

Giriş

Türkiye'de 1980'lerden bu yana başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere pek çok ülke ile girişmiş olduğu ticari işbirlikleri geliştirmek için, ihracatı artırmak amacıyla bir takım teşvik uygulamaları hayata geçirilmiştir. Yedinci ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planlarına bağlı olarak, ihracat artışını sürdürülebilir kılmak ve “Türk” markasının uluslararası kullanımının teşvikine önem verilmesi hususunda, “İhracata Yönelik Devlet Yardımları” yürürlüğe konulmuştur. İhracata yönelik devlet yardımlarında koordinatör merci, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’na bağlı olarak faaliyetlerini gerçekleştiren “Para – Kredi ve Koordinasyon Kurulu” dur. İhracata yönelik devlet yardımında, destekler kapsamındaki ödemeler T.C. Ticaret Bakanlığı’nın bildirimi üzerine Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan (DFİF) T.C. Merkez Bankası tarafından yapılmaktadır.

İhracatı Özendirmeye Yönelik Devlet Yardımları

Ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki ve uluslararası ticaret faaliyetlerinde yaşanan gelişmeler, ülkeler için dış ticaretin serbestleşmesini destekleyici yönde gelişmeler yaşanmasını sağlamıştır. Bu kapsamda Türkiye’de “İhracata Hazırlık Destekleri” başlığı altında ele alınan, ihracatı özendirmek amacıyla özellikle küçük ölçekli işletmelere bir takım destekler uygulamaya koyulmuştur. Bunlar uluslararası rekabetçiliğin geliştirilmesinin desteklenmesi ve pazara giriş belgeleridir.

Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi (UR-GE) Yardımı: UR-GE’nin amacı, şirketlerin uluslararası rekabet güçlerinin geliştirilmesine yönelik şirketler, işbirliği kuruluşları ve Bakanlık tarafından gerçekleştirilecek faaliyetlere ilişkin giderlerin Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan (DFİF) karşılanmasıdır. Türkiye’de sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan şirketler ile İşbirliği Kuruluşlarına verilen destekleri ve Bakanlıkça Tebliğ amaçlarına uygun olarak gerçekleştirilecek faaliyetlerin desteklenmesini kapsar. UR-Ge Yardımı, proje bazında sağlanmaktadır. UR-GE Projeleri, İşbirliği Kuruluşlarınca, üyesi şirketlere yönelik olarak yürütülen; amacı, kapsamı, süresi ile bütçesi belirlenmiş ihtiyaç analizi, istihdam, eğitim, danışmanlık, yurtdışı pazarlama ve alım heyeti faaliyetlerini içermektedir. UR-GE Projelerinin süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Proje süresi, Proje Değerlendirme Komisyonu tarafından projenin performansına göre 2 yıla kadar uzatılabilmektedir. İşbirliği kuruluşları, destek ödemelerine ilişkin başvurularını T.C. Ticaret Bakanlığına ya da İncelemeci Kuruluşa yapmakta ve başvurular T.C. Ticaret Bakanlığı ya da İncelemeci Kuruluş tarafından sonuçlandırılmaktadır.

UR-GE Projelerinin ilk aşaması olan “ihtiyaç analizi” faaliyeti kapsamında şirketlerin rekabet güçlerinin ve ihracat kapasitelerinin geliştirilmesi şartıyla şirket, sektör, pazar analizi, değer – tedarik zinciri analizi yapılarak firmaların ihracat potansiyeli belirlenmekte, proje is planı ve ihracat stratejisi hazırlanmakta ve projenin yol haritası belirlenmektedir. İşbirliği kuruluşu, yurtdışı pazarlama faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamak üzere ön heyet düzenleyebilir ve analiz sonuçlarını da göz önünde bulundurarak, tanıtım, eğitim ve danışmanlık faaliyetleri için başvuruda bulunabilir. Ayrıca, İşbirliği Kuruluşu, proje kapsamında uzman personel istihdamı da yapabilmektedir.

Pazara Giriş Belgeleri: Pazara Giriş Belgeleri, akredite edilmiş kurum/ kuruluşlardan alınan ve bir ülke pazarına girişte zorunlu olan veya avantaj sağlayan kalite, çevre belgelerini/sertifikalarını; insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösterir işaretleri; tarım ürünlerine ilişkin laboratuvar analizlerini ve/veya test/analiz raporlarını ifade etmektedir. Pazara Giriş Belgeleri Desteği kapsamında şirketlerin, Pazara Giriş Belgelerine ilişkin giderler % 50 oranında desteklenmektedir. Pazara Giriş Belgeleri Desteğinin amacı, şirketler tarafından çevre, kalite ve insan sağlığına yönelik teknik mevzuata uyum sağlanabilmesini teminen akredite edilmiş kurum ve/veya kuruluşlardan alınan yurt dışı pazara giriş belgelerinin belgelendirme işlemleriyle küresel tedarik zincirine daha etkin bir tedarikçi olarak katılımlarını sağlamak için ara malı üretim ve ihracat yetkinliklerinin arttırılmasına yönelik gerçekleştirilen harcamaların belirli bir bölümünün Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan karşılanmasıdır. Şirketlerin uluslararası piyasalarda ürünlerini pazarlamalarını kolaylaştırmak ve böylece rekabet edebilmelerine katkı sağlamak amacıyla, Türk mallarının çevre, kalite ve insan sağlığı açısından uygun olduğunu gösteren belgelerin ilgili akreditasyon ve belgelendirme kuruluşlarından alınması sürecinde gerçekleştirilen harcamaların bir bölümü Pazara Giriş Belgeleri Desteği kapsamında devlet tarafından karşılanabilmektedir. Bu desteğe dair tüm hususlar için T.C. Ticaret Bakanlığı yetkilidir.

Küresel Tedarik Zinciri Yetkinlik Projeleri: Küresel Tedarik Zinciri, Ham maddelerin ara malına ve ara malların nihai ürünlere çevrilmesi, ara malı/nihai ürünlerin müşterilere dağıtımı ve satış sonrası hizmetler safhalarını içeren üretici ve dağıtıcılardan oluşan küresel ağı ifade etmektedir. Küresel Tedarik Zinciri Yetkinlik Projeleri ise şirketlerin küresel firmalarla tedarikçi ilişkisi kurmalarını sağlayacak kapsamda ve 2014/8 Karar Genelgesi’nde belirtilen nitelikteki giderleri içeren projeleri ifade etmektedir.

Pazarlama Faaliyetlerinin Desteklenmesine Yönelik Devlet Yardımları

Üretim sürecinde, ürünün üretilmesi kadar söz konusu ürünün son kullanıcıya teslimi de büyük önem taşımaktadır. Özellikle uluslararası piyasalardaki rekabetin yoğunluğu, ürünün pazarlanmasını daha da önemli hale getirmektedir. Bu kapsamda Türk firmalarının ürünlerini uluslararası piyasalarda satabilmelerini sağlamak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti bir takım destekler sağlamaktadır. Türk firmalarının ürünlerini pazarlamalarında destek olmak amacıyla uygulamaya konulan devlet yardımları şunlardır:

• Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği
• Fuar Katılım Desteği ve
• Yurtdışı Birim, Marka ve Tanıtım Desteği' dir.

Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği: Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler olmak üzere Türk firmalarının uluslararası piyasalardaki yerlerini sağlamlaştırması, yeni piyasalar araştırması ve bu piyasalara giriş yapabilmeleri büyük uğraş ve finansman gerektirmektedir. Bu süreçte devlet, bu gibi firmaların cesaretlerini artırmak ve dolayısıyla Türkiye’nin döviz gelirlerini artırmak amacıyla firmalara destek uygulamaları geliştirmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ihracat destekleri kapsamında pazarlamaya yönelik olarak 2011/1 Sayılı Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği Hakkında Tebliğ’i oluşturmuş ve uygulamaya geçirmiştir. Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteğinin oluşturulma amacı, Türkiye’de sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan şirketler ile işbirliği kuruluşlarının pazar araştırması ve pazara giriş faaliyetlerine ilişkin giderlerinin Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonundan (DFİF) karşılanmasıdır. Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği kapsamında sağlanan devlet destekleri şunlardır:

• Yurt Dışı Pazar Araştırması Desteği: Türk firmalarının ürünlerini uluslararası piyasalarda pazarlamak üzere gerçekleştirmek istedikleri yurtdışı gezilerinin belli bir oranı “Yurt Dışı Pazar Araştırması Desteği” kapsamında karşılanabilmektedir. Şirketler tarafından gerçekleştirilen yurt dışı pazar araştırması gezilerine ilişkin giderler %70 oranında ve yurt dışı pazar araştırması gezisi başına en fazla 5.000 ABD Dolarına kadar desteklenmektedir.
• Sektörel Ticaret ve Alım Heyetleri Desteği: T.C. Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda işbirliği kuruluşlarınca düzenlenen sektörel ticaret heyeti programlarına ilişkin giderler %50 oranında ve program başına 100.000 ABD Dolarına kadar, alım heyeti programlarına ilişkin giderler %50 oranında ve program basına 75.000 ABD Dolarına kadar desteklenmektedir. İşbirliği kuruluşlarınca düzenlenen sektörel ticaret heyeti ile alım heyeti programları çerçevesinde ulaşım, konaklama, tanıtım ve organizasyon giderleri desteklenmektedir.
• Rapor ve Yurt Dışında Yerleşik Şirket Alım Desteği: Rapor ve Yurt Dışı Şirket Alım Desteği kapsamında, şirketler ile işbirliği kuruluşlarının yurt dışına yönelik pazara giriş stratejileri ile eylem planlarının oluşturulabilmesi amacıyla satın alınan sektör, ülke, yurt dışında yerleşik şirket veya marka odaklı rapor giderleri ile yurt dışında yerleşik şirket alımlarına yönelik mali ve hukuki danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderler desteklenmektedir. Bu giderlerin şirketler için %60, işbirliği kuruluşları için %75 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Dolarına kadar desteklenmektedir
• E-Ticaret Sitelerine Üyelik Desteği: E-Ticaret Sitelerine Üyelik Desteği kapsamında, e-ticaret sitelerine toplu üyelik giderleri, işbirliği kuruluşları için % 80 oranında desteklenmektedir. Toplu üyeliklerde başvuruda yer alan her bir şirket için işbirliği kuruluşlarına e-ticaret sitesi başına yıllık en fazla 2.000 ABD Doları tutarında destek verilmektedir. İşbirliği kuruluşlarının toplu üyelik desteğinden yararlanabilmesi için başvuruda en az 250 şirketin yer alması gerekmektedir.

Fuar Katılım Desteği: Fuar Katılım Desteği kapsamında Türk firmalarının mal ticaretine ilişkin uluslararası fuarlara katılımları ve organizatörlerin tanıtım harcamaları “Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin 2017/4 sayılı Karar” kapsamında belli oranda karşılanmaktadır. T.C. Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği ve duyurduğu sektörel nitelikteki uluslararası fuarlara Türk Firmalarını bireysel katılımı, ayrıca T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilen organizatörlerce düzenlenen fuarlara milli katılım ve sektöründe önde gelen nitelikli fuarlara katılım, belirli kalemlerde ve değişen tutarlarda Fuar Katılım Desteği kapsamında desteklenmektedir. Fuar Katılımlarının Desteklenmesi kapsamında şu giderler desteklenmektedir:

• Fuarın yetkili organizatörüne ödenen boşalan kirası
• Stand harcamaları
• Katılımcının nakliye harcamaları
• Katılımcıların ekonomi sınıfı gidiş-dönüş ulaşım masrafları

Yurt Dışı Fuar Organizasyonlarına İlişkin Organizatör Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi: T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından görevlendirilen organizatörlerin, yurt dışı fuar organizasyonuna yönelik olarak Türk ihraç ürünlerinin, sektörlerin, katılımcıların veya yurt dışı fuar organizasyonunun tanıtımı amacıyla yurt dışında gerçekleştirdikleri tanıtım faaliyetlerine ilişkin yapmış oldukları harcamalar %75 oranında desteklenir. Yurt Dışı Fuar Organizasyonlarında “Türkiye Markası Standı” Projesi kapsamında “Türkiye Markası Standı”nın konsept, tasarım, mimari ve içeriğine yönelik ön çalışmalar, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TIM) koordinasyonunda gerçekleştirilmektedir.

Yurtdışı Birim, Marka ve Tanıtım Desteği: Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Desteği devlet yardımıyla, Türk firmalarının ve İşbirliği Kuruluşlarının yurtdışında gerçekleştirecekleri tanıtım faaliyetleri, yurtdışında açtıkları şube, mağaza ve birimlerine ilişkin kira giderleri ve marka tescili giderlerinin karşılanarak ihracatın artırılması amaçlanmıştır. Bununla birlikte son düzenlemelerle Türkiye Ticaret Merkezlerinin (TTM) kurulmasına ilişkin gerekli yasal düzenlemeler de tamamlanmıştır.

Yurtdısı Birim, Marka ve Tanıtım Desteği kapsamında desteklenen faaliyetler şunlardır:

• Birim Kira Giderlerinin Desteklenmesi: Şirketler yurt içinde faaliyette bulunabileceği gibi yurt dışında da ürünlerini satabilmek için birimler oluşturabilmektedirler. Bir Türk şirketinin ya da işbirliği kuruluşunun “Birim Kira Giderlerinin Desteklenmesi” faaliyeti kapsamındaki destekten yararlanabilmesi için yurt dışında oluşturulan birim ile Türkiye’deki ana şirket arasında organik bağın olması gerekmektedir.
• Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi: Şirketler ve İşbirliği Kuruluşlarınca veya organik bağın bulunduğu yurt dışı şirketi veya şubelerince Türkiye’de üretilen ürünlerle ilgili olarak yurt dışına yönelik olarak gerçekleştirilen reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine ilişkin giderler Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi yardımı kapsamında desteklenmektedir. Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi kapsamında desteklenen yurt dışı birimi bulunan şirketler ve İşbirliği Kuruluşlarınca, Türkiye’de üretilen ürünlerle ilgili olarak yurt dışında gerçekleştirilen reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine ilişkin giderleri; %60 oranında ve yurt dışı birimin bulunduğu her bir ülke için yıllık en fazla 150.000 ABD Doları destek sağlanmaktadır.
• Yurt Dışı Marka Tescil Faaliyetlerinin Desteklenmesi: Yurt Dışı Marka Tescil Faaliyetlerinin Desteklenmesi yardımı kapsamında şirketlerin yurt içi marka tescil belgesine sahip oldukları markalarının yurt dışında tescili ve korunmasına ilişkin giderleri, % 50 oranında ve yıllık en fazla 50.000 ABD Dolar’ına kadar desteklenmektedir. Yurt içi marka tescili gerçekleşmeden yurt dışı marka tescil başvurusunun yapılmış olması durumunda, destek başvuru süresi içerisinde yurt içi marka tescil işleminin gerçekleşmiş olması şartıyla, söz konusu markanın yurt dışında tescili ve korunmasına ilişkin giderleri desteklenmektedir.
• Türkiye Ticaret Merkezlerinin Desteklenmesi: Türkiye Ticaret Merkezleri, kuruluş ve işleyişine ilişkin usul ve esasları T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen, işletici şirket tarafından yurt dışında açılan, Kullanıcı Şirketlerin Türkiye’de üretilen ürünlerinin tanıtım ve pazarlanmasında etkinlik sağlanması amacıyla mağaza, ofis, depo, showroom birimlerini bulunduran ve danışmanlık ve is geliştirme hizmetlerinin sunulduğu merkezlerdir. Türkiye Ticaret Merkezinin Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi kapsamında yardımlardan faydalanabilmesi için; Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından, TİM’in Türkiye’de kurduğu şirket tarafından, TİM/ TİM’in Türkiye’de kurduğu şirket ile diğer İşbirliği Kuruluşu/Kuruluşları ortaklığında Türkiye’de kurulan şirket tarafından bir projeyle T.C. Ticaret Bakanlığı’na başvurulması ve projenin T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından uygun bulunması gerekmektedir.

Teknolojiye ve Yüksek Katma Değer Yaratan Faaliyetlere Yönelik Devlet Yardımları

Ülkelerin ihracat gelirlerini artırmanın etkili yollarından birisi de teknoloji ihtiva eden ve katma değeri yüksek ürünlerin ihracatının artırılmasıdır. Dünya ticaretinden en yüksek pay alan gelişmiş ülkelerin ihracat ürünleri incelendiğinde, bu ürünlerin genellikle teknolojik ve katma değeri yüksek ürünler olduğu, dünya ticaretinden aldığı pay düşük olan ülkelerin ürünleri incelendiğinde ise daha çok tarımsal ve işlenmemiş ürünler olduğu görülmektedir. Teknolojiye ve Yüksek Katma Değer Yaratan Faaliyetlere Yönelik Devlet Yardımları uygulaması kapsamındaki destekler şunlardır:

• Tasarım Desteği: Ülkede tasarım faaliyetlerinin oluşturulması ve yayılması devlet desteklerinin önemli amaçlarındandır. İhracata yönelik devlet destekleri içerisinde Tasarım Desteği, 2008/2 sayılı “Tasarım Desteği Hakkında Tebliğ” kapsamında düzenlenmiştir. Bu Tebliği amacı, Türkiye’de tasarım ve inovasyon kültürünün oluşturulması ve yaygınlaştırılmasını teminen tasarımcı şirketleri/tasarım ofisleri ve işbirliği kuruluşlarının gerçekleştireceği tanıtım, reklam, pazarlama, istihdam, danışmanlık harcamaları, yurt dışında açacakları birimlere ilişkin giderleri ile şirketlerin yurtdışı pazarlara yönelik yüksek katma değerli ürün geliştirmek amacıyla yürütecekleri tasarım ve ürün geliştirme projelerine ilişkin giderlerin Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan karşılanmasıdır. Tasarım desteği kapsamında, tasarımcı şirketlerinin, tasarım ofislerinin ve tasarım ve ürün geliştirme projelerinin desteklenmesi sağlanmaktadır.
• Markalaşma–Turquality Desteği: Uluslararası alanda herhangi bir ürünün satılabilmesi için belli standartları taşıması gerekmektedir. Bu anlamda firmaların ürünlerinin arkasında olması ve tüketiciye karsı ürününe sahip çıkması önemlidir. Uluslararası alanda is yapmak isteyen firmaların da belli bir marka dahilinde ticari faaliyetlerini sürdürmesi, ürününü satmasını kolaylaştıracaktır. Ancak marka oluşturmak ve bu markanın uluslararası alanda saygın bir yer edinmesini sağlamak hem kolay olmamakta ve hem de maliyetli bir süreci içermektedir. Türk firmalarının da bu süreçte söz konusu faaliyetleri yerine getirmesinde karşılaşacakları sorunları aşabilmelerinde destek olabilmek üzere Türkiye Cumhuriyeti Devleti, ihracata yönelik devlet yardımları kapsamında “Markalaşma – Turquality Desteği” yardımını Türk Firmalarının kullanımına sunmuştur. Markalaşma – Turquality Desteği yardımı kapsamında firmaların,
• Patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka tesciline ilişkin harcamaları,
• Sertifikasyona ilişkin giderleri,
• Moda/Endüstriyel ürün tasarımcısı/Şef/Aşçı istihdamına ilişkin giderleri,
• Tanıtım, reklam ve pazarlama faaliyetleri,
• Yurtdışı birimlere ilişkin giderleri ve
• Danışmanlık (Yönetim, tasarım, hukuk, bilişim) giderleri desteklenmektedir.

İhracata Yönelik Diğer Devlet Yardımları

Türkiye’de ihracatın özendirilmesi ve desteklenmesine yönelik olarak uygulamaya konan başka devlet destekleri de mevcuttur. Bu destekler şunlardır:

• İhracatçıya Alıcı Kredisi ve Sigorta Tazmin Desteği: Amacı, 2023 yılı İhracat Stratejisi çerçevesinde, ihracatçılarımızın ve ülkemizin yatırım malı niteliğindeki ürünlerinin uluslararası piyasalarda rekabet gücünün ve ihracat potansiyelinin artırılmasıdır. Bu destekten, Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) yararlandırılmaktadır. İhracatçıya Alıcı Kredisi ve Sigorta Tazmin Desteği yardımı Eximbank’ın Uyguladığı Faiz Oranı ile CIRR Arasındaki Farkın Desteklenmesi, İhracat Kredi Sigortası Tazmin Desteği ve Proje Bazlı İhracat Sigorta Desteği kapsamında uygulanmaktadır.
• Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları: Türkiye tarımsal ürünlerinin uluslararası piyasalarda rekabet gücünün ve ihracat potansiyelinin artırılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu destekten tarım ürünleri ihracatçıları yararlanabilmektedir. Sağlanan Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları, ihraç edilen ürünlerin ihracat miktar ve değerleri göz önüne alınarak hesaplanır. Bu tutar ihracatçıların kamu kuruluşlarına yapmış oldukları vergi, SSK primi, haberleşme ve enerji giderleri ödemelerinden mahsup edilmektedir. Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları desteğinin uygulama usul ve esasları ile ilgili her husus konusunda T.C. Ticaret Bakanlığı yetkilidir.