Ünite 7: Nakliyat (Taşıma) Sigortaları

Giriş

Nakliyat (taşıma) sigortaları, sigorta türleri içinde uzun bir geçmişe sahiptir. Hatta diyebiliriz ki insanlar arasındaki ticari ilişkilerin doğduğu andan itibaren beraberinde nakil etme faaliyetini de getirmiştir. Nakil etme (taşıma) faaliyeti riskli, tehlikeli bir iş olduğundan birlikte maddi zararları yaratmış ve bu zararlar tek kişinin taşıyabileceği gücü sık sık aşmıştır. İnsanlar ve aralarında özellikle tüccar olanlar bu duruma tedbir almak için çareyi sigorta sistemini yaratmakta bulmuşlardır.

Nakliyat sigortası, bir yerden diğer bir yere yapılan taşıma esnasında gerek taşıt araçlarının gerekse taşınan malların uğrayabileceği hasarları güvence altına alan bir sigorta türüdür. Dünyanın en eski sigorta türlerinden olan nakliyat sigortalarının gerçek anlamda ilk uygulaması Lloyd’s Londra bünyesinde olmuştur.

Nakliyat (taşıma) sigortaları, içerdiği bazı nitelikler ve kendine özgü kuralları ile sigortacılık içinde ayrı bir yer oluşturmaktadır.

Uluslararası ticaretin bugünkü boyutlara erişmesinde nakliyat sigortalarının oynadığı rol asla küçümsenemez. Deniz, kara ve hava taşıt araçlarıyla taşınan her türlü mal ve kıymetin taşıma sırasında beklenmeyen doğa olayları ve teknik aksaklıklar nedeniyle hasara uğrama ya da kaybolma olasılığı, doğabilecek bazı sorumlulukların boyutu büyük ve uğrayacağı zararlar bu oranda yüksek olmaktadır.

Nakliyat Sigortaları

Tarihsel gelişim itibarıyla, nakliyat poliçeleri, deniz yolu ile taşımalardaki ticari ilişkilerden doğmuş, nakliyat sigortaları sigorta bilincinin oluşmasında öncülük ederek diğer sigorta türlerinin gelişmesine zemin hazırlamıştır. En eski sigorta türlerinden biri olan Nakliyat Sigortaları’ nın, deniz ödüncü kurumu biçiminde Eski Yunan ve Roma’ya hatta Fenikelilere kadar dayandığı tahmin edilmektedir. Deniz Ödüncüne göre Donatan deniz yolculuğunu finanse etmek için ödünç para almakta ve sefer salimen bittiğinde de bu parayı faiziyle birlikte geri ödemekteydi. Geminin seferi tamamlayamadan batması, kaybolması vb. hallerinde ise ödünç parayı veren kimse parasını kaybetmiş olmaktaydı. Bu durumda ödünç para veren kişilerin uyguladıkları faiz oranı, dönemin yürürlükteki piyasa faiz oranından daha yüksek olmakta; bu iki faiz oranı arasındaki fark da bir anlamda sigorta priminin oranını ifade etmiş olmaktaydı.

1492 yılında Amerika’nın Kristof Kolomb tarafından keşfi de denizcilik ile ticareti ve buna bağlı olarak deniz sigortalarındaki gelişimi hızlandırmıştır. İlk nakliyat sigorta şirketi 1668 yılında Paris’te kurulmuş, bunu, 1720’de İngiltere’de London Assurances ve Royal Exchange Assurance’ın kurulmaları izlemiştir. Nakliyat sigortaları herhangi bir malın, eşyanın herhangi bir vasıtayla, bir yerden diğer bir yere taşınması esnasında uğrayabileceği hasarları temin eden bir sigorta türüdür.

1871’de bir kurum niteliğine kavuşturulan Lloyd’s, kendisi tüzel kişilik olarak iş kabul etmeyen, ancak sınırsız sorumluluğa sahip üyelerince iş kabul hizmetlerine olanak sağlayan bir kuruluş halini almıştır. Zamanla değişen çevresel şartlar, yaşanan teknolojik gelişmeler ve ülkeler arasındaki ilişkilerin artması; iç ve dış ticaret hacminin gelişmesine neden olmuş, bu gelişme, malların bir yerden başka bir yere aktarılması esnasında oluşabilecek kayıpların karşılanmasının gerekliliğini arttırmıştır. Böylece nakliyat sigortaları somut ve modern bir şekil almıştır.

Dünyanın en eski sigorta türlerinde biri olan nakliyat sigortaları, içerdiği bazı nitelikler ve kendine özgü kuralları ile sigortacılık içinde ayrı bir yer oluşturmaktadır.

Nakliyat (Taşıma) Sigortası Türleri

Nakliyat sigortaları aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:

• Emtia ve kıymet nakliyat sigortaları

• Emtia sigortaları

• Kıymet nakliyat sigortaları

• Tekne sigortaları

• Sorumluluk sigortaları

Emtia, ticarete konu olan tüm mallara ve ürünlere verilen isimdir. Deniz, kara ve hava taşıt araçlarıyla bir yerden diğerine taşınan emtianın taşıma sırasında uğrayabileceği hasar ve kayıplara karşı yapılan sigortalara emtia nakliyat sigortaları denir. Emtia nakliyat sigortasının amacı, sigorta ettirenin/ sigortalının mal üzerindeki çıkarını/menfaatini, taşıma sırasında gerçekleşme olasılığı bulunan risklere, tehlikelere karşı korumaktır. Uluslararası satışlarda en çok kullanılan sözleşmeler aşağıdaki gibidir.

• Free on board (FOB) bordada teslim

• Cost and fright (C&F) mal bedeli + navlun

• Cost, insurance and fright (CIF) mal bedeli + sigorta + navlun

• Ex-warehause

Taşınan malın sigorta bedeli hesaplanırken aşağıdaki menfaat değerleri göz önünde bulundurulur.

• Malın Fatura Değeri: Bir bakıma malın faturada işaret edilen alış değeridir.

• Navlun: Malın fatura değerine ek olarak yük sahibi tarafından ödenen ve yükün zarar görmesi durumunda kaybedilen navlun yani taşıma ücreti de sigorta bedeline eklenebilir.

• Sigorta Ücreti: Yük sahibinin yükün sigortası için ödediği ücret tutarı da malların zarar görmesi durumunda kaybedilmiş olacaktır. Dolayısıyla sigorta ücreti de sigorta edilebilir menfaat olarak sigorta bedeline eklenebilir.

• Umulan Kar: Malın ithalatçısının bu alışveriş sonucundaki kar beklentisi ile gümrük masrafları, fon, harçlar vb. giderlerin toplamıdır.

Emtia Nakliyat Sigortaları, Deniz yolları, Kara yolları, Demir yolları ve Hava yolu İle Taşınan Malların Sigortası olmak üzere, dört tür yol ile taşınan malların taşıma sigortasında Deniz Yolları İle Taşınan Malların Sigortasına ait Emtia Nakliyat Sigortası Genel Şartları geçerlidir. Ancak taşıyan aracın türüne göre özel klozlar vardır. Bu klozlardan dar kapsamlı teminatta, emtiada meydana gelecek kısmi hasarlar teminat kapsamı dışındadır. Geniş kapsamlı teminatta ise teminat bütün risklerin teminatıdır. Emtiayı taşıyan nakil aracının tamamen ve fiilen zıyaa uğraması sonucunda emtianın fiilen ve tamamen zıyaa uğraması teminat kapsamındadır.

Emtianın Kara Yoluyla Nakliyatında Dar Teminat söz konusu olup bu teminat kara yolu için Kamyon Klozu, demir yolu için ise Demir yolu Klozu ile verilmektedir. Emtianın Deniz Yoluyla Nakliyatındaki dar teminatta hususi avarya hariç, C Klozu veya B Klozu’nun deniz yolu taşımacılığına ilişkin kurallar uygulanır. Emtianın Hava Yoluyla Nakliyatında ise Hava yolu ile yapılan taşımalarda tam zıya ve “Institute Cargo Clauses taminatı verilmektedir. Boşaltmayı takiben emtianın nihai depoya varışı için veya teslime bir engel varsa gümrüklerde beklemesi için sağlanan süre 30 gündür.

Kıymet nakliyat sigortaları, Kıymet Nakliyat Sigorta Genel Şartları altında Hazine Müsteşarlığınca tasdikli şartlara göre yapılmak zorunluluğunda olup, bu sigorta ile gerçek ve tüzel kişilerin sahibi oldukları hisse senedi, tahvil, bono, senet, çek gibi kıymetli evrakla, altın ve gümüş külçe, para, döviz ve efektiflerin deniz, hava ve kara yolu ile taşınmaları esnasında poliçe genel ve özel şartlarında belirtilen risklerin gerçekleşmesi sonucu uğrayacakları zıya ve hasarları teminat altına almaktadır. Bu değerlere teminat verilebilmesi için taşımanın zırhlı araçlarla ve silahlı görevliler refakatinde gerçekleştirilmesi gerekir. Kıymet nakliyat sigortalarında sigorta bedeli belirlenirken kıymetin gerçek değeri veya ikame değeri esas alınır. Genel şartlara göre sigorta, taşınacak olan kıymetin nakliyat idarelerine teslim edildiği anda başlar, alıcının eline geçince sona erer.

Tekne Sigortalarında sigorta değeri, teknenin riskin sigortalandığı andaki piyasa değeridir. Sigorta bedeli belirlenirken, sigorta bedeli-sigorta değeri eşitliğinin sağlanması gerekmektedir. Sigorta bedelinin doğru olarak saptanmaması durumunda hasar anında aşkın veya eksik sigorta durumu söz konusu olacaktır. Herhangi bir nedenle bir kredi kuruluşunun gemi üzerinde ipoteği bulunduğu hallerde de gemi alacaklısı Dain ve Mürtehin sıfatıyla Sigortalı olarak poliçede yer alır.

Tekne sigortalarında ticari veya özel amaçlı olarak kullanılan yat, kotra ve her türlü gezinti teknesi, gövdesi, makineleri, servis botları, tekne ile birlikte alınıp satılması mutat olan donanımı ile birlikte, denizde çekerek yerinde, çekerek yerine çekilme ve indirme esansında ve yatma yerinde iken güvence altına alınır. Teknenin adını taşımayan servis botları, bireysel eşyalar, yakıt, kumanya, demirleme donanımı ve balıkçılık takımları Yat Sigortası kapsamı dışında değerlendirilir. Teknenin tamamen batması, kaybolması, yangın, infilak sonucu gerçek ve hükmü tam zıya olması durumları dar sigorta kapsamında değerlendirilirken, batma, fırtına, çarpma, oturma gibi deniz kaza ve tehlikeler, yangın, infilak, deprem, yıldırım, hırsızlık, teknenin veya aynı adı taşıyan servis botları ile dıştan takma motorların çalınması, kötü niyetli hareketler, kumanya, yakıt, donanım ve makinelerin tekneye alınırken, tekne içindeki yerleri değiştirilirken ve tekneden indirilirken doğabilecek zıya ve hasarlar, şaftların kırılması, kazanların patlaması, teknenin gövde veya makinelerindeki gizli kusursun teknede yol açtığı zıya veya hasarlar ise geniş sigorta kapsamı içinde yer almaktadır. Ayrıca Ticari Tekne Sigortaları, Tekne İnşa Sigortaları ile bir geminin kiralanması karşılığı veya bir malın taşınması için ödenmesi gereken ücret olan Navlun sigortaları da söz konusudur.

Sorumluluk Sigortaları

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır. Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortaları; Türkiye sınırları dâhilinde taşımacılık yapan taşıyıcıların, kendilerine ait veya kiraladıkları araçlarla taşıma hizmeti verdikleri müşterilerine ait malı, eşyayı taşırken, teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucunda doğan yasal sorumluluklarını poliçede belirlenmiş şartlar ve limitler dâhilinde teminat altına alan sigortalardır.

Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası ile Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası arasındaki farklılıklar şunlardır:

• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigortalanabilir menfaat” malın fiziki varlığı, Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında ise taşıyıcının hukuki (mali) sorumluluğudur.

• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigortalı/sigorta ettiren” malın sahibi iken, Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında sigorta ettiren taşıyıcı firmadır.

• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigorta bedeli malın fatura değeri ve buna ilave edilecek diğer masraflardan oluşur. Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında ise sigortacının sorumluluğunu sınırlayan bir teminat limiti söz konusudur ve bu limit örneğin kamyonda taşınan malın değerinden düşük olabilir.

• Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası taşıyıcının kusuru olması durumunda hasarın karşılanmasına olanak tanırken, Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası herhangi bir kusur olup olmadığına bakılmaksızın Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası Genel Şartlarına uygun olması koşuluyla oluşan zıya ve hasarların karşılanmasına olanak sağlamaktadır.

• Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası sadece kara yolu taşımacılığında verilmektedir. Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası ise bütün taşıma türlerinde verilebilmektedir.

Uluslararası Kara Yolu Taşıyıcı Sorumluğu Sigortası (CMR Sigortaları) ise, kara yolu ile uluslararası emtia taşımacılığı yapan taşımacı firmaların CMR Sözleşmesinden kaynaklanan hukuki (mali) sorumluluklarını teminat altına almaktadır.

Gemi Tamircileri (Onarımcıları) Hukuki (Mali) Sorumluluk Sigortası: Gemi tamircilerinin sorumluluğuna bırakılmış olan iskelede ya da kızaktaki gemiler ile kendi kontrolündeki üçüncü şahıslara ait emtia, araç vb. değerler ile üçüncü şahısların kendilerine gelebilecek gemi tamirciliği faaliyetinden kaynaklanabilecek sorumluluk hasarları teminat altındadır.