Ünite 7: Nakliyat (Taşıma) Sigortaları

Nakliyat (Taşıma) Sigortaları

Tarihsel gelişim itibarıyla, nakliyat poliçeleri, deniz yolu ile taşımalardaki ticari ilişkilerden doğmuş, nakliyat sigortaları sigorta bilincinin oluşmasında öncülük ederek diğer sigorta türlerinin gelişmesine zemin hazırlamıştır. 1492 yılında Amerika’nın Kristof Kolomb tarafından keşfi de denizcilik ile ticareti ve buna bağlı olarak deniz sigortalarındaki gelişimi hızlandırmıştır. İlk nakliyat sigorta şirketi 1668 yılında Paris’te kurulmuş, bunu, 1720’de İngiltere’de London Assurances ve Royal Exchange Assurance’ın kurulmaları izlemiştir. Nakliyat sigortaları herhangi bir malın (eşyanın) herhangi bir vasıtayla, bir yerden diğer bir yere taşınması esnasında uğrayabileceği hasarları temin eden bir sigorta türüdür. Dünyanın en eski sigorta türlerinde biri olan nakliyat (taşıma) sigortaları, içerdiği bazı nitelikler ve kendine özgü kuralları ile sigortacılık içinde ayrı bir yer oluşturmaktadır.

Nakliyat (Taşıma) Sigortası Türleri

Nakliyat sigortaları aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:

• Emtia ve kıymet nakliyat sigortaları
  • Emtia sigortaları
  • Kıymet nakliyat sigortaları
• Tekne sigortaları
• Sorumluluk sigortaları

Emtia, ticarete konu olan tüm mallara ve ürünlere verilen isimdir. Deniz, kara ve hava taşıt araçlarıyla bir yerden diğerine taşınan emtianın taşıma sırasında uğrayabileceği hasar ve kayıplara karşı yapılan sigortalara emtia nakliyat sigortaları denir. Emtia nakliyat sigortasının amacı, sigorta ettirenin/ sigortalının mal üzerindeki çıkarını/menfaatini, taşıma sırasında gerçekleşme olasılığı bulunan risklere, tehlikelere karşı korumaktır. Uluslararası satışlarda en çok kullanılan sözleşmeler aşağıdaki gibidir.

• Free on board (FOB) bordada teslim
• Cost and fright (C&F) mal bedeli + navlun
• Cost, insurance and fright (CIF) mal bedeli + sigorta + navlun
• Ex-warehause

Taşınan malın sigorta bedeli hesaplanırken aşağıdaki menfaat değerleri göz önünde bulundurulur.

• Malın Fatura Değeri: Bir bakıma malın faturada işaret edilen alış değeridir.
• Navlun: Malın fatura değerine ek olarak yük sahibi tarafından ödenen ve yükün zarar görmesi durumunda kaybedilen navlun yani taşıma ücreti de sigorta bedeline eklenebilir.
• Sigorta Ücreti: Yük sahibinin yükün sigortası için ödediği ücret tutarı da malların zarar görmesi durumunda kaybedilmiş olacaktır. Dolayısıyla sigorta ücreti de sigorta edilebilir menfaat olarak sigorta bedeline eklenebilir.
• Umulan Kar: Malın ithalatçısının bu alışveriş sonucundaki kar beklentisi ile gümrük masrafları, fon, harçlar vb. giderlerin toplamıdır.

Emtia Nakliyat Sigortaları, Deniz yolları, Kara yolları, Demir yolları ve Hava yolu İle Taşınan Malların Sigortası olmak üzere, dört tür yol ile taşınan malların taşıma sigortasında Deniz Yolları İle Taşınan Malların Sigortasına ait Emtia Nakliyat Sigortası Genel Şartları geçerlidir. Ancak taşıyan aracın türüne göre özel klozlar vardır. Bu klozlardan dar kapsamlı teminatta, emtiada meydana gelecek kısmi hasarlar teminat kapsamı dışındadır. Geniş kapsamlı teminatta ise teminat bütün risklerin teminatıdır. Emtiayı taşıyan nakil aracının tamamen ve fiilen zıyaa (hasara) uğraması sonucunda emtianın (malın) fiilen ve tamamen zıyaa uğraması teminat kapsamındadır.

Kıymet nakliyat sigortaları, Kıymet Nakliyat Sigorta Genel Şartları altında Hazine Müsteşarlığınca tasdikli şartlara göre yapılmak zorunluluğunda olup, bu sigorta ile gerçek ve tüzel kişilerin sahibi oldukları hisse senedi, tahvil, bono, senet, çek gibi kıymetli evrakla, altın ve gümüş külçe, para, döviz ve efektiflerin deniz, hava ve kara yolu ile taşınmaları esnasında poliçe genel ve özel şartlarında belirtilen risklerin gerçekleşmesi sonucu uğrayacakları zıya ve hasarları teminat altına almaktadır. Bu değerlere teminat verilebilmesi için taşımanın zırhlı araçlarla ve silahlı görevliler refakatinde gerçekleştirilmesi gerekir. Kıymet nakliyat sigortalarında sigorta bedeli belirlenirken kıymetin “gerçek değeri” veya “ikame değeri” esas alınır. Genel şartlara göre sigorta, taşınacak olan kıymetin nakliyat idarelerine teslim edildiği anda başlar, alıcının eline geçince sona erer.

Tekne Sigortalarında sigorta değeri, teknenin riskin sigortalandığı andaki piyasa değeridir. Sigorta bedeli belirlenirken, sigorta bedeli-sigorta değeri eşitliğinin sağlanması gerekmektedir. Sigorta bedelinin doğru olarak saptanmaması durumunda hasar anında aşkın veya eksik sigorta durumu söz konusu olacaktır.

Sorumluluk Sigortaları

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır. Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortaları; Türkiye sınırları dâhilinde taşımacılık yapan taşıyıcıların, kendilerine ait veya kiraladıkları araçlarla taşıma hizmeti verdikleri müşterilerine ait malı, eşyayı taşırken, teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucunda doğan yasal sorumluluklarını poliçede belirlenmiş şartlar ve limitler dâhilinde teminat altına alan sigortalardır.

Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası ile Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası arasındaki farklılıklar şunlardır:

• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigortalanabilir menfaat” malın fiziki varlığı, Yurtiçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında ise taşıyıcının hukuki (mali) sorumluluğudur.
• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigortalı/sigorta ettiren” malın sahibi iken, Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında sigorta ettiren taşıyıcı firmadır.
• Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortasında “sigorta bedeli malın fatura değeri ve buna ilave edilecek diğer masraflardan oluşur. Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortasında ise sigortacının sorumluluğunu sınırlayan bir teminat limiti söz konusudur ve bu limit örneğin kamyonda taşınan malın değerinden düşük olabilir.
• Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası taşıyıcının kusuru olması durumunda hasarın karşılanmasına olanak tanırken, Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası herhangi bir kusur olup olmadığına bakılmaksızın Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası Genel Şartlarına uygun olması koşuluyla oluşan zıya ve hasarların karşılanmasına olanak sağlamaktadır.
• Yurt İçi Taşıyıcının Mali Sorumluluğu Sigortası sadece kara yolu taşımacılığında verilmektedir. Eşya (Emtia) Nakliyat Sigortası ise bütün taşıma türlerinde verilebilmektedir.

Uluslararası Kara Yolu Taşıyıcı Sorumluğu Sigortası (CMR Sigortaları) ise, kara yolu ile uluslararası emtia taşımacılığı yapan taşımacı firmaların CMR Sözleşmesinden kaynaklanan hukuki (mali) sorumluluklarını teminat altına almaktadır.

Gemi Tamircileri (Onarımcıları) Hukuki (Mali) Sorumluluk Sigortası: Gemi tamircilerinin sorumluluğuna bırakılmış olan iskelede ya da kızaktaki gemiler ile kendi kontrolündeki üçüncü şahıslara ait emtia, araç vb. değerler ile üçüncü şahısların kendilerine gelebilecek gemi tamirciliği faaliyetinden kaynaklanabilecek sorumluluk hasarları teminat altındadır.