Ünite 4: Yurt İçinde Dış Ticarete Destek Veren Merkezi Kamu Kurumlarının Yeri

İş Birliği ve İş Geliştirme Açısından Dış Ticarete Destek Veren Merkezî Kamu Kurumları

Türkiye’nin ekonomi politikaları çerçevesinde özellikle komşu ve akraba topluluklar başta olmak üzere dünyanın dört bir tarafında başlangıçta siyasi ve kültürel olarak ve devamında ise karşılıklı çıkarlar doğrultusunda ekonomik iş birliğinin geliştirilmesi amacıyla bazı kamu kurumları oluşturulmuştur.

Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA)

Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasının ardından Türk Cumhuriyetlerinin yeniden yapılanma, uyum ve kalkınma ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla Bakanlar Kurulunun 24 Ocak 1992 tarihli Kararıyla, 21124 sayı ve 27 Ocak 1992 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 480 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Dışişleri Bakanlığına bağlı bir uluslararası teknik yardım teşkilatı olarak kurulmuştur.

2 Kasım 2011 tarihli 28103 Sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 656 Sayılı Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. Maddesinde TİKA’nın amacı şu şekilde belirtilmiştir: İş birliğinde bulunulması hedeflenen devletler ve topluluklarla iktisadi, ticari, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim alanlarındaki ilişkileri projeler, programlar ve faaliyetler aracılığıyla geliştirmek, yapılacak katkı, yardım ve ilgili süreçleri yürütmek.

TİKA tarafından eğitim, sağlık, restorasyon, tarımsal kalkınma, maliye, turizm, sanayi alanında birçok proje ve faaliyet gerçekleştirilmiştir. TİKA Program Koordinasyon Ofislerinin ilki Türkmenistan’da açılmış; ilerleyen dönemlerde Avrasya bölgesinde bulunan ofis sayısı 6’ya çıkmıştır. 1995 yılına kadar Türk Cumhuriyetlerinde ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetler yürüten TİKA tarafından o tarihten itibaren eğitim ve kültürel iş birliği çalışmalarına ağırlık verilmiş, okullar, kütüphaneler, laboratuarlar inşa edilmiş, üniversitelere teknik donanım yardımları yapılmıştır.

2000’li yıllarla başlayan süreçte dünya küreselleşmiş ve küreselleşmenin etkisi doğudan batıya birçok coğrafyada hissedilmiştir. Bu süreçte TİKA faaliyet coğrafyasını genişletmiş ve bugün 59 ülkede 61 Program Koordinasyon Ofisi ile 150 ülkede faaliyet göstermektedir.

TİKA kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör arasında iş birliği mekanizması görevi yürütmekte; tüm bu aktörleri ortak paydalarda buluşturmakta ve Türkiye’nin kalkınma yardımlarını kayıt altına almaktadır. Bu kapsamda 2002 yılında Türkiye’nin kalkınma yardımları 85 Milyon ABD doları iken bu rakam 2017 yılında 8 milyar 120 milyon ABD doları düzeyine ulaşmıştır. Aynı zamanda Türkiye dünyada en fazla insani yardım yapan ülkedir.

Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı

T.C. Başbakanlığa bağlı müsteşarlık düzeyinde bir kamu kurumu olarak 6 Nisan 2010 tarihinde kurulan Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB), 15.7.2018 tarihli 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 735. Maddesine göre Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı bir kuruluş olarak faaliyetlerini yürütmektedir. 15.7.2018 tarihli 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 732. Maddesinde belirlenen aşağıdaki amaçları yerine getirmek üzere kurulmuştur:

• Yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızla ilgili çalışmalar yapmak ve sorunlarına çözüm üretmek,
• Soydaş ve akraba topluluklar ile sosyal, kültürel ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla bu topluluklara yönelik faaliyetler yürütmek,
• Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projeler ile Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca ülkemizde eğitim görmesi uygun görülenlerle, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde ülkemize gelen öğrencilerin, ülkemizdeki eğitim süreçlerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması için her türlü esası belirleyerek ilgili kurumlar arasındaki koordinasyonu sağlamak

YTB’nin çalışma alanının uluslararası boyutlu olması ve yaptığı faaliyetler dolayısıyla Türkiye’nin, iş birliği yapılan ülkelerle kültürel ve sosyal olarak bir bağ oluşmasını sağlaması, bu ülkelerle ekonomik ve ticari ilişkilerin gelişmesi açısından da bir ortam hazırlamaktadır.

YTB tarafından 2011 yılından itibaren 70’in üzerinde ülkede 800’e yakın proje desteklenerek başvuru sahiplerine 70 milyon TL’nin üzerinde mali destek sağlanmıştır.

Yatırım Ofisi (Invest In Turkey)

T.C. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi (YO), Cumhurbaşkanlığına Bağlı Ofislere İlişkin Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanunla, 2006 yılında T.C. Başbakanlığına bağlı olarak kurulan Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansının (TYDTA) görevlerini devralmıştır. YO, yatırım olanaklarını iş dünyasına tanıtarak Türkiye’ye yönelik yatırımların artırılmasını sağlamak amacıyla kurulduğu Temmuz 2018’den bu yana faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu amaç doğrultusunda özellikle teknoloji yoğun, katma değeri yüksek ve istihdam hacmi yüksek yatırımların desteklenmesi suretiyle Türkiye’nin kalkınmasını hızlandırmayı hedeflemektedir. YO’nun, yatırımcıları Türkiye’deki yatırım olanakları hakkında bilgilendirmek üzere görevlendirilmiş birçok ülkede yerleşik yerel danışman ağı bulunmaktadır.

Dünya genelinde pek çok ülkede faaliyet gösteren Yatırım Ofisi; ABD, Almanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Fransa, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İspanya, İtalya, Japonya, Kanada, Singapur ve Suudi Arabistan gibi ülkelerde yerleşik yerel danışman ağıyla yatırımcılara hizmet sunmaktadır.

YO, yatırımcılara aşağıda sıralanan hizmetleri vermektedir:

• Danışmanlık Hizmetleri
• Koordinasyon Hizmetleri
• Yatırım Destek Hizmetleri
• Arazi Bulma Desteği
• Yatırım Heyeti Ziyaretleri
• Proje Lansman Hizmetleri
• Ortak Bulma Desteği
• Yatırım Sonrası Hizmetler

T.C. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi, Türkiye’nin ekonomik kalkınmasında gereksinim duyulan yatırımların artırılması için yatırım yapılmasını özendirmeye yönelik yatırım destek ve tanıtım stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanması temel amacıyla faaliyetlerini yönlendirmektedir.

Yunus Emre Enstitüsü

Yunus Emre Enstitüsü (YEE), bir kamu vakfı olan Yunus Emre Vakfına bağlı bir kuruluş olarak 05.05.2007 tarihli ve 5653 Sayılı Yunus Emre Vakfı Kanunu’nun 1. Maddesinde belirlenen Vakfın “Türkiye’yi, kültürel mirasını, Türk dilini, kültürünü ve sanatını tanıtmak, Türkiye’nin diğer ülkeler ile dostluğunu geliştirmek, kültürel alışverişini artırmak, bununla ilgili yurt içi ve yurt dışındaki bilgi ve belgeleri dünyanın istifadesine sunmak, Türk dili, kültürü ve sanatı alanlarında eğitim almak isteyenlere yurt dışında hizmet vermek” amaçlarını gerçekleştirmek üzere kurulan YEE, yurt dışında oluşturmuş olduğu Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri aracılığı ile yabancılara Türkçe öğretimi çalışmalarının yanı sıra Türkiye’nin tanıtımı amacıyla kültür ve sanat faaliyetleri yürütmekte, ayrıca bilimsel çalışmalara destek vermektedir.

2009 yılında faaliyetlerine başlayan YEE’nin 46 ülkede oluşturulan 56 kültür merkezinde verilen Türkçe eğitiminin yanı sıra, farklı ülkelerdeki eğitim kurumlarıyla yapılan iş birlikleri ile Türkoloji bölümleri ve Türkçe öğretimi desteklenmektedir.

Dış Ticarete Destek Veren Merkezî Bilimsel Ve Teknik Kamu Kurumları

Sahip oldukları teknik bilgi, deneyim ve bilimsel yapıları ile bazı merkezî kamu kurumları Türkiye’nin döviz kazandırıcı faaliyetlerine önemli katkılar sağlamaktadır. Her biri kuruluş amaçlarının yanı sıra Türkiye’nin daha güçlü bir ülke olabilmesi için, belirlenen ekonomi politikaları çerçevesinde üstlerine düşen görevleri yerine getirmeye çabalamaktadır. Bu kapsamda alanlarında otorite olan Türkiye’deki merkezî bilimsel ve teknik kamu kurumları incelenecektir.

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

1963 yılında kurulan TÜBİTAK, Türkiye’nin rekabet gücünü ve refahını artırmak ve sürekli kılmak için; toplumun her kesimi ve ilgili kurumlarla iş birliği içinde, ulusal öncelikler doğrultusunda bilim ve teknoloji politikaları geliştirmek, bunları gerçekleştirecek altyapının ve araçların oluşturulmasına katkı sağlamak, araştırma ve geliştirme faaliyetlerini özendirmek, desteklemek, koordine etmek, yürütmek; bilim ve teknoloji kültürünün geliştirilmesinde öncülük yapmak temel amaçlarıyla faaliyetlerini yürütmektedir.

TÜBİTAK, sadece araştırmalara destek sağlayan bir kurum, bilim ve teknoloji politikalarını belirleyen bir oluşum, Ar-Ge insan kaynakları geliştiren bir düzen ya da araştırma enstitülerinden oluşan bir yapı değildir. 2005’teki son düzenlemelerle TÜBİTAK’ın faaliyetlerinde de değişiklikler olmuştur. Bu kapsamda TÜBİTAK’ın faaliyet alanları şu şekilde özetlenebilir:

• Türkiye’nin bilim, teknoloji ve yenilik (BTY) politikalarının oluşturulmasında hükûmete destek olmak,
• BTY araştırmalarını desteklemek ve özendirmek,
• BTY araştırmaları yapmak,
• BTY için gerekli insan kaynağının gelişmesini desteklemek,
• Uluslararası BTY iş birliklerini oluşturmak ve yönetmek,
• Toplumun genelinde BTY kültürünün gelişmesini ve yerleşmesini desteklemek ve özendirmek,
• BTY altyapısının gelişmesine katkı sağlamak,
• BTY bilgilerine erişimi kolaylaştırmak

Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK)

Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) Türkiye’de üretilen malların piyasalarda dolaşımı için, uluslararası anlaşmaların öngördüğü şekilde, güvenilir ve şeffaf uygunluk değerlendirmesi işlemlerinden geçirilerek ilgili rapor ve belgelerin tanzim edilmesini sağlamakla görevli bir kurumdur.

27.10.1999 tarihli 4457 Sayılı “Türk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”un 04.11.1999 tarihli 23866 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla kurulan TÜRKAK’ın amacı 4457 Sayılı Kanunun 1. Maddesinde şu şekilde ifade edilmiştir: “uygunluk değerlendirme kuruluşlarını akredite etmek, bu kuruluşların ulusal ve uluslararası standartlara göre faaliyette bulunmalarını ve bu suretle uygunluk değerlendirme kuruluşlarınca düzenlenen belgelerin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü temin etmek”.

Türk Standardları Enstitüsü (TSE)

TSE’nin kuruluş amacı 132 Sayılı Kanunun 1. Maddesinde “her türlü madde ve mamulleri ile usul ve hizmet standardlarını yapmak” şeklinde ifade edilmiştir. TSE tarafından hazırlanan standardlar “Türk Standardı” adını alır. Merkezî Ankara’da olan TSE, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini yürüten bir kamu kurumudur.

TSE, ülke içinde tüketilecek malların yanı sıra ülke dışından ithal edilen ve ihraç edilecek ürünlerin uluslararası standartlara uygunluğunun belirlenmesi için gözetim ve muayene hizmetleri de gerçekleştirmektedir.

Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)

15.07.2018 tarihli 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 27’inci Bölüm 358’inci Maddesinde TÜRKPATENT’in amacı şu şekilde ifade edilmiştir: “Türkiye’nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunmak, ülke içinde serbest rekabet ortamını oluşturmak ve araştırma geliştirme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere patent ve markalar ile sınaî mülkiyet haklarının tesisi, bu konudaki korumanın sağlanması ve sınaî mülkiyet haklarına ilişkin yurt içi ve yurt dışında var olan bilgi ve dokümantasyonun kamunun istifadesine sunmak”.

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)

15.07.2018 tarihli 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 45’inci Bölüm 640’ıncı Maddesinde TAEK’in amacı şu şekilde ifade edilmiştir: “nükleer enerji, iyonlaştırıcı radyasyon, hızlandırıcı teknolojilerinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılması için bilimsel, teknik ve idari çalışmaları yapmak, yaptırmak, düzenlemek, desteklemek, koordine etmek ve denetlemek”.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

5429 Sayılı Kanunun 1. Maddesinde Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) amacı şu şekilde ifade edilmiştir: “resmî istatistiklerin üretimine ve organizasyonuna ilişkin temel ilkeleri ve standartları belirlemek; ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda veri ve bilgilerin derlenmesini, değerlendirilmesini, gerekli istatistiklerin üretilmesini, yayımlanmasını, dağıtımını ve Resmî İstatistik Programında istatistik sürecine dâhil kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak”

Dış Ticarete Destek Veren Diğer Merkezî Kamu Kurumları

Dış ticarete destek veren diğer merkezî kamu kurumları kapsamında şu kurumlar incelenecektir:

• Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)
• Diyanet İşleri Başkanlığı

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)

TMO, Türkiye’de hububat piyasalarının düzenlenmesi ve faaliyet konusu içinde olan ürünlerin dış ticaretleri ile ilgili uzman kuruluştur.

TMO kendisine yüklenen görevler kapsamında, gerektiğinde faaliyet konularına giren ürünleri ve mamullerini ithal etmek, Türkiye içinden satın aldığı ürünleri ve bunların mamullerini ihraç etmek için her türlü işlemleri yapmak faaliyetlerini de yerine getirmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren Diyanet İşleri Başkanlığı, özellikle Türkiye ve İslam ülkelerine yönelik mal ve hizmet ihraç ve ithalatının İslami kurallara uygun olup olmadığı konusunda değerlendirme yapmaktadır. Bu değerlendirme sonucunda Diyanet Din İşleri Yüksek Kurulunun onayı ile TSE tarafından “Helal Belgesi” verilmektedir.