Ünite 7: Diğer Asya Mutfakları (Orta Asya, İran, Afganistan, Pakistan)

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan’ın Tarihi

Türklerin ilk yurtları Orta Asya; doğuda Kingan Dağları’ndan batıda Hazar Gölü’ne, kuzeyde Sibirya Ovası’ndan güneyde Hindukuş ve Karanlık Dağları’na kadar uzanan geniş bir ülkedir. Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte SSCB’nin parçası olan beş ülkeyi ( Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan) ifade eder. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan’nın kuzeyi, Çin’in batısı (Doğu Türkistan ve Tibet), Moğolistan ve Rusya’nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran’ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlar. Avrupa kıtasıyla komşu olan Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur. Dağlar, çöller ve bozkırlarla kaplı bu bölge zengin petrol, doğalgaz, uranyum ve altın rezervlerinin yanında özellikle Sovyet döneminde gelişen pamuk üretimi ile bilinir. Ülke ekonomilerinin genelde tarım ve hayvancılığa dayandığını söylemek mümkündür. Yetiştirilen tarımsal ürünler ise genel olarak; hububat; buğday, arpa, darı, yulaf, çavdar, mısır, pirinç, havuç, kabak, patates, domates, salatalık, turp, yağlı tohumlar, üzüm, şeker pancarı, şeker kamışı, biber, haşhaş, soğan, sarımsak, kavun, karpuz vb. sebze ve meyvelerdir.

Kazakistan: 1400’lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pek çok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır. Kazakistan 1991 yılında bağımsız olmuştur.

Özbekistan: Tarihte, Özbek adına ilk kez 13. yüzyıl sonunda rastlanmaktadır. Cengiz Han’ın kurduğu Türk kökenli boylardan biridir. 1924 yılında bugünkü Özbekistan topraklarını içine alan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur.

Kırgızistan: Kırgızlar, Orta Asya’daki en eski milletlerden biridir. Kırgızlar ile ilgili ilk yazılı belgelere, MÖ 3. yüzyıla ait Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. Kırgızlar, 1936 yılında Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını almış, 1991 yılında ise bağımsızlığını ilan etmiştir.

Türkmenistan: Orta Asya’da paleolitik çağlardan kalma insan yerleşiminin ilk izleri Türkmenistan’da bulunmuştur. Daha sonra Antik Pers İmparatorluğu’nun bir parçası olmuş, 10. yüzyıldan bu yana ise Türk boyları tarafından iskân edilmiştir.

İran: Köklü bir tarihî geçmişe sahip olan İran, MÖ 625 yılına kadar uzanan Pers ve Med İmparatorluklarının günümüzdeki varisleri olma özelliğini taşımaktadır. Nisan 1979’da da resmen İran İslam Cumhuriyeti Devleti kurulmuştur.

Afganistan : Afganistan, 1973 yılında bir cumhuriyet haline gelmiştir. Afgan isyancıların, 1992 yılında iktidarı elde geçirmesi ile; isyancı İslamcı radikal bir hizip olan Taliban, 1996 yılında kontrolü ele almıştır. Ülkede henüz net bir iç barış sağlanamamıştır.

Pakistan: Dünyanın en eski uygarlıklarından biri olan Pakistan, resmî adıyla Pakistan İslam Cumhuriyeti Güney Asya’da bir ülkedir. Pakistan’da Türk ve Osmanlı etkilerini çok belirgin bir şekilde görmek mümkündür. Ayrıca Pakistan dili, kültürü, sanatı ve yemeklerinde Türk olduğu kadar, İran ve Arap kültürünün etkisine de rastlanmaktadır.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Coğrafyası

Kazakistan: Kazakistan’ın %7’sini ormanlar, %4’ünü dağlar, %26’sını ekilebilir alanlar, %23’ünü bozkır, %40’nı da çöl görünümlü topraklar oluşturmaktadır. Kazakistan da tam anlamıyla karasal iklim egemendir. Kazakistan’da ağırlıklı olarak tahıl üretimi yapılmakta olup et ürünleri ve yün de sektör içinde önemli paylara sahiptir. Hayvancılık daha çok, sığır ve küçükbaş (koyun, keçi) hayvan ağırlıklıdır.

Özbekistan: Özbekistan coğrafi konumu itibarıyla diğer Orta Asya ülkelerinin ortasında yer almakta ve dolayısıyla bu ülkeler ve Afganistan ile ortak sınıra sahiptir. Özbekistan ekonomisi, sanayi ve tarıma dayanmaktadır. Dünyanın üçüncü pamuk üreticisidir. İpekböcekçiliği yaygın olarak yapılmaktadır. Üzümleri meşhurdur. Özbekistan’da yetiştirilen sebze ürünleri arasında buğday, arpa, pirinç, maş, havuç, kabak, patates, domates, salatalık ve turp yer almaktadır.

Kırgızistan: Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır. Daha çok hayvancılık ağırlıklı bir tarım ekonomisi hakimdir. Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, kenevir, yağlı tohumlar, üzüm, şekerpancarı, şeker kamışı, haşhaş, mısır, tütün, sebze ve meyvedir. Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır. En çok küçükbaş hayvan beslenmektedir. İpek ve tabaklanmış deri üretimi de önemli bir yer tutmaktadır.

Türkmenistan: Göçebe hayatı Türkmenlerin mutfak kültürü ve beslenmesini büyük ölçüde etkilemiştir. Etinden yararlanılan başlıca av hayvanları keklik, yaban ördeği, yaban kazı, ceylan, geyik, tavşan, barak, balık vb. gibidir. Sebze üretimi son yıllarda oldukça gelişmiştir. Sebzeler mevsiminde taze olarak yenildiği gibi, kış için kurutmaları da yapılır. Turfanda sebzecilik çok azdır.

İran: Güneybatı Asya ülkesi olan İran stratejik olarak; Avrasya anakarasında doğu ile batı, kuzey ile güney arasında bağlantı noktasını oluşturmaktadır. Basra Körfezi, Hazar Denizi, Kafkasya, Orta Asya ve Ortadoğu bölgeleriyle aynı anda ve kolaylıkla bağlantı kurulabilecek konumu itibariyle enerji kaynaklarını bir birine bağlayan bir merkezde bulunmaktadır. İran, batıda Türkiye ve Irak, kuzeyde Nahçivan, Ermenistan ve Azerbaycan, doğuda Türkmenistan, Pakistan ve Afganistan ile çevrelenmiştir. Tarım sektörü İran’da ekonomiye katkı sağlayan en önemli sektörlerden birisidir. Gayrisafi millî hasılanın %24’ü, toplam istihdamın da %25’i tarım sektörüne aittir. Yetiştirilen tarım ürünleri arasında en çok buğday ve arpa yer almaktadır. Meyve ve sebzenin yanında pirinç, mercimek, nohut, şekerpancarı, soğan, pamuk, kavun, karpuz, dut ve tütün yetiştirilmektedir. İran ekonomisinde hayvancılık önemli yer tutmakta, en çok koyun beslenmektedir. Beslenen koyunların yünleri aranan ve çok değerli cinstendir. Hazar Denizinde balıkçılık yapılmaktadır. Buradan mersin balığı ve havyar elde edilmektedir.

Afganistan: Afganistan’ın başkenti Kabil’dir. Nüfusun büyük çoğunluğunu Peştunlar oluşturmaktadır. Daha sonra ise sırasıyla Tacikler, Özbekler, Türkmenler ve diğer gruplar oluşturmaktadır. Afganistan çoğu dağlık olan yüksek bir bölgede kurulu bir ülkedir. Halkının büyük bir bölümü göçebe olarak yaşamakta ve geçimini hayvancılık yaparak sağlamaktadır. Hayvancılığın gelişmiş olması mutfaklarında ağırlıklı olarak yoğurt, süt, et özellikle de kuzu etinin kullanılmasının en önemli nedenidir. Tahıllardan buğday Afganistan mutfağına tıpkı Türklerde olduğu gibi börekler, mantılar şeklinde, pirinç de pilav olarak girmiştir. Afganistan’da üretilen başlıca sebzeler patates, pırasa ve ıspanak meyveler ise, üzüm ve kavundur.

Pakistan: Pakistan, doğusunda Hindistan, batısında Afganistan ve İran, kuzeydoğusunda Çin ve güneyinde Umman Denizi ile komşu olan bir ülkedir. Güney Asya’da yer alan Pakistan, yaklaşık olarak 803.943 km2 ’lik bir yüz ölçüme sahiptir. Pencab, Sind, Belucistan ve Kuzeybatı Sınır Bölgesi olmak üzere dört ana bölgeye ayrılmaktadır. Büyük bir bölümü dağlık arazi olan Pakistan’ın iklimi, genellikle sıcak ve kuraktır. Pakistan’da en çok yetiştirilen ürünler hububat, nohut, pamuk, şeker kamışı ve pirinç olup, daha az miktarlarda ise yağlı tohumlar, diğer bakliyat çeşitleri, patates, soğan, biber ve sarımsaktır. Çay, tütün, meyve ve sebze de yetiştirilmektedir. Pakistan dünyanın dördüncü büyük pamuk üreticisi ve tüketicisi konumundadır.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Mutfak Kültürü

Türkler’in dağınık topluluklar hâlinde yaşadıkları ve kabile konfederasyonları biçiminde ( Hunlar, Hazarlar, Göktürkler, Uygurlar, Kuşanlar, Akhunlar) devletler kurdukları bu dönem boyunca, batıda İran, doğuda Çin ve güneyde Hint gibi üç büyük yerleşik kültürle sürekli etkileşim içinde bulunmuşlardır. Türk mutfak kültürü bundan da payını almıştır. Orta Asya’da Türklerde eti yenen hayvanların başında koyun gelmekte, bunu sırasıyla keçi ve sığır izlemektedir. Bu hayvanlar aynı zamanda süt üretimi için de kullanılmıştır. Süt kaynatılarak içilmekle birlikte, tereyağı, yoğurt, kefir de yapılırdı. Türkler, Orta Asya’dan konserve türündeki yiyeceklere ilişkin kültür ürünlerinden yoğurt, pastırma, bulgur ve tarhanayı Anadolu’ya getirmişlerdir. Bu yiyecekler tamamen Türk buluşudur. Esasen bunlar, Türklerin göçebelik, hayvancılık ve tarıma dayalı sosyoekonomik yapılarının gereği olarak yaratılmış kültür ürünleridir.

Kazakistan Mutfak Kültürü: Kazak beslenme sistemi ve mutfak kültürü kendi asli unsurlarını büyük ölçüde korumuştur. Başta kımız ve çay olmak üzere, maden suyu, meyve suyu, kolalı içecekler ve akla gelen alkollü ve alkolsüz çeşitli içecekler sofraya konulmaktadır. Çerez türünden üzüm, fıstık (yer fıstığı), badem, ceviz olmak üzere bölgede bulunabilen bütün çerez türü sofraya konulmaktadır. Şeker türünden çay şekeri dâhil çeşitli şeker ve çikolata türleri, mevsimine göre meyve türleri, at etinden yapılmış kazı (haşlanıp kurutulmuş), tereyağı, bal, reçel, yağda kızartılmış ekmek ve bazı salata ve turşu türleri önceden sofraya konulmaktadır. Genellikle yaz aylarında eve gelen misafirlere küçükbaş hayvan (koyunkeçi türü) kesilir. Kış aylarında ise büyük baş hayvan kesilir.

Özbekistan Mutfak Kültürü: Özbek millî yemeklerinde diğer Türk Cumhuriyetleri mutfağına nazaran daha fazla baharat kullanılır. Anason, çörek otu, safran, taze ve toz biber, karabiber, maydanoz, dereotu, Orta Asya nanesi, kungut tohumu, en çok da reyhan vb. otlar ülke genelinde yerel ve ticari mutfakta yaygın olarak tüketilmektedir. Son zamanlarda bu baharatlı ve aromalı bitkilere karanfil, hardal, tarçın, kişniş ve defne yaprağının da ilave edildiği belirtilmektedir. Özbek mutfağında, pilavın özel bir yeri bulunmaktadır. Bununla birlikte, Özbek mutfağında yaygın olarak kullanılan et genellikle kemikli olarak pişirilmektedir.

Kırgızistan Mutfak Kültürü: Orta gelirli ve az gelirli Kırgızlar büyük ölçüde çorba türünden sulu yemeklerle beslenmektedir. Ülke genelinde bu türün en yaygın örnekleri Maksım ve Carma’dır. Maksım arpa ununun ve döğmesinin kaynamış suda pişirilmesiyle yapılan bir yemektir. Carma ise ahşap havanda dövülmüş, kaynamış suya atılarak kurutulmuş arpa ve buğdaydan yapılan bir çorbadır. Bunların dışında kavrulmuş ve kırılmış arpa, buğday ve mısır ununun süte, yoğurda ya da suya karıştırılmasıyla yapılan talkan, süt veya ayran karıştırılmış buğdaydan yapılan köce çorbası da yaygındır. Kırgızistan’ın güneyindeki yerleşme birimlerinde bu yörede yetiştirilen aşkabak adı verilen bir kabak türünün önemli yeri vardır.

Türkmenistan Mutfak Kültürü: Kırsal kesimde yaşayan Türkmenlerde mutfak genellikle oturulan evin dışında ayrı bir yapıdır. Tandır, mutfağın ve evin dışında emniyetli bir yerde bulunur. Geleneksel Türkmen mutfağında hayvani yağlar kullanılmaktadır. Sade yağ, kuyruk yağı ve iç yağı en çok tüketilen yağ çeşitleridir. Son yıllarda pamuk yağı tüketimi oldukça yükselmiştir. Türkmen Mutfağı ete ve sebzeye dayanır. Ayrıca bu mutfakta çok da pirinç tüketilir bu nedenle ünlüdür. Bu mutfakta ekmeğin de çok önemli bir yeri vardır. Bununla birlikte, ekmeğin, sütlüsü, yumurtalısı, yağlısı, “Petir ekmeği” gibi değişik çeşitleri de yapılır.

İran Mutfak Kültürü: İran mutfağında yiyecekler, beden ve zihne keyif veren bir sanat olarak kabul edilmektedir. Tatların çoğunluğu, Çin ve Hindistan kökenlidir. İran mutfağı en incelikli mutfak olarak kabul edilmektedir. Yemeğin tadı kadar pişme sırasındaki kokusu da önemli rol oynamaktadır. İran fesleğen, nane, kimyon, karanfil, kişniş, gibi bitkilerin çoğunu birlikte kullanan ilk mutfaktır. En çok kullanılan baharatlar, safran ve tarçın iken, dereotu ve kişniş en fazla tercih edilen otlardır. Portakal, fıstık, ıspanak, safran, tatlı ve ekşi soslar, kebaplar ve bademli hamur işleri gibi birçok farklı yiyecek İran kökenlidir ya da İranlılar tarafından tanıtılmıştır. Buğday, arpa ve pirinç en önemli İran bitkilerdir. İran’da ekili olan ünlü kırmızı ve beyaz Şam gülleri, harika bir gülsuyu kaynağıdır. İran’ın kavun ve üzümleri de tanınmıştır. Çoğunlukla koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Kuyruk yağı değerli bir besin kaynağı olarak bilinmektedir.

Afganistan Mutfak Kültürü: Afganistan, özünü koruyan ve hemen hemen hiçbir yabancı yemek kültüründen etkilenmeyen nadir mutfaklardan birisidir. Afganistan mutfağı etli pilavı, muhallebisi ve mantısı ile Türk mutfağına çok benzeyen tipik bir Orta Asya mutfağıdır. Hayvancılığın gelişmiş olması mutfaklarında ağırlıklı olarak süt, yoğurt ve özellikle de kuzu etinin kullanılmasına neden olmaktadır.

Pakistan Mutfak Kültürü: Pakistan mutfağı, Hint mutfağı ile çok benzerlik gösterir ve Altı kıta mutfağının tüm özelliklerini taşır. Pakistan mutfağına çok çeşitli otlar ve baharatlar hakimdir. Bu mutfakta zencefil ve sarımsak hemen hemen her yemekte kullanılmaktadır. Pakistan mutfağının en önemli besin maddesi kuzu etidir. Et ana besin maddesidir ve çeşitli sebzelerle birlikte pişirilerek tüketilmektedir. Türk mutfağındaki kavurma, Pakistan mutfağında yoğurtla ve sade yağda kavrulmuş bademle ve yanında pide ile servis edilmektedir. Şiş kebap ve soslarla servis edilen diğer kebaplar Pakistan mutfağında çok tüketilen yemeklerdir. Ekmek ve pirinç de mutfağın vazgeçilmez öğelerindendir. Çay ülke kültürüne o kadar yerleşmiştir ki Pakistan devlet ambleminde bile çay bulunur.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Mutfaklarına Özgü Kavram ve Terimler

Kazak mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır:

• Dastarkhan: Sofra.
• Kazkarta-Kazı: At etinden, sucuk şeklinde kurutularak yapılan yiyecek.
• Kımız: Kısrak sütünden yapılan içecek.
• Subat: Deve sütünden yapılan tatlımsı bir içecek.
• Bavursak: Yağda kızartılarak hazırlanan hamurdan bir yiyecek.
• Kurt: Kurumuş sert lor.
• İrimşik: Lor.
• Mayek: Maya.
• Şelpek nan: Pide şeklinde yağda pişmiş ekmek.
• Yılkı: Yenmek üzere beslenen at.

Özbek mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır:

• Zire: Kimyonun öğütülmemiş hâlidir.
• Maş: Bir çeşit fasulyedir.
• Uğra: Erişte.

Kırgız mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır:

• Botko: Darı lapası yemeği.
• Coto Cilik: İncik kemiği.
• Cambaş: Koyunun butu.
• Sarı May: Eritilmiş tereyağı.
• Süzmö : Süzülmüş yoğurt veya lor peyniri.
• Çalap: Yoğurda su eklemesiyle elde edilen ayran.
• Şorpo: Et parçalarının konulduğu tuzlu et suyu.
• Ak Serke: Kımız veya ayran ile çeşnilendirilmiş et suyu.
• Buyrak: Koyun etinin en saygın kısmı olan kuyruk kısmı.
• Kara Döng: Soğuk su katılmış peynirin eklendiği sıcak et suyu şeklindeki içecek.
• Bıştak: Kaynamış sütten kesilen, küçük ve yassı şekilde kurutulmuş tuzsuz bir peynir çeşidi.
• Ecegey: Uzun süre kaynatılan koyun sütünden tatlandırılmış süzme peynirin özel bir türü.
• Kuygan: Koyun akciğerinin süt ve tereyağı eklenen suda kaynatılması ile elde edilen yiyecek.
• Kurut: Kuru bir şekilde yemekte veya ufalanmış ve sıcak suda karıştırılmış olarak kullanılan bir tür ekşi peynir.
• Carma: Ağaç havanda dövülmüş, iri iri parçalanmış ve kaynamış suya atılmış ve ateşte kurutulmuş arpa ve buğdaydan yapılan bir çeşit duru çorba.
• Türkmenistan mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır :
• Oklav: Oklava.
• Külçe: Unun süt, yumurta ile karıştırılması ile elde edilen bir çeşit tatlı.
• Hamir çanak: Tepsi biçiminde tahta bir kap.
• Kakmaç: Kemiğinden ayrılmış etin ince ince dilimlenip, tuzlanıp, güneşte kurutulması ve saklanması.
• Toy: Düğün, şenlik, ziyafet.

İran mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır:

• Erdek: Yağlı çörek.
• Kurut: Yoğurt veya ayranın kurutulmuş şekli olan kurut, sıcak su içine konulup iyice yumuşatıldıktan sonra ezilerek tüketime hazırlanan yiyecek.

Pakistan mutfağı ile ilgili kavramlar ve terimler şunlardır:

• Raita: Sirkeli cacık veya yoğurda baharat eklenerek yapılan karışıma verilen isim.
• Assi: Ayran.
• Garam Masala: Baharat karışımı.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Mutfaklarında Özel Yemek Pişirme Yöntemleri

Kazak mutfağında, su ısıtmak istendiğinde küçük taşlar dışarıda ateşin üzerinde ya da güneşte ısıttıktan sonra içerisi su dolu deri kap ve mataraya konulur, bu yolla yemekler için gerekli sıcak su elde edilir ve böylece kurutulmuş yoğurt ve peynirden sıcak çorbalar ve yemekler yapılabilir. Yemeğin hazırlanması esnasında soğan, kıyma ya da et, salça ve sebzeler gibi tatlandırıcı ya da ana madde olarak kullanılan malzemeler, su konmadan önce yağda kavrulmaktadır. Soğan, yemeklerin hazırlanmasında kullanıldığı gibi salata malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Yemeklerde baharatın yeri çok önemlidir. Kırmızıbiberin yanı sıra, yeşilbiber de gerek taze gerekse kuru olarak yemeklere acılık kazandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Yemeklerde baharatlar ile dereotu, maydanoz, defneyaprağı gibi otların kullanımı da oldukça yaygındır. Kuru meyveler hoşaf yapımında kullanıldığı gibi bazı yörelerde yemeklerde de kullanılmaktadır.

Özbek mutfağında yemek pişirilmeden önce kuru soğan, havuç, kemikler ayrı ayrı pişirilir ya da kaynatılır. Kızartmalarda bitkisel yağlar kullanılır. Sıcak geçen yaz aylarında bile hayvani yağlar tercih edilir. Et genelde kemikli pişirilir. Kemik suyunda şifa olduğuna inanılır. Buhara yöresinde genellikle et yağda kızartılıp soğanla servis edilir. Eğer soğan yemeğe çiğden konacaksa bol soğuk sudan geçirilir, üzerine sirke gezdirilir.

Kırgız mutfağında önemli bir yere sahip olan iri mantılar, buharda pişirilmektedir. Kırgızlarda farklı et pişirme yöntemleri kullanılmaktadır. Bunlardan en yaygın olanına göre; iç organları çıkartılan ve içerisine konulan kuyruğu ile dikilen koyun, derisi yüzülmeden, kızgın kömür korunun bulunduğu bir çukura konulmaktadır. Üzeri toprakla örtüldükten sonra üstünde belli bir süre ateş yakılmaktadır. Böylece koyunun gövdesi bütün özsuyunu ve yağını muhafaza etmektedir.

Türkmenlerin undan yapılan birkaç tatlıları vardır. Bunlardan biri, unun süt ve yumurta ile karıştırılıp, hamur hâlinde tandırda pişirilmesi ile yapılan aynı şeklide hazırlanan hamurdan pişirilen bir ekmeğe de “katlama” denilir. Daha çok çocuklar için pişirilen bir diğer unlu tatlı da “pişme”dir. Bu tatlının hamuru ceviz veya fındık büyüklüğünde açılarak tavada kızartılır. Bununla birlikte, Kepir balığı, balık tandırlama yapılarak pişirilmektedir. Uygun bir tel balığın solungaçlarından ve üzerinden geçirilerek tandırın üzerindeki köze konur. Tandır kapatılır. Yarım saat sonra balık ters yüz edilir. 1-1.5 saat pişirilir.

İran mutfağında tatlı ve tuzlu malzemeler birlikte pişirilmektedir.

Afganistan’da pilav yapımı için uzun taneli pirinçler ilk olarak yağda ve daha sonra suyla ve genellikle kuzu veya sebzelerle ayrı olarak pişirilir. Celalabad kebabı (sandal kebabı), Shami ya da lola kebabı, et, patates, bezelye ile yapılır ve yağda kızartılır. Jalebi, şuruba batırılarak derin yağda kızartılır ve kış aylarında balık ile servis edilir. Dupiaza, koyunun kuruk yağıyla haşlanmış kuzudur.

Pakistan yemeklerinde kavurma, kızartma, haşlama gibi, hemen hemen tüm pişirme teknikleri uygulanır.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Mutfaklarında Öğünler

Kazakistan Mutfağında Öğünler: Kazakistan’da genellikle günde sabah, öğle ve akşam olmak üzere üç ana öğün yemek yenmektedir. Kazaklar hayvansal kaynaklara ek olarak tahıl ürünleri, sebze ve meyveler de yetiştirilmiş ve bol miktarda tüketilmeye başlanmıştır. Kazakistan mutfağı ikiye ayrılmıştır. Birisine günlük, diğerine de özel günlerdeki mutfak denilmektedir.

Kırgızistan Mutfağında Öğünler: Sabah kahvaltısında Kırgızlar ekşimek (sütü kesip koyulaştırılmış hali), peynir, gözleme ve çay; öğle yemeğinde doyurucu çorba veya peynir, yeşillikler, meyve, gözleme ve çay; akşam yemeğinde ise et veya pilav, gözleme, meyve veya tatlı ve çay gibi yemek ve içecekler tüketmektedirler.

Türkmenistan Mutfağında Öğünler: Türkmenler günde üç öğün yemek yemektedir. Geleneksel yeme alışkanlığını korumuş olan halk sabahları genel olarak peynir, yumurta, tereyağı, reçel ve bal yer; süt ve çay içer. Öğle yemeğinde salata, çorba, kızarmış veya haşlanmış et yiyen Türkmenlerin akşam yemekleri ise çok hafiftir.

İran Mutfağında Öğünler: Günde üç öğün ve aperatifler yenmektedir. Günün ana yemeği akşam yemeğidir. Çay gün boyunca içilmektedir.

Afganistan Mutfağında Öğünler: Kırsal kesimde kahvaltılar çok sadedir fakat bir o kadar da lezzetlidir. Kahvaltıların ana yiyecekleri genelde süt ve tereyağıdır. Şehirlerde ise genelde kahvaltı çok özenilerek hazırlanmaktadır. Öğle yemeklerinde genelde etle yapılan ve içerisinde sebzeler de bulunan çok zengin ve yoğun çorbalar yenir. Yemeğin yanında genellikle salata veya taze soğan eklenir. Akşam yemekleri ise sıradandır, çoğunlukla etli pilav yapılır. Eğer misafir varsa tavuk eti yerine kırmızı et tercih edilir. Afganistan’da yemeklerin yanında yoğurt çokça kullanılmaktadır.

Pakistan Mutfağında Öğünler: Pakistan’da günde üç öğün yemek yenir. Şehirde, sabah kahvaltısında genellikle “Continental Breakfast” dediğimiz ekmek, tereyağı, reçel ve bazen de yumurtadan oluşan kahvaltı yapılır. Öğleden sonra ve akşam ise geleneksel Pakistan yemekleri yenir. Akşam yemeğinde genellikle et ve sebze körileri nan, çapati, puri gibi yassı ekmeklerle yenir.

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan Mutfaklarına Özgü Tarif Örnekleri

Orta Asya Ülkeleri ve İran, Afganistan, Pakistan mutfaklarına özgü tarif örneklerine sayfa 193-197’den ulaşabilirsiniz.