Ünite 2: Dış Ticaret ve İnternet

Giriş

Bilgisayar ağları sayesinde dünya üzerinde bilgilerin aktarılma hızı kat ve kat artmış bu da dünyamızı yeni bir bilgi çağına sürüklemiştir. Yeni bilgi toplumunda basılı dokümanların yerini bu tip elektronik ortamlar hızla almaktadır. Birkaç tuş sayesinde her tür bilgiye oturduğumuz yerden ulaşmak mümkün olunca ticaret firmaları da derhal yeni fikirler üretmişlerdir. İnternet siteleri olarak karşımıza çıkan bu yeni oluşumda günümüzde internetin belkemiğini oluşturmaktadır. İnternet siteleri yardımıyla dış ticarete konu olan mal ve hizmetlerin ve bu hizmetleri sunan firmaların tanıtımı rahatlıkla yapılabilmektedir. Dış ticarette geleneksel yöntemlerin getirdiği maliyetler ve zaman kayıpları bu sayede ortadan kaldırılmıştır.

İnternet

Tanım olarak internet, dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır. İnternet, çok protokollü bir ağ olup birbirine bağlı bilgisayar ağlarının tümü olarak da tanımlanabilir.

Günümüzde gerek ticari işletmelerin gerekse de kişilerin pek çok bilgi ve belgeyi hatta imza gibi onayları internet ortamından aktarması günlük işlemler haline gelmiştir. İnternet’in Türkiye’de ticari kuruluşlar ve hane halkları gibi geniş kitlelere ulaşması ise 1996 yılında mümkün olmuştur. 1997 sonlarına doğru popüler alışveriş sitelerinin devreye girmeye başlamasıyla Türkiye e-ticaret ile tanışmıştır.

İnternetin Kullanım Alanları

Günümüzde internet A’dan Z’ye her konuda kişileri bilgilendirmek, firma ve kişilerin karşılıklı iletişimini sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Akla gelen her tür soruyu araştırmak için internet önemli bir başvuru kaynağıdır. İnternetin eğlence ve boş zaman değerlendirme amaçlı kullanımı bir tarafa bırakılırsa diğer önemli kullanım alanları aşağıdaki gibidir;

• Bankacılık Sektörü İşlemleri
• Kamu Sektörü İşlemleri
• Eğitim
• Ekonomi ve Finans Dünyası
• Ticari Kurumların Tüm Faaliyetleri
• Sağlık Sektörü
• Sanat, Kültür, Spor Faaliyetleri
• Reklamcılık

Günümüz İş Dünyası ve Teknoloji Günümüzde iş dünyasını değiştiren trendler aşağıdaki gibidir;

• Bilişim teknolojileri,
• Yeni iş anlayışları,
• Yeni iş kültürü,
• İş yapma biçimlerindeki farklılıklar,
• Teknolojiden daha fazla yardım alma,
• İnternet
• Ağ teknolojileri.

Gelişen Teknolojinin Dünya Ticaret Yapısını Değiştirmesi

Gelişen teknolojinin kullanılması, bilişim teknolojileri ve somut bazda internetin ortaya çıkması dünya ticaretinde aşağıdaki değişikliklere yol açmıştır. Burada önce bu değişiklikler sıralanacak sonrada kısaca yorumlanacaklardır.

• Dünya giderek tek pazar haline gelmiştir.
• Uluslararası sermaye eskisinden çok daha hareketlidir
• Rekabet giderek artmaktadır
• Ürünler ve hizmetler birbirine daha fazla benzemeye başlamıştır
• Bilinen pazarlarda faaliyet göstermenin daha da güçleşmektedir
• Çin, Hindistan ve diğer Asya ülkeleri küresel pazarlara egemen olmaya başlamışlardır.

Yukarıdaki maddeler gelişen teknoloji ve internetin sağladığı avantajlar ışığında yorumlanırsa aşağıdaki alt başlıklar ortaya çıkmaktadır.

Dünyanın Giderek Tek Pazar Haline Gelmesi

Bir ticari firma malını satabilmek için internet sayesinde anında binlerce kilometre uzaklardaki potansiyel müşterilere ulaşıp internet sayesinde anında bir pazarlık masasına oturabilir. Aynı şekilde talep ettiği malın satıcısına çok uzaklardan ulaşarak ticari bir anlaşmaya varabilir.

Uluslararası Sermayenin Eskisinden Çok Daha Hareketli Bir Hale Gelmesi

Günümüzde örneğin Tokyo Borsası Londra Borsasını o da New York Borsasını an ve an takip etmek zorundadır. Bir borsada oluşacak küçük bir avantaj büyük miktarda paraların o borsaya doğru hareketine yol açabilir. Bu işlemler dakikalar içerisinde sonuçlanır. Aynı şekilde yeni küresel elektronik ekonomide, fon yöneticileri, bankacılar, büyük şirketler ve onların yanı sıra milyonlarca bireysel yatırımcı, büyük miktarda sermayeyi tek bir tuşu tıklayarak dünyanın bir ucundaki bir ekonomiden diğer ekonomilere aktarabilir.

Rekabetin Giderek Artması

İnternet aracılığı ile sanal ortamlarla taşınan pazarlar beraberinde ulaşılabilirliği ve şeffaflığı getirmiştir. Birkaç dakika içerisinde ihtiyacı duyulan ürünün kimler tarafından hangi kalitede, hangi fiyatlara satıldığı öğrenilebilmekte ilgili ürüne ait tüm pazar şeffaf bir şekilde görülebilmektedir. Alıcı internetin sayesinde sonsuz sayılabilecek bir çeşit yelpazesiyle karşı karşıyadır.

Ürünler ve Hizmetlerin Birbirine Daha Fazla Benzer Hale Gelmesi

Bilişim teknolojileri ve onun getirdiği internet sayesinde bir pazara onlarca firma girebilir. Çok yüksek sayıdaki firmanın anlaşarak rekabeti ortadan kaldırması mümkün olamayacağı için, fiyat ve kalitede kıyasıya rekabet gözlemlenir. Mükemmel ürüne ulaşma konusunda bir yarış vardır. En iyi ürün, en iyi yöntem derhal diğer firmalar tarafından da örnek alınır.

Zamanla ürün ve hizmetler arasındaki uçurumlar yok olur. A veya B firmasının ürünü, isimleri hariç hemen hemen aynı kalite ve fiyattadır. Sonuçta iletişimin kuvvetlenmesi ürün ve hizmetleri de mükemmeli hedefleyen bir doğrultuda benzer hale getirmiştir.

Bilinen Pazarlarda Faaliyet Göstermenin Daha da Güçleşmesi

Yeni bilişim teknolojileri sayesinde üreticinin bildiği tanıdığı bir pazara aniden daha uygun bir kalite ve daha uygun bir fiyatla yeni bir rakibin her an girmesi olasıdır. Bu da üreticimiz için hiçbir limanın daima güvenli olmadığını bilmesini gerektirmektedir. Eğer ürününü satmak istiyorsa her an gelebilecek bir rakibe hazırlıklı olması, bunun için de fiyat, kalite ve hizmetini sürekli sorgulaması gerekmektedir.

Çin, Hindistan ve Diğer Asya Ülkelerinin Küresel Pazarlara Egemen Olmaya Başlaması

Sonuç olarak bakıldığında gelişen teknoloji ürünlerin ve bilgilerin akışını hızlandırmış ve dünya ticaret yapısını kökten değiştirmiştir. Dış ticaret artık iç ticaret gibi basit bir hale gelmiş, yerel üretim değil küresel bir üretim ve tüketim geçerlilik kazanmıştır. Buna ayak uydurabilen firmalar yeni düzende yerini alabilecek diğerleri yok olacaktır.

Firmaların İthalat Veya İhracat Miktarlarını Arttırmak İçin İzleyebilecekleri Yöntemler

“İhracat veya ithalatımızı nasıl artırırız?” sorusu geleneksel yöntemlerle veya bilgi teknolojilerinin getirdiği yöntemlerle çözülebilir. Bu konuda önce geleneksel yöntemlere kısaca değinilecek sonrasında bilgi teknolojisi temelli yöntemler ele alınacaktır.

Geleneksel Yöntemler

Dış ticarette geleneksel yöntemlerin, günümüzde ortadan kalktığını veya etkinliğinin kalmadığı iddia etmek yanlıştır; Hâlâ kullanılmakta ve etkindir. Ancak yüksek maliyetli ve bu maliyetinin geri dönüşünü garanti edemeyen yöntemlerdir. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir;

• Yeni Pazarlara Girmek
• Uluslararası Fuarlara Katılmak
• Dış Pazar Araştırmaları Yapmak
• Aracı Organizasyonlar Kullanmak (Dış Ticaret Danışmanlığı Firmaları)
• Modern Yöntemler, İnternet ve Diğer Bilişim Teknolojilerini Kullanmak

Dış ticaretle uğraşan bir firma internet aracılığı ile ne gibi faydalar sağlar? Bu aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır;

• Firma bir web (internet) sitesine sahip olur Arama motorlarından (Google, Yahoo, vb.) sahip olduğu internet sitesi aracılığı ile tüm dünyadan internet sitesine buradan da firmaya ulaşılabilir.
• Firma internet sitesi aracılığı ile kendini ve ürün ve hizmetlerini tüm dünyaya duyurabilir, fiyat politikalarını müşterilerine bildirebilir.
• Elektronik pazar yerlerine üye olabilir.
• Elektronik posta hizmetlerinden yararlanabilir.
• İnternet reklamları ve kendi web sitesi aracılığı ile reklamını yapabilir.
• Başka firmalarca yapılan pazar araştırmalarında kendi web sitesi aracılığı ile adını duyurabilir.
• Firma kendisi de internet aracılığı ile Pazar araştırması yapabilir.
• İrtibatta olduğu firmalarla telefon faks (belgegeçer) gibi cihazlara ihtiyaç kalmadan sıfır maliyetle iletişim kurabilir.
• Kamu kesimi ile yapılması gereken resmi evrak işlemlerini gerçekleştirebilir.
• Tüm bankacılık işlemlerini ve bunun sonucunda oluşacak fon transferlerini anında ve genelde ücretsiz olarak gerçekleştirebilir.
• Döviz ve emtia piyasalarını tüm dünya çapında anında takip edebilir.
• Müşterisine gönderdiği veya müşterisinden gelmekte olan ithal veya ihraç ürünlerini uydu sistemlerinin de yardımıyla internetten an ve an dünyanın neresinde olduğunu takip edebilir. Bunun yanında mevcut araçlarını (gemi, uçak, TIR, vb.) aynı sistemlerle takip edebilir, müşterilerine bildirebilir.

Yukarıda sıralanan faydalarının yanı sıra daha pek çok alanda veya konuda firmalar gelişimleri paralelinde, bilgisayar ağları ve bilişim teknolojileri yardımıyla çok düşük maliyetlerle çok kısa sürelerde çeşitli avantajlara ulaşabilirler.

Türkiye’de Ticari Hayatta İnternetle İlgili Mevzuat

14 Şubat 2011 tarihli ve 27846 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ve 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe giren yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK) ile her sermaye şirketinin bir internet sitesi bulunması zorunlu hale gelmiştir.

Türk Ticaret Kanununa uygun bir web sitesinin özelliği aşağıda kısaca belirtilmiştir:

• Yönetilebilir, güncellenebilir ve dinamik bir site olması,
• Şirket hakkında bilgiler, önem taşıyan ve tanıtan belge ve dokümanların bulunması,
• Duyuru sistemi ile güncel bilgilerin aktarılması,
• Elektronik ortamda oylama sistemi bulundurulması gerekmektedir.

İnternet Aracılığı ile Yapılan Beyanlar, Belgeler ve Senetlerin Geçerliliği

TTK Madde 1525–1: “Tarafların açıkça anlaşmaları sonucu ihbarlar, ihtarlar, itirazlar ve benzeri beyanlar; fatura, teyit mektubu, iştirak taahhütnamesi, toplantı çağrıları ve bu hüküm uyarınca yapılan elektronik gönderme ve elektronik saklama sözleşmesi, elektronik  ortamda düzenlene-bilir, yollanabilir, itiraza uğrayabilir ve kabul edilmişse hüküm ifade eder.”

Güvenli Elektronik İmza

TTK Madde 1526–1: “Poliçe, bono, çek, makbuz senedi, varant ve kambiyo senetlerine benzeyen senetler güvenli elektronik imza ile düzenlenemez. Bu senetlere ilişkin kabul, aval ve ciro gibi senet üzerinde gerçekleştirilen işlemler güvenli elektronik imza ile yapılamaz.” TTK Madde 1526–2: “Konşimentonun, taşıma senedinin ve sigorta poliçesinin imzası elle, faksimile baskı, zımba, ıstampa, sembol şeklinde mekanik veya elektronik herhangi bir araçla da atılabilir. Düzenlendikleri ülke kanunlarının izin verdiği ölçüde bu senetlerde yer alacak kayıtlar el yazısı, telgraf, teleks, faks ve elektronik diğer araçlarla yazılabilir, oluşturulabilir, gönderilebilir.”

Elektronik Ortamda Yönetim Kurulu ve Genel Kurul

TTK Madde 1527–1: “Sermaye şirketlerinde müdürler kurulu ve yönetim kurulu üyelerinin, öngörülen belirli durumlarda, kurul toplantılarına görüntü ve ses aktarılması yoluyla katılabilmeleri ve oy vermeleri esas sözleşme veya şirket sözleşmesiyle düzenlenebilir.”

TTK Madde 1527–2: “Kollektif, komandit, limited ve sermayesi paylara bölünmüş şirketlerde, şirket sözleşmesinde ve esas sözleşmede öngörülerek elektronik ortamda ortaklar kuruluna ve genel kurula katılma, öneride bulunma ve oy verme, fizikî katılımın, öneride bulunmanın ve oy vermenin bütün hukukî sonuçlarını doğurur.”

TTK Madde 1528–1: Uygulama kuralları: “Elektronik ortamı kullanmak isteyen ortaklar, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri e-posta adreslerini şirkete bildirirler.”

Kurumsal İnternet Sitesi

İnternet sitesinin fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir;

• İnternet Sitesi Kanuni Bir Zorunluluktur,
• İnternet Sitesi Şirketin Görsel Kimliğidir,
• İnternet Sitesi Şirketin Kurumsal Kimliğini Yansıtan Yüzüdür,
• İnternet Sitesi Firmaların Faaliyetleri Hakkında Bilgi Verir,
• İnternet Siteleri Elektronik Katalog Hizmeti Sunar,
• İnternet Sitesi Sürekli Değişebilen İçerikler Sunmalıdır,
• İnternet Sitesi Firmanın Bulunabilirliğini Kolaylaştırmalıdır,
• İnternet Sitesi Müşteri ile Firmanın Etkileşim İçinde Olmasını Sağlamalıdır.

E-Ticaret, E-Dış Ticaret

E – Ticaretin ana hedefi, ticari işlemlerin elektronik ortamda en basit, hızlı, verimli ve güvenli bir şekilde yapılmasıdır. Ürünlerin ve hizmetlerin e – kataloglarda düzenli bir şekilde müşteriye sunulması, siparişin basit bir şekilde alınması, satın alma işleminin kolaylıkla ve güven içinde gerçekleştirilmesi, ürün yada hizmetin en hızlı şekilde müşteriye ulaştırılması E – Ticaretin ana hatlarını oluşturur.

Kısacası E – Ticaret, bir şirketin iş yapma olanaklarını 365 gün, 24 saat devamlı bir şekilde dünyaya sunmasıdır. E – Ticaretin amacı mal ve hizmet maliyetlerini düşürmek ve müşteriye hizmet zamanlaması ve kalitesini iyileştirmektir. Elektronik ticaret, internet üzerinde sunulan bilgi, ürün ve hizmetlere hemen hemen dünyanın her yerinden anında ve rahatlıkla erişim imkânı sağlamaktadır. Elektronik ticaret 7 gün 24 saat çalışabilen altyapısı, iletişimi ve alışverişi kısıtlaya zaman ve aynı zamanda da yer problemini ortadan kaldırır.

Elektronik Ticaretin Çeşitleri

E-ticaret, dolaylı ve doğrudan olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dolaylı e-ticarette malların siparişi elektronik, teslimi geleneksel yöntemlerle yapılırken; doğrudan elektronik ticarette tüm işlemler elektronik ortamda gerçekleştirilmektedir.

İşletme uygulamalarına göre e-ticaret genel olarak;), işletmeden nihai tüketiciye (business-to-customer) (b2c) ve işletmeler arası yani işletmeden işletmeye (business-tobusiness) (b2b) ya da benzer olarak tüketiciden-tüketiciye (c2c) ve tüketiciden-işletmeye (c2b) şeklinde olmak üzere 5 ana başlık altında incelenmektedir.

Bir başka sınıflandırma ise, kamu kurumları ile işletmeler (business-to-administration) ve tüketiciler ile kamu arasında (consumer-to-administration) yapılan elektronik işlemler de elektronik ticaretin gelişmekte olan diğer alt boyutlarını oluşturmaktadır.

E–Ticarette Ödeme Şekilleri

İnternet üzerinden gerçekleştirilen alışverişlerde genellikle ödeme yapmak için kredi kartı kullanılır fakat bazı alternatif ödeme şekilleri de vardır. E – Ticaretteki ödeme şekilleri aşağıda sıralanmıştır:

• Kredi kartı
• Banka kartı
• Elektronik ödemenin birçok yöntemi
• Teslimatta nakit ödeme (pek çok firma tarafından tercih edilmez)
• Havale/teslimatta ödeme
• Posta para havalesi
• Cep telefonundan SMS faturası ile ödeme
• Hediye kartları
• Bazı ülkelerdeki direk hesaplar.

E–Ticarette Teslim Şekilleri

Ürünlerin ya da hizmetlerin ödeme işlemi kabul edildikten sonra, aşağıda değinilen yöntemlerle ürünlerin ya da hizmetlerin teslimatı yapılır.

Download: Yazılım, müzik, film ya da görüntü gibi dijital medya ürünleri için kullanılan bir yöntemdir.
Kargo: Ürün Müşterinin adresine kargo yapılır.
Transfer: Ürün önce satın aldığınız E-Ticaret mağazasına gider oradan da tüketiciye ulaşır. Mağazadan Toplama: Müşteri internet üzerinden E– Ticaret firmasına sipariş verir, E-Ticaret firması en yakın yerel mağazayı bulur ve oradan ürünün o yerel firma aracılığı ile müşteriye teslim edilmesini sağlar. Bu da yaygın olarak kullanılan bir online pazarlama modelidir. Örneğin: Çiçek ve yemek siteleri gibi…

E-Ticaretin Avantajları ve Dezavantajları

E-ticaretin sağlamış olduğu avantajlar ve dezavantajlar aşağıda başlıklar halinde sıralanmak suretiyle özetlenmiştir.

Avantajları

• İşlem Maliyetlerinde Parasal Tasarruflar,
• Mal ve Hizmetlerin Tesliminde Zaman Tasarrufu,
• Satın Alma Sistemlerini Birleştirme,
• Sipariş İşlemlerinde ve Bürokraside Azalama,
• Müşteriler ve Ortaklar Arasında Yakınlaşma,
• Büyük ve Küçük Tedarikçiler,
• Stok ve Envanter Sistemlerine Etkisi.

Dezavantajları

• İnternet eşitsizliği
• Güvenlik sorunları
• Yasal sorunlar
• Elektronik sözleşmelerle ilgili sorunlar
• Elektronik imza sorunu
• Şifreleme sorunu
• Aldatıcı reklam ve haksız rekabet sorunu
• İstenmeyen e – postalar
• Vergi sorunları
• Denetim sorunları
• Dil sorunları

Firmanın bilgi ve ilgi eksikliği ile ortaya çıkan ve firmanın çabalarıyla çözülebilen sık karşılaşılan sorunlar aşağıda sıralanmıştır;

Statik bir internet sitesi tasarımı ile satış yapılmaya çalışılıyorsa ve online ödeme/güvenlik sorunları çözülmemiş ise sistem başarılı olamayacaktır.

• Site içeriği ve görünüşü rakiplere oranla ziyaretçiye güven vermeyecek ölçüde kalitesiz veya E-Ticaret’e uygun görsel koşulları taşımıyor ise müşteriyi kendine çekemeyecektir.
• Alıcıya sunulan ürün veya hizmet aynı veya çok yakın fiyata başka kanallardan, özellikle kolay ulaşılabilir bir mağazadan temin edilebilir nitelikteyse müşteri talebinde azalma ortaya çıkacaktır.  Satılan ürün veya hizmet bir bilgi ise ve ücretsiz olarak temin edilebiliyorsa yapılan yatırımın riski büyük olacak ve sistem kendini amorti edemeyecektir.
• Arama motorlarının dışında internet üzerinden veya geleneksel (basın, yayın, ilan, vb.) herhangi bir tanıtım, duyuru veya reklam faaliyeti kullanılmıyorsa web sitesi kendini tanıtamayacak ve müşteri kitlesini oluşturamayacaktır.
• Satıcının kimliği ve internet üzerinden satış koşulları sitede doğru ve eksiksiz belirtilmiyorsa, satıcı müşterinin güvenini sağlayamayacak ve dolayısıyla yatırım riski artacaktır.
• Satılan ürün veya hizmetin potansiyel alıcılarının internet kullanım oranı düşükse bunun paralelinde satışları da düşük olacaktır.
• E-Ticaret’e yapılan yatırım yapılması gereken minimum yatırımdan küçükse ulaşılmak istenen hedefe varılması da zorlaşacaktır.

E–Dış Ticaret
E–Dış Ticaret;

• Ürün ve hizmetlerin internet aracılığı ile zaman ve mekâna bağlı kalmaksızın uluslararası piyasada pazarlanabildiği ve tarafların internet ortamında iletişim kurabildikleri,
• Uluslararası pazar araştırmasının en kısa zamanda profesyonel olarak yapılabildiği,
• Hızlı ve güvenilir bir biçimde yeni pazarlara ulaşılabildiği,
• Mal ya da hizmetler için üretici, satış ve iş ortaklarının internet ortamında araştırılıp, tespit edilip buluşturulduğu,
• Dünya üzerinde bulunan ithalat ve ihracat yapan kişi ya da firmalara internet üzerinden ulaşılabildiği,
• Dünya üzerinde herhangi bir ülkedeki firmalar ile internet üzerinden bağlantılar kurulabildiği ve bu firmalarla mal alıp satmaya hatta ticarete aracılık yapmaya (e – broker) imkân tanıyan, yeni bir uluslararası ticaret yöntemidir. Burada ilk etapta E – Dış Ticaretin internetten yapılan uluslararası mal ve hizmet alım, satımı olduğu düşünülse de; teknik olarak kapsamın tanıtım ve aracılık faaliyetlerine kadar genişletilebileceği de göz önüne alınmalıdır.

E-Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

E – Dış Ticaret son tüketiciye hitap ediyorsa yani perakende mal satışı yapan bir internet sitesi ise uluslararası ödemeler E – Ticaret konusunda sayılan ödeme biçimlerinden pek farklı olmayacaktır.

E-Dış Ticarette Teslim Şekilleri

Perakende bir dış ticaret söz konusuysa teslim şekilleri ETicaretteki teslim şekillerinden pek farklı olmayacaktır.