Ünite 8: Uluslararası Ticarette Taşımaya İlişkin Riskler ve Sigortalar

Giriş

Sigorta endüstrisi, uluslararası bir ekonomi alanı olma özelliğinden dolayı yurt dışından sağlanan döviz getirileri sayesinde ödemeler dengesine olumlu katkı yapmaktadır. Özellikle ithalat ve ihracat konusu Mal Nakliyat (Taşıma) Sigortaları, İhracat Kredi Sigortaları ve uluslararası kapasitenin kullanıldığı ikili sigorta işlemleri ve ekonomik hareketlerin sınır ötesi olarak gerçekleştirilmesi sayesinde uluslararası ekonomik işbirliğine örnek oluşturmaktadır. Nakliyat Sigorta Poliçeleri, belirli bir süre içinde gerçekleşecek riskleri, tehlikelerin sigortalandığı Müddet Poliçeleri, belirli bir seferde gerçekleşecek risklerin, tehlikelerin sigortalandığı Sefer Poliçeleri olmak üzere iki çeşittir. CMR Sigortaları ise, kara yolu ile uluslararası emtia taşımacılığı yapan taşımacı firmaların CMR Sözleşmesinden kaynaklanan hukuki (mali) sorumluluklarını teminat altına almaktadır. CMR Sigortası kara yolu ile uluslararası emtia taşımacılığı yapan taşımacı şirketlerin sorumluluk sigortasıdır. Bunların dışında Nakliyat Aracısı Sorumluluk Sigortaları ile Depocu Yasal Sorumluluk Sigortaları yer almaktadır.

Uluslararası Ticarette Riskler

Uluslararası ticarette riskleri mala ilişkin riskler ve ödemeye ilişkin riskler olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Mala ilişkin riskler, dış ticaret işlemlerinin yürütülmesinde aracı olan bankanın tamamen kontrolü dışında olduğundan, bu konuda ihracatçı veya ithalatçının gerekli tedbirleri alması zorunlu olmaktadır.

Ödemeye ilişkin riskler ise uluslararası ticarette, karşı tarafın ödemeyi yapamamasına neden olan durumlardır. Bunlar; ithalatçının ödeme yapmaktan kaçınması (ticari risk), veya ithalatçının ödeme yapmak istemesine rağmen, ithalatçının ülkesinin konvertibl döviz yetersizliği nedeniyle transferin yapılmasının mümkün olamaması (transfer riski), veya ödemelerin üstüne birtakım fonlar (veya vergilerin) getirilmesi (finansal riskler), veya ihracatçının sevk belgelerini doğru hazırlamaması (dokümantasyon riski) sonucu, mal bedelinin ödenmesinin gecikmesi veya tamamen ortadan kalkmasıdır. Piyasa riski; bir şirketin finansal yapısının, piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalar veya piyasalardaki zıt yöndeki fiyat hareketlerinden dolayı karşılaşabileceği riski ifade eder. Aşağıda başlıca piyasa riskleri sıralanmıştır.

• Fiyat riski

• Döviz riski

• Faiz riski

Riskler tamamen yok edilemez ancak azaltılabilir. Bu da risk yönetimi ile mümkündür. Risk yönetiminde aşağıdaki önlemler alınabilir.

• İyi bir sözleşme yapılmalıdır,

• İhracat kredi sigortası yapılmalıdır,

• Nakliyat (taşıma) sigortası yapılmalıdır,

• Gerekiyorsa gözetim şirketleriyle ihracat yoluna gidilmelidir.

Factoring, Forfaiting, Leasing gibi alternatif finansman yöntemlerinden yararlanmak risklerden korunmakta fayda sağlayabilir. Eximbank ya da Factoring firmaları alıcı firma araştırmasını kendileri yaptığından ihracatçı firma kendisini güvence altına almış olur.

Taşımacılıkta Sigorta

Emtia (mal) ve eşya taşınmasına ilişkin Sigorta Poliçesine gereksinim duyulan alanlar Dahili Taşımacılık, İhracatta Taşımacılık, İthalatta Taşımacılık tır. Dış ticarete konu olan mallar ihracatçı tarafından ithalatçıya teslim edilene kadar geçen süre için sigorta ettirilir. Mal taşıma teminatları tam zıya teminatı, dar teminat ve geniş teminat olmak üzere üç ana başlıkta incelenir. Tam Zıya Teminatı, malı taşıyan taşıma aracının tamamen hasar görmesi sonucunda malın tamamen yok olmasını teminat altına alan bir sigorta teminatı türüdür. Dar Teminat, taşınan malın bir takım hallerin oluşması sonucunda uğrayacağı hasarın tazmin edileceğini öngören bir sigorta türüdür ve bu haller dışında oluşacak hasar riskini kapsamamaktadır. Dış ticarette genel olarak uygulanan sigorta türü Geniş Teminat yani All Risks Sigortalardır. Bu tür sigortalarda bazı istisnalar haricinde tüm haller sigorta teminatı kapsamında sayılır.

İşyerinde teslim şeklindeki malın sigortası teslim alındıktan sonra yapılır. Taşıma sigortasını alıcı yaptıracak malın tesliminden kendi ülkesindeki fabrikaya ulaşıncaya kadar mal sigortalı olacaktır.

Taşıcıya teslim (FCA), gemi doğrultusunda teslim (FAS) ve gemide teslim (FOB) şeklindeki mala iki sigorta yaptırılır. Birinci sigorta, satıcının malı ambardan çıkarıp teslim gemide teslim edene kadar olan taşıma işlemi için yapılır. İkinci sigorta ise teslim yerinde, risk ve sorumluluğun alıcı firmaya geçmesinden itibaren başlayacaktır.

Masraflar ve navlun ödenmiş olarak teslim (CFR) – taşıma ödenmiş olarak teslim (CPT) şekillerinde aynen FCA/FAS/FOB teslim şekillerinde olduğu gibi iki taşıma sigortası söz konusudur. Birincisi, teslim yerine kadar satıcı firma tarafından yapılacak taşıma sigortası, ikincisi, teslim yerinden itibaren alıcı firmanın ambarına kadar, alıcı firma tarafından yapılacak taşıma sigortasıdır.

Masraflar, sigorta ve navlun ödenmiş olarak teslim (CIF) – taşıma ve sigorta ödenmiş olarak teslim şekillerinde taşıma sigortasını satıcı firma yaptıracaktır.

Terminalde teslim (DAT) - belirlenen yerde teslim (DAP) – gümrük resmi ödenmiş olarak teslim şekillerinde teslim için yapılması gereken herhangi bir taşıma sigortasından söz edilmemektedir. Varış kontratlarında, satıcı firmanın hasar risk ve sorumluluğu, varıştaki teslim yerine kadar uzanmaktadır.

Türkiye’ye yapılacak ithalatta ödenecek gümrük vergisi CIF değer üzerinden alınmaktadır, yani Mal Bedeli + Sigorta + Navlun Bedeli ve diğer bazı ödemeler toplanarak bulunacak rakam, ithal sırasında alınacak gümrük vergisinin matrahını oluşturur.

Uluslararası Ticarette Taşımaya İlişkin Bazı Sigortalar

İhracat kredisi sigortasını ülkemizde uygulayan Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ (Türk Eximbank), 1987 yılında çıkarılmış olan 3332 sayılı Kanun’un bazı maddelerinin verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulu Kararı ile oluşturulmuş Türkiye’nin Resmi İhracat Destek Kurumudur. Türk Exmbank bünyesindeki sigorta programları iki grupta toplanmaktadır. Bunlar kısa vadeli ihracat kredisi programları ve orta-uzun vadeli ihracat kredisi programlarıdır.

Türk Eximbank ihracat kredi sigortası sisteminin lokomotifini Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı oluşturmaktadır. Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı’nın amacı;

İhracatçıların,

• Daha uzun vadeli ve daha riskli ödeme şekilleri ile (vesaik mukabili, mal mukabili (Açık Hesap gibi) ihracat yapmalarına olanak sağlamak,

• Gelişen yeni piyasalara güvenle açılmalarını temin etmek ve

• Mevcut pazarlardaki paylarının arttırılması ve kalıcılıklarının sağlanmasına olanak sağlamaktır.

Bu program çerçevesinde, ihracatçıların bir yıl içinde, Türk Eximbank tarafından kapsama alınan ülkelerdeki çeşitli alıcılara yapacakları 360 güne kadar vadeli tüm sevkiyatları sigortalanmaktadır.

Poliçe Tanzim Ücreti: Firmaların yasal statüsüne göre değişen ve her poliçe döneminde bir defaya mahsus olmak üzere ödenen tutardır. Sigorta Primi: Prim oranları alıcının yerleşik olduğu ülkenin risk grubu, sevkiyatın ödeme şekli ve vadesi, alıcının özel ya da kamu alıcısı olup olmadığı dikkate alınarak tespit edilmektedir.

Azami Tazminat Ödeme Sınırı; sigorta sözleşmesi ile kapsama alınan risklerin bir anda gerçekleşmesi halinde ihracatçıya ödenecek olan azami meblağı ifade eder. Azami Tazminat Ödeme Sınırı, ihracatçının Teklifname ile Türk Eximbank’a bildirdiği gelecek 12 ay içinde yapacağı sigorta kapsamına alınabilir özelliklere haiz muhtemel ihracat tutarı esas alınarak belirlenir.

Kapsama alınan riskler aşağıdaki gibidir.

• Ticari riskler

• Politik riskler

Orta ve Uzun Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı ile ihracatçıların tek bir satış sözleşmesine bağlı olarak ve azami vadesi OECD ve Berne Union düzenlemelerine paralel olarak değerlendirilecek Türk menşeli mal ve hizmetlerin ihracatından doğacak alacakları sigorta teminatı altına alınmakta ve teminat altına alınan ihracat işlemi ile ilgili olarak ticari bankalardan finansman sağlanması olanaklı kılınmaktadır.

Uygulanmakta olan Orta ve Uzun Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı ile Türk ihracatçılarına,

• Rekabet üstünlüğü sağlanması,

• Gelişmekte olan riskli pazarlarda uzun vadeli satış imkânlarının artırılması,

• Poliçenin teminat gösterilmesi ile ticari bankalardan finansman sağlamalarının kolaylaştırılması, amaçlanmaktadır.

Bu sigortanın kapsamı Türk menşeili tüm mal ve hizmetlerdir. Prim oranı alıcının türüne, bulunduğu ülkenin risk derecesine, malın teslim süresi ve ödeme vadesine göre belirlenmektedir. Orta ve Uzun Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı kapsamında sigortalanacak 2 yıl ve daha uzun vadeli ihracat işlemlerinde sözleşme bedelinin en az % 15’inin malın teslimine kadar ihracatçıya ödenmiş olması gerekmektedir.

Kara Yoluyla Uluslararası Eşya Taşımacılığına İlişkin Konvansiyon (CMR) kara yolu ile uluslararası eşya taşımasına ilişkin yeknesak kurallar içeren uluslararası nitelikte bir sözleşmedir. CMR Sigortası ise, CMR’nin uygulama alanı kapsamındaki bir tasıma sözleşmesinin tarafı olan taşıyıcının sorumluluğunun himaye altına alındığı bir sorumluluk sigorta türüdür. CMR Sözleşmesinin en önemli özelliği Tazminatın brüt ağırlığın her eksik veya hasarlı olan beher kilogram için 8,33 Hesap Birimini (SDR) aşamaz koşuludur.

Nakliyat aracısı sorumluluk sigortaları, sigortalının taşımacı, müteakip taşımacı, emanetçi, taşıma işleri komisyoncuları acente olması sıfatı ile gerçekleştirdiği aktiviteler sırasında, bir kontrata, uluslararası konvansiyona, kanunlara ve genel hukuka bağlantılı, nakliye konumundaki hamuleye ilişkin veya hamuleden kaynaklanan kayıp ve hasarlar ile ilgili olarak sigorta ettirenin/sigortalının aracılık yapması nedeniyle ortaya çıkabilecek poliçede belirtilen genel ve özel şartlar ve limitler dâhilinde yük sahibine olan yasal sorumluluklarını kapsar.

Depocu yasal sorumluluk sigortaları ile Sigorta Ettirenin / Sigortalının, poliçede adresi belirtilen kapalı alana sahip depo(ların) sınırları içerisinde gerçekleştireceği depolama faaliyetlerinden dolayı, bir sözleşmeye bağlı olarak depolama amacı ile Sigorta Ettirenin/ Sigortalının muhafaza, emanet ve kontrolüne bırakılan üçüncü şahıslara ait emtianın depo sınırları içerisinde yer değiştirme, istifleme, yükleme, boşaltma faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek kazalar sonucu söz konusu emtiada oluşabilecek fiziksel hasar dolayısıyla Sigorta Ettirene/ Sigortalıya yüklenebilecek yasal sorumluluklarını poliçede belirlenen özel şart, kloz ve limitler dâhilinde teminat altına alınır.