Ünite 3: Yurt İçinde Dış Ticarette Merkezi Üst Yönetimin (Hükûmetin)Yeri

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı

2018 genel seçimlerinden sonra geçiş yapılan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi doğrultusunda kurulan yeni Hükûmetle birlikte T.C. Cumhurbaşkanı T.C. Hükûmetini kuran ve başkanlık eden bir makam statüsüne kavuşmuş ve Türkiye Cumhuriyeti devlet yönetimi önemli yeni yasal düzenlemelerle bugünkü yapısına kavuşmuştur.

T.C. Cumhurbaşkanlığının Dış Ticaretteki Yeri

T.C. Cumhurbaşkanı’nın temel görevlerinden birisi “Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin etmek” tir.

T.C. Cumhurbaşkanlığı bünyesindeki kurullar, 1 No.lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 23 – 31. Maddelerinde belirlenen görevleri çerçevesinde yapacakları çalışmalar, Türkiye’nin daha da büyümesi ve daha üst yaşam standartlarına ulaşması ve dünyadaki konumunu daha üst sıralara taşıması açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu kurulların hemen hepsinin, dışa açık kalkınma stratejisine göre belirlenen kalkınma politikaları çerçevesinde, uzmanlıkları kapsamında dış ticarete önemli katkıları söz konusudur. Ancak bunlardan aşağıda sıralanan kurulların görev tanımlamaları içinde “dış ticarete yönelik politikaların belirlenmesi” anlamında katkıları daha fazla olacaktır:

• Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu
• Ekonomi Politikaları Kurulu

Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulunun görev ve yetkileri şu şekilde sıralanmıştır:

• Bölgesel ve küresel rekabette mukayeseli üstünlük kazandıracak alanları tespit edip bu alanlara yönelik tavsiyelerde bulunmak,
• Türkiye’nin hedefleri doğrultusunda bilim ve teknoloji alanında politika önerilerinde bulunmak,
• Bilgi toplumuna ilişkin hedef ve strateji tavsiyelerinde bulunmak,
• Ar-Ge çalışmalarının özendirilmesi, teşvik edilmesi ve sonuçların ürünleştirilmesi için politika önerilerinde bulunmak,
• Bilim ve teknoloji alanındaki araştırma ve geliştirme politikalarının ekonomik kalkınma,sosyal gelişme ve milli güvenlik hedefleri doğrultusunda tespit edilmesi, yönlendirilmesi ve koordinasyonunun sağlanması amacıyla altyapı,insan kaynağı ve diğer tüm kaynakların geliştirilmesine yönelik araştırmalar yaparak öneriler oluşturmak,

Ekonomi Politikaları Kurulu görev ve yetkileri şu şekilde sıralanmıştır:

• Ekonomik istikrarla ilgili gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek,
• Ekonomik konularda araştırmalar yapmak,
• Küresel ve ulusal ekonomi ve kalkınma konuları ile ilgili gelişmeleri izlemek, değerlendirmek, gerektiğinde araştırmalar yapmak,
• Ekonomik güvenlik ve ekonomik savunmaya ilişkin ilke ve esasların tespitine, güncelleştirilmesine yönelik politika önerileri oluşturmak,
• Kamu ve özel sektör tarafından yapılan yatırımların süreçlerini hızlandırma amacıyla öneriler geliştirmek,

Bu kurulların yanı sıra T.C. Cumhurbaşkanlığına bağlı kurumlardan Strateji ve Bütçe Başkanlığı nın, başta Türkiye’nin genel kalkınma hedeflerinin elde edilmesinde olmak üzere dış ticaretin ülkenin kalkınmasını destekleyecek şekilde geliştirilmesinde önemli görevleri vardır.

Dış Ticaretle Doğrudan İlişkili Merkezî Üst Yönetim

T.C. Hükûmetinde dış ticaretle doğrudan ilişkisi olan bakanlıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Ticaret Bakanlığı
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
• Hazine ve Maliye Bakanlığı
• Dışişleri Bakanlığı
• Tarım ve Orman Bakanlığı

Merkezî üst yönetimi oluşturan T.C. Hükûmeti içindeki bakanlıkların uzmanlık alanlarına göre ana ve yardımcı hizmet birimleri farklılaşsa da yapıları benzerdir. Bakanlıkların en üst yöneticisi ilgili Bakan’dır. Bakan’a yardımcı olan bakan yardımcıları Bakanlıkların üst yönetimini oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra Ana Hizmet Birimleri ve Yardımcı Hizmet Birimleri, Bakanlıkların merkez yapısını oluşturmaktadır. Ayrıca Bakanlıkların illerde (il müdürlükleri, defterdarlık gibi) ve bazı bakanlıkların ilçelerde (ilçe tarım müdürlüğü gibi) taşra teşkilatları ve bazı bakanlıkların yurt dışı teşkilatları da bulunmaktadır.

T.C. Ticaret Bakanlığı

T.C. Ticaret Bakanlığı Türkiye’de dış ticaretle ilgili en önemli kurumdur. Kendisine kanunlarla verilen görevlerin önemli bir kısmı dış ticaretle ilgilidir. Firmalar, dış ticaret fikrinin oluşmasından ihraç ya da ithal edilen mal veya hizmetin bedelinin tahsiline kadar ticaretin her aşamasında T.C. Ticaret Bakanlığı merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile yüz yüzedir.

1 No.lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 443. Maddesinde T.C. Ticaret Bakanlığının hizmet birimleri şu şekilde sıralanmıştır:

• Gümrükler Genel Müdürlüğü,
• Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü,
• İç Ticaret Genel Müdürlüğü,
• Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü,
• Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel
• Müdürlüğü,
• Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü,
• Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü,
• Tasfiye Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
• İhracat Genel Müdürlüğü,
• İthalat Genel Müdürlüğü,
• Anlaşmalar Genel Müdürlüğü,
• Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler
• Genel Müdürlüğü,
• Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü,
• Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü,
• Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı,
• Strateji Geliştirme Başkanlığı,
• Personel Dairesi Başkanlığı,
• Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı
• Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı,
• Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı,
• Hukuk Müşavirliği,
• Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği,
• Özel Kalem Müdürlüğü

Yukarıda sıralanan bu görev, yetki ve sorumluluklar kapsamında; Dâhilde İşleme İzin Belgesi, Hariçte İşleme İzin Belgesi, Yatırım Teşvik Belgesi, Kontrol Belgesi, Gözetim Belgesi, Ticari Kalite Denetim Yeterlik Belgesi, İthalat Uygunluk Belgesi KSS İhracat Uygunluk Yazısı Belgesi ve Bedelsiz İhracat İzni Belgesi T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından verilmektedir.

Ayrıca T.C. Ticaret Bakanlığından alınan dış ticaretle ilgili diğer belgeler ise şunlardır: Gümrük Beyannameleri, Onaylanmış Kişi Statü Belgesi, Döviz Beyan Tutanağı, Ticari Kiralama Belgesi, Transit Ticaret Belgesi, Geçici İthalat İzni Belgesi, Nihai Kullanım İzin Belgesi, Gümrük Kontrolü Altında İşleme İzni Belgesi.

T.C. Ticaret Bakanlığı, sınır ticareti merkezlerinin kurulmasına onay veren komisyonun da üyesidir.

T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı

Özellikle dış ticarete konu olan malların yurt dışına ve yurt içine taşınmasında T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının hem altyapı olanaklarının sağlanması ve geliştirilmesinde ve hem de kurallarının belirlenmesinde önemli rolü vardır. Bunun yanı sıra dış ticaretin sağlanmasında iletişim altyapısının işleyişinin yönlendirilmesi de bu Bakanlığın kontrolündedir.

T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, uluslararası taşımacılığın ve ticaretin geliştirilmesi için, başta komşu ülkeler olmak üzere Türkiye’nin ticari ilişkilerinin ileri düzeyde olduğu ülkelerle kombine taşımacılık anlaşmaları yapmak, Karayolu-deniz yolu (Ro-Ro, Deniz Otoyolları), karayolu-demir yolu (Ro-La) intermodal taşımacılık hatları/zinciri oluşturmak için çalışmalar yapmaktadır.

T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından verilen dış ticaretle ilgili belgeler ise şunlardır: Uluslararası Eşya ve Yolcu Taşıma Yetki Belgeleri, Taşıma Belgeleri (UDHB’nin izniyle), Taşıt Yetki Belgesi, Geçiş Yolu İzin Belgesi, Sınır Geçiş İzin Belgesi, Kara Yolu Özel Yük Taşıma İzin Belgesi, UBAK İzin Belgesi, Seyir İzin Belgesi, Tonilato Belgesi, Denize Elverişlilik Belgesi, Liman Çıkış Belgesi, Gemi Acenteliği Yetki Belgesi, Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi, ADR Uygunluk Belgesi (UDHB’nin yetkilendirdiği kuruluşlar tarafından verilir).

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Merkez, taşra ve yurt dışı yapılanması bulunan ve STB’nin direkt olarak dış ticarete yönelik politika ve uygulamalarında söz sahibi olan ve çalışma alanı kapsamında dış ticaretin önemli yer tuttuğu merkez yapılanması içindeki birimleri şunlardır:

• Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü,
• Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü,
• Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü,
• Metroloji ve Standardizasyon Genel Müdürlüğü,
• Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü,
• Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü
• Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü
• Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü,
• Strateji Geliştirme Başkanlığı

Yanı sıra STB’ye bağlı ve yurt dışında söz sahibi kuruluşlar ise şunlardır: TÜBİTAK, KOSGEB, TÜRK PATENT, Türk Standartları Enstitüsü, TÜBA, Türk Tasarım Konseyi.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı

Dış ticaret işlemlerinin gerçekleştirilmesi sürecinin başından sonuna kadar, kanun ve yönetmeliklerin verdiği yetkiler çerçevesinde onay, izin, bilgilendirme ve yönlendirme fonksiyonlarının yerine getirilmesinde T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı aktif bir görev almaktadır. İhracat ve gümrük yönetmeliklerinde Bunların bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Gümrük idarelerince tescil edilen gümrük beyannameleri üzerinde herhangi bir değişiklik yapılması veya gümrük beyannamelerinin iptal edilmesi hâlinde, bu husus, işlemi yapan gümrük idaresi tarafından onayı/ kaydı veren İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine, mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine ve Türkiye İstatistik Kurumuna bildirilir.
• Alıcısı tarafından kabul edilmeyen malların başka bedel ve şartlarla aynı veya farklı alıcılara satışına ilişkin talepler, durumu gösterir belgeler ve yeni satış sözleşmesine ait İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğince onaylı faturanın ibrazından sonra gümrük idarelerince sonuçlandırılır.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının önemli hizmet birimlerinden olan Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü, Türkiye’nin dış ticaret ve uluslararası ekonomik ilişkileri ile ilgili oldukça önemli bir hizmet birimidir.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının bağlı kuruluşları şunlardır: Gelir İdaresi Başkanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Kefalet Sandığı Başkanlığı, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü.

T.C. Dışişleri Bakanlığı

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 239 dış temsilcilikle Türkiye’de ve dünyada barış, istikrar ve refaha katkıda bulunmak amacıyla Türkiye’nin uluslararası siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerinin ikili çerçevede ve çok taraflı platformlarda yürütülmesi ve daha da geliştirilmesi yönünde faaliyetlerini yönlendirmektedir.

DİB’in 2018 yılı itibariyle 138’i Büyükelçilik, 13’ü Daimi Temsilcilik, 86’sı Başkonsolosluk, 1’i Ticaret Ofisi ve 1’i Konsolosluk Ajanlığı olmak üzere 239 dış temsilciliği vardır.

Türkiye’nin çıkarları ve ulusal ve uluslararası kurallar dâhilinde, ilgili bakanlıklar ve birimleri ile birlikte, diğer ülkelerle ikili ticari anlaşmalar ve serbest ticaret anlaşmalarının oluşturularak bu ülkelerle ticari ilişkilerin geliştirilmesi, DİB’in asli görevleri arasındadır. DİB dış ekonomik ilişkiler kapsamındaki faaliyetlerini merkez teşkilatı içindeki “Çok Taraflı Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü” “İkili Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü”, birimleri başta olmak üzere diğer ilgili birimleri ile yönlendirmektedir.

Uluslararası ticari faaliyetlerin yönlendirilmesinde ülkeler arası ilişkilerin yönü ve boyutu çok önemlidir. İlişkilerin iyi olduğu ülkelerle ekonomik ve ticari ilişkiler de iyi olmaktadır. Bu kapsamda uluslararası ilişkilerin yönlendirilmesinde hükûmet politikaları doğrultusunda en önemli kurum T.C. Dışişleri Bakanlığıdır.

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, işlenmiş gıda, tarım ve hayvan ürünleri, orman ürünleri ihracat ve ithalatında önemli görev üstlenmiştir. Ayrıca canlı hayvan, bitki, hayvansal ve bitkisel ürünler ile gıda ve yem dış ticareti ile ilgili sağlık şartlarını belirleme, sınır kontrol noktalarını ve bunların çalışma esaslarını belirleme ve yürütme gibi önemli bir görevi yerine getirmektedir.

Bakanlık tarafından tarım ve orman ürünleri, zirai ürün, ekipman ve ilaç ihracat ve ithalatında verilen belge, onay ve izin uygulaması vardır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Üretici Belgesi
• Üretim Belgesi
• Çiftçi Belgesi
• Tarımsal Üretim Kuruluş Belgesi
• Kontrol Belgesi
• Veteriner Giriş Belgesi

Dış Ticaretle Dolaylı İlişkili Merkezî Üst Yönetim

Dış ticaretle dolaylı olarak ilişkisi olan merkezî üst yönetimi oluşturan Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti içindeki bakanlıklar ise şunlardır.

• Sağlık Bakanlığı
• Kültür ve Turizm Bakanlığı
• Millî Eğitim Bakanlığı
• Millî Savunma Bakanlığı
• İçişleri Bakanlığı
• Gençlik ve Spor Bakanlığı
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
• Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı
• Adalet Bakanlığı