U¨nite 3: Tedarik Zinciri Yo¨netimi

Giris¸

I·s¸letmeleri mu¨s¸terilerine ve tedarikc¸ilerine etkili ve verimli bir s¸ekilde bagˆlayabilen tedarik zinciri kavramı gu¨nu¨mu¨z is¸du¨nyası ic¸in oldukc¸a o¨nemlidir. Tedarikc¸ileri, u¨reticileri, dagˆıtımcıları/toptancıları ve perakendecileri bir araya getirerek, is¸letmelerin mu¨s¸terilere eris¸imini hızlandıran ve kolaylas¸tıran tedarik zinciri yo¨netiminin gu¨nu¨mu¨zde oldugˆu gibi gelecekte de o¨nemini yitirmeyecegˆi oldukc¸a ac¸ıktır.

Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi

En genel anlamda tedarik zincirinin girdi yo¨netimi ve fiziksel dagˆıtım s¸eklinde ifade edilen iki temel is¸letmecilik su¨recinden meydana geldigˆi belirtilebilir. Tedarik zinciri, herhangi bir mu¨s¸terinin siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan dolaylı veya dolaysız bu¨tu¨n su¨rec¸lerin toplamıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Tedarik zinciri sadece u¨reticiyi ve tedarikc¸iyi ic¸eren bir su¨rec¸ler bu¨tu¨nu¨ degˆil, tas¸ımacıları, toptancıları, perakendecileri ve mu¨s¸terileri de ic¸ine alan daha genis¸ kapsamlı bir kavramdır. Tedarik zincirini hammadde ve malzeme teminini, bu hammadde ve malzemeyi kullanarak u¨retim yapılmasını, u¨retim sonucu elde edilen u¨ru¨nlerin depolanmasını, perakendecilere ve mu¨s¸terilere nakledilmesini ic¸eren is¸letmecilik su¨rec¸lerinden meydana gelen bir agˆ olarak tanımlamak mu¨mku¨ndu¨r. Tedarik zinciri mu¨s¸teri siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan tu¨m su¨rec¸lerin toplamıdır.

Tedarik Zincirinin Genel Go¨ru¨nu¨mu¨ : Tedarik zinciri bilgi, u¨ru¨n ve fonların su¨rekli olarak devinim halinde oldugˆu dinamik bir yapıdır. Tedarik zincirinin temel var olma nedeni, bir bas¸ka deyis¸le misyonu mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesidir. Tedarik zinciri bu amac¸la c¸alıs¸ırken yerine getirmesi gereken bir bas¸ka nokta da bu su¨recin ka^rlı birs¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir. Bir is¸letmecilik terimi olarak tedarik zinciri denilince zihinlerde daha c¸ok, u¨ru¨nlerin u¨reticilerden dagˆıtımcılara, oradan da perakendecilere ve mu¨s¸terilere dogˆru aktıgˆı bir su¨rec¸ canlanmaktadır. Fakat dikkat edilmesi gereken tedarik zinciri u¨zerinde fiziksel unsurların akıs¸ının yanında bilgi ve fon gibi daha soyut akıs¸ların da bulundugˆudur. Tedarik zincirinde yer alan her bir akto¨re tedarik zincirin “seviyesi” denilmektedir. Tipik bir tedarik zinciri temel olarak; Mu¨s¸teriler, Perakendeciler, Toptancılar/Dagˆıtımcılar, U¨reticiler ile Hammadde ve malzeme tedarikc¸iler i s¸eklinde bes¸ seviye ic¸ermektedir.

Tedarik Zinciri Yo¨netimine I·lis¸kin Temel Kararlar

Tedarik zinciri yo¨netiminin bas¸arısı bilgi, u¨ru¨n ve fon akıs¸larına ilis¸kin c¸es¸itli kararların alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu kararlar tekrarlanma sıklıkları ve etkili oldukları zaman diliminin genis¸ligˆine go¨re;

• Tedarik zinciri tasarımı,
• Tedarik zinciri planlaması,
• Tedarik zinciri faaliyetleri olmak u¨zere u¨c¸ temel

du¨zeyde degˆerlendirilebilmektedir.

Tedarik Zinciri Tasarımı : Bu du¨zeyde alınan kararlarla is¸letme tedarik zincirinin temel yapısını olus¸turmayı amac¸ edinmektedir. Bu as¸amada is¸letme her bir tedarik zinciri seviyesinin nasıl c¸alıs¸acagˆına ve tedarik zincirinin genel olarak nasıl bir go¨ru¨nu¨me sahip olacagˆına karar vermektedir. Kararlar genelde zaman dilimi ac¸ısından yıllarla ifade edilir ve uzun vadelidir. Bu nedenle is¸letmeler tedarik zincirlerini tasarlarken, gelecek birkac¸ yıl ic¸inde meydana gelebilecek talep dalgalanmalarını ve c¸evresel belirsizlikleri de go¨z o¨nu¨ne almalıdırlar.

Tedarik Zinciri Planlaması : Tedarik zinciri planlamasına ilis¸kin kararlar ic¸in daha o¨nceki as¸amada belirlenmis¸ olan tedarik zinciri tasarımı sınırlayıcı bir rol oynamaktadır. Planlama as¸amasında is¸letmeler tedarik zinciri faaliyetlerine ilis¸kin c¸es¸itli politikalar belirlerler. I·s¸letmeler planlama c¸alıs¸malarına gelecek yıllar ic¸in o¨ngo¨ru¨len talebe ilis¸kin degˆerlendirmelerle bas¸lamaktadırlar. Planlama su¨reci kapsamında hangi pazarlara nerede kurulmus¸ tesislerden tedarik edilen u¨ru¨nlerle eris¸ilecegˆi, elde ne kadar stok bulundurulacagˆı, u¨retimin ne kadarı ic¸in dıs¸ kaynaklardan yararlanılacagˆı, ikmal seviyeleri, yedek stokların bulundurulması gereken tesisler gibi konular karara bagˆlanmaktadır.

Tedarik Zinciri Faaliyetleri : Bu as¸amada so¨z konusu olan zaman dilimi haftalık veya gu¨nlu¨ktu¨r. Alınan kararlar ise genelde mu¨s¸teri siparis¸lerinin yerine getirilmesiyle ilgilidir. Bu as¸amada tedarik zincirinin tasarım ve planlama su¨reci sona ermis¸tir. Amac¸ tedarik zinciri faaliyetlerinin olabilecek en iyi s¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir.

Tedarik Zinciri Su¨rec¸leri

Tedarik zinciri belli bir mu¨s¸terinin herhangi bir ihtiyacını kars¸ılamak u¨zere c¸es¸itli tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen su¨rec¸lerden ve akıs¸lardan olus¸an bir yapı olarak tanımlanmaktadır. So¨z konusu bu yapıyı daha yakından tanıyabilmek ic¸in tedarik zincirine ilis¸kin iki temel yaklas¸ımdan faydalanılmaktadır. Bu yaklas¸ımlar;

• Do¨ngu¨sel yaklas¸ım ve
• I·tme/c¸ekme yaklas¸ımıdır.

Do¨ngu¨sel Yaklas¸ım : Bu yaklas¸ıma go¨re tedarik zinciri birbirini takip eden tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen c¸es¸itli do¨ngu¨lerden olus¸an bir yapı s¸eklinde betimlenmektedir. Tedarik zincirinin tedarikc¸i, u¨retici, dagˆıtımcı, perakendeci ve mu¨s¸teri s¸eklinde bes¸ temel seviyeden meydana geldigˆi hatırlanırsa, bu bes¸ temel seviye arasında do¨rt do¨ngu¨nu¨n olus¸abilecegˆi oldukc¸a ac¸ık birs¸ekilde fark edilecektir. Bu do¨rt temel do¨ngu¨ s¸o¨yle sıralanmaktadır (S:84, S¸ekil 3.2):

• Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨,
• I·kmal Do¨ngu¨su¨,
• U¨retim Do¨ngu¨su¨,
• Satın Alma Do¨ngu¨su¨.

Her bir tedarik zinciri seviyesi arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im tedarik zinciri do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır.

Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨ : Mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ mu¨s¸teri ve perakendeci is¸letme arasında meydana gelmekte ve mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesi ic¸in gerekli olan tu¨m is¸lemleri kapsamaktadır. Mu¨s¸teriler ve perakendeciler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Genellikle mu¨s¸teri tarafından bas¸latılan bu do¨ngu¨ (S:84, S¸ekil 3.3);

1. Mu¨s¸terinin perakendecinin etki alanına ulas¸ması,
2. Mu¨s¸teri siparis¸inin girilmesi,
3. Mu¨s¸teri siparis¸inin hazırlanması ve
4. Mu¨s¸terinin verdigˆi siparis¸i teslim alması s¸eklinde

o¨zetlenebilen do¨rt is¸lem ic¸ermektedir.

I·kma^l Do¨ngu¨su¨ : Tedarik zinciri su¨recinde ikmal do¨ngu¨su¨ perakendeci ve dagˆıtımcı arasında meydana gelen ve stokların yeniden tamamlanmasını ic¸eren tu¨m su¨rec¸leri kapsamaktadır. Do¨ngu¨ herhangi bir perakendecinin gelecekte var olacak muhtemel talepleri kars¸ılayabilmek adına stoklarını yenilemek istemesiyle bas¸lamaktadır.

Perakendecilerle toptancılar/dagˆıtımcılar arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im ikma^l do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. I·kmal do¨ngu¨su¨;

1. Perakendecinin dagˆıtımcıya verdigˆi siparis¸le bas¸lar,
2. Dagˆıtımcı siparis¸i alır ve kaydeder,
3. Perakendecinin talep ettigˆi siparis¸ hazırlanır ve
4. Do¨ngu¨ siparis¸in perakendeciye teslim edilmesiyle

sona erer (S:85, S¸ekil 3.4).

U¨retim Do¨ngu¨su¨ : U¨retim do¨ngu¨su¨ genellikle toptancı veya dagˆıtımcıyla u¨retici arasında gerc¸ekles¸en bir etkiles¸imdir. Fakat su¨recin dogˆrudan mu¨s¸teri veya perakendeci tarafından da bas¸latılabilecegˆi unutulmamalıdır. Toptancılar / dagˆıtımcılar / perakendeciler / mu¨s¸teriler ve u¨reticiler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im u¨retim do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. U¨retim do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.5);

1. Toptancının, dagˆıtımcının, perakendecinin veya mu¨s¸terinin siparis¸iyle bas¸lar,
2. Alınan siparis¸in ardından u¨retim planlaması yapılır,
3. Do¨ngu¨ u¨retim ve nakliye su¨reciyle devam eder ve
4. Mu¨s¸terinin, perakendecinin, dagˆıtımcının veya toptancının siparis¸i teslim almasıyla son bulur.

Satın Alma Do¨ngu¨su¨ : Satın alma do¨ngu¨su¨ u¨retici ve tedarikc¸i arasında gerc¸ekles¸en is¸lemleri kapsamaktadır. Bu do¨ngu¨de u¨retici daha o¨nceden saptadıgˆı u¨retim planına go¨re hammadde ve malzeme siparis¸i verir. U¨reticiler ve tedarikc¸iler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im satın alma do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Satın alma do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.6);

1. U¨reticinin veya tedarikc¸inin u¨retim planı dogˆrultusunda verilen siparis¸le bas¸lar,
2. Daha sonra tedarikc¸i bu siparis¸e ilis¸kin u¨retim planlaması yapar,
3. U¨retilen hammadde veya malzeme nakledilir ve
4. Do¨ngu¨ u¨reticinin verdigˆi siparis¸i teslim almasıyla

son bulur.

I·tme/C¸ekme Yaklas¸ımı : Tedarik zincirindeki tu¨m su¨rec¸ler mu¨s¸teri siparis¸inden o¨nce veya sonra gerc¸ekles¸meleri ac¸ısından temelde itme veya c¸ekme s¸eklinde betimlenen iki ayrı karaktere sahiptirler. C¸ekme su¨rec¸leri mu¨s¸teri siparis¸ine tepki olarak gerc¸ekles¸en su¨rec¸lerdir. Bunun aksine itme su¨rec¸leri mu¨s¸teri talebi yaratmak u¨zere gerc¸ekles¸tirilmektedir (S:87, S¸ekil 3.7). Bu iki tip su¨rec¸ itme/c¸ekme sınırı adı verilen bir sınırla birbirlerinden ayrılmaktadır.

Tedarik Zinciri Modelleri

Bir is¸letme ic¸in uygun olan tedarik zinciri modeli, benzer yapıda olan bir bas¸ka is¸letme ic¸in aynı uygunlukta olmayabilir. Bu durumun o¨tesinde, uygun tedarik zincirine ilis¸kin modelin zaman ic¸inde degˆis¸iklik go¨sterebilecegˆine de dikkat etmek gerekmektedir. Bu tu¨r etkenleri go¨z o¨nu¨nde bulundurarak, is¸letmelerin tercih ettikleri tedarik zinciri modellerini inceledigˆimizde, kars¸ımıza en basitten karmas¸ıgˆa dogˆru sıralanan altı farklı model c¸ıkmaktadır. Bu modeller; I· s¸levselci Model, Satın Alma Modeli, Lojistik Modeli, Bilgi Sistemi Modeli, Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli ile Stratejik Model dir.

I·s¸levselci Model : Bu model tedarik zinciri yo¨netimi anlamında en basit uygulama yo¨ntemi olarak du¨s¸u¨nu¨lebilir. Yani is¸levselci model, tedarik zinciri yo¨netimi ic¸in giris¸seviyesinde bir model olarak du¨s¸u¨nu¨lmelidir. Bu modelde is¸letmeler c¸es¸itli is¸levsel departmanlardan olus¸mus¸ bir bu¨tu¨n olarak algılanmakta ve her bir departman kendi is¸leviyle ilgili olarak digˆer departmanlardan bagˆımsız bir s¸ekilde faaliyetlerini su¨rdu¨rmektedir.

Satın Alma Modeli : Bu model tedarik zincirindeki tedarikc¸i kavramına vurgu yapmaktadır, c¸u¨nku¨ birc¸ok u¨retim is¸letmesi ic¸in en bu¨yu¨k maliyet kalemini hammadde ve malzeme giderleri olus¸turmaktadır. Bu modelde is¸letmeler hammadde, malzeme ve hizmet alımı gibi kendi bu¨nyeleri dıs¸ından kars¸ılamak zorunda oldukları u¨retim girdilerinin maliyetlerini olabildigˆince du¨s¸u¨rmeyi amac¸lamaktadırlar.

Lojistik Modeli : Lojistik modelini benimseyen is¸letmeler lojistik agˆlarının kurulması, otomatik depoların faaliyete gec¸irilmesi, dagˆıtım kanallarında sadeles¸tirmeye gidilmesi ve nakliye giderlerinin du¨s¸u¨ru¨lmesi yo¨nu¨nde uygulamalarla c¸ıktı maliyetlerini en aza indirmeye c¸abalamaktadırlar. Lojistik modeli tedarik zincirinin daha c¸ok is¸letmeden mu¨s¸terilere dogˆru olan kısmına odaklanmakta, is¸letme- tedarikc¸i ilis¸kilerine go¨rece daha az o¨nem vermektedir.

Bilgi Sistemi Modeli : Bilgi sistemi modelinde, gelis¸en bilgi teknolojileri aracılıgˆıyla is¸letme ic¸inde ve tedarik zinciri bu¨nyesindeki akto¨rlerin daha etkin bir s¸ekilde birbirlerine bagˆlanmaları ve veri alıs¸-veris¸i yapmaları sagˆlanmaktadır. Bilgi sistemi modeline ilis¸kin olumsuz bir nokta ise, teknolojinin su¨rec¸ bilincinin o¨nu¨ne gec¸mesi tehlikesidir.

Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli : Su¨rec¸ yenileme is¸letmecilik su¨rec¸lerinin kalite ve verimliligˆinin artırılması amacıyla radikal bir bic¸imde yeniden yapılandırılmasıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Su¨rec¸ yenileme ve yenilikc¸ilik modeline go¨re is¸letmeler tedarik zinciri su¨rec¸lerini su¨rekli go¨zden gec¸irmeli ve olası yeniliklerin u¨zerinde o¨nemle durmalıdır. Ancak bu s¸ekilde yogˆun rekabet ortamında ayakta kalabileceklerdir.

Stratejik Model : Tedarik zinciri yo¨netimi konusunda is¸letmelerin uyguladıkları en ileri model stratejik model olarak adlandırılmaktadır. Stratejik modelin tu¨m digˆer bes¸modelin o¨zelliklerini ic¸inde barındırır. Bu modelde tedarik zinciri tasarımı is¸letmenin genel rekabet stratejisinin bir parc¸ası olarak du¨s¸u¨nu¨lmektedir. Bu tu¨r is¸letmelerde rekabet yalnızca u¨ru¨nler u¨zerinden degˆil, o u¨ru¨nu¨ meydana getiren u¨retim su¨rec¸lerini, mu¨s¸teriye sunumuna es¸lik eden faaliyetleri ve satıs¸ sonrası hizmetleri de kapsayan “genis¸letilmis¸ u¨ru¨n” kavramı u¨zerinden yu¨ru¨tu¨lmektedir. Stratejik model tedarik zinciri yo¨netimine stratejik bir bakıs¸ getirmektedir.

Tedarik Zinciri Tasarımı

Tedarik zinciri tasarımı tedarik zincirinin yapısının olus¸turulmasıyla ilgili su¨rec¸leri kapsamaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri tasarımları u¨zerinde etkili olan bes¸ temel fakto¨r; U¨retim, Stok, Konum, Nakliye ve Bilg i s¸eklinde sıralanabilir.

U¨retim : U¨retim fakto¨ru¨ herhangi bir tedarik zincirinin belli bir u¨ru¨nu¨ u¨retebilme ve depolayabilme kapasitesi s¸eklinde anlas¸ılmalıdır. U¨retim tesisleri fabrikalardan ve depolardan olus¸maktadır. Bu fakto¨r u¨zerinde karar veren yo¨neticiler c¸es¸itli kaynaklardan gelen talebin kars¸ılanabilmesi veya verimliligˆin sagˆlanması gibi konular arasında kalmaktadırlar.

Stok : Stok, tu¨m tedarik zincirinin tu¨m seviyelerine yayılmıs¸, hammadde, yarı-mamul ve bitmis¸ u¨ru¨nleri ic¸eren bir kavramdır. C¸ok miktarda stok bulundurmak is¸letmenin talep dalgalanmalarına daha etkili bir s¸ekilde cevap vermesini sagˆlayabilir, fakat unutulmaması gereken fazladan tutulan her birim stok ic¸in is¸letmenin maliyetlerinin olumsuz yo¨nde etkilenecegˆidir.

Konum : Konum, tedarik zinciri tesislerinin cogˆrafi konumlarını betimlemek ic¸in kullanılan bir fakto¨rdu¨r.I·s¸letmeler konuma ilis¸kin karar verirken tesis maliyetleri, emek maliyetleri, is¸gu¨cu¨nu¨n niteligˆi, altyapı olanakları, vergi ve gu¨mru¨k tarifeleri, mu¨s¸terilere ve tedarikc¸ilere yakınlık gibi noktaları go¨z o¨nu¨nde bulundurmak durumundadırlar.

Nakliye : Nakliye, tedarik zinciri seviyeleri arasında her tu¨rlu¨ tas¸ımacılık faaliyetlerini ic¸eren bir fakto¨rdu¨r. Bu fakto¨r is¸letmelerin nakliye yo¨ntemlerine ilis¸kin tercihlerinde o¨nem kazanmaktadır. Hız ve maliyet arasındaki sec¸im bu fakto¨re ilis¸kin verilen kararlarda en o¨nemli belirleyici olmaktadır. I·s¸letmelerin; denizyolu, demiryolu, boru hattı, karayolu, havayolu ve elektronik tas¸ımacılı k olmak u¨zere tercih edebilecekleri altı temel nakliye yo¨ntemi vardır.

Bilgi: Bilgi, tu¨m digˆer tedarik zinciri tasarım fakto¨rlerine ilis¸kin kararların verilmesinde kullanılmaktadır. Bilginin dogˆru, zamanlı ve tam olmasıyla ilis¸kili olarak is¸letmelerin digˆer fakto¨rlere ilis¸kin verdikleri kararlar etkilenebilmektedir. Tedarik zincirlerinde bilgi temelde;

• Gu¨nlu¨k faaliyetlerin su¨rdu¨ru¨lmesi ile
• Kestirim ve planlama olmak u¨zere iki amac¸la

kullanılmaktadır.

Gu¨nu¨mu¨zde tedarik zinciri tasarımında en c¸ok u¨zerinde durulan konu bilgi ve bilginin etkili ve verimli bir s¸ekilde paylas¸ılabilmesidir.

Temel Tedarik Zinciri Stratejileri

I·s¸letmeler, birc¸ok tedarikc¸iyle is¸ yapma, az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma, dikey bu¨tu¨nles¸me, Keiretsu ve sanal is¸letmeler kurma s¸eklinde sıralanabilen bir dizi strateji ic¸inden kendileri ic¸in en uygun olanını sec¸me yo¨nu¨nde c¸aba harcamaktadırlar.

Birc¸ok Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Birc¸ok tedarikc¸iyle c¸alıs¸an is¸letmeler, temin etmek istedikleri hammadde ve malzeme ic¸in tedarikc¸ilerden fiyat istemektedirler. O¨zellikle yu¨ksek miktarlarda hammadde temin eden is¸letmeler sıklıkla bu stratejiye bas¸vurmaktadırlar.

Az Sayıda Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Bu stratejiyi tercih ederek c¸alıs¸an is¸letmeler tedarikc¸ileriyle uzun do¨nemli ilis¸kiler kurmaktadırlar. Az sayıda tedarikc¸iyle c¸alıs¸ılması tedarikc¸ilerin o¨lc¸ek ekonomilerinden faydalanmalarına, o¨gˆrenme egˆrisinde u¨st seviyelere yu¨kselmelerine ve neticede daha du¨s¸u¨k maliyetle u¨retim yapabilmelerine neden olmaktadır.

Dikey Bu¨tu¨nles¸me : Dikey bu¨tu¨nles¸me is¸letmenin daha o¨nce dıs¸arıdan temin ettigˆi u¨ru¨nlerin kendi bu¨nyesine kattıgˆı tedarikc¸i veya dagˆıtımcı is¸letmeler aracılıgˆıyla gerc¸ekles¸tirmesi durumudur.

Keiretsu : Japonca bir is¸letmecilik terimi olan “ Keiretsu ” az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma ve dikey bu¨tu¨nles¸me egˆilimlerinin bir c¸es¸it birles¸im ku¨mesi niteligˆindedir. Keiretsu da^hilindeki is¸letmeler birbirlerinin ku¨c¸u¨k oranda hisselerine sahip olmakta ve bu s¸ekilde is¸letmeler arası bir koalisyon s¸eklinde yapılanmaktadırlar.

Sanal I·s¸letmeler: I·s¸letmelerin dikey bu¨tu¨nles¸meler yoluyla tu¨m tedarik zincirine sahip olmaları hem zor hem de gereksizdir. Bu du¨s¸u¨nceden hareketle is¸letmeler birlikte c¸alıs¸abilecekleri esnek tedarikc¸ilerden olus¸an sanal bir agˆyapısı olus¸turma egˆilimine girmektedirler. Sanal is¸letmeler birc¸ok tedarikc¸i is¸letmeyle ilis¸ki halinde olan ve talep edilen u¨ru¨nu¨ anında sagˆlayabilen is¸letmelerdir.

Bilgi Teknolojileri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi

Bilgi teknolojilerinin tedarik zinciri su¨rec¸lerindeki en temel is¸levi fiziksel is¸lemlere ilis¸kin verilerin elde edilmesi ve bu verileri tedarik zincirinin tu¨m seviyelerinin eris¸imine ac¸ık bir hale getirilebilmesidir. Tedarik zinciri yo¨netimiyle oldukc¸a yakından ilgili bazı teknolojik gelis¸meler; Elektronik I·s¸letmecilik, Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI), Barkod Teknolojisi, Radyo Frekansı ile Tanımlama Teknolojisi (RFID), I·nternet ve Siparis¸e Go¨re U¨retim s¸eklinde sıralanabilir.

Elektronik I·s¸letmecilik: E-I·s¸letmecilik gec¸mis¸te fiziksel olarak yu¨ru¨tu¨len su¨rec¸leri elektronik ortamlara tas¸ımıs¸tır. Elektronik veri degˆis¸imi (Electronic data interchange-EDI), e-posta, elektronik fon transferi (EFT), elektronik yayıncılık ve imaj is¸leme, elektronik bu¨ltenler, paylas¸ımlı veri tabanları, barkod ve karekod uygulamaları, faks, otomatik sesli mesaj, CD-ROM katalogları, internet ve c¸es¸itli web siteleri gibi daha birc¸ok teknolojik yenilik tedarik zinciri uygulamalarını derinden etkilemis¸tir. Tedarik zinciri yo¨netiminin gelis¸imi ile E-is¸letmecilik uygulamalarının gelis¸imi arasında dogˆrusal bir ilis¸ki vardır.

Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI) : Elektronik veri degˆis¸im sistemleri c¸es¸itli standart is¸letmecilik belgelerinin bilgisayarlar arasında aktarılmasına olanak veren bir uygulamadır. Elektronik veri degˆis¸im sistemleri daha o¨nceleri elle yapılan veri giris¸lerinden kaynaklı hataları ve gecikmeleri o¨nemli o¨lc¸u¨de o¨nleyebilmis¸tir. Siparis¸ bilgileri, nakliye bilgileri, fiyat listeleri, o¨demeler ve mu¨s¸teri bilgileri bu sistem aracılıgˆıyla tedarik zinciri seviyeleri arasında kolaylıkla aktarılabilmektedir. I·s¸letmeler tedarik zinciri yo¨netimi veri tabanlarının belli alanlarını elektronik veri degˆis¸im sistemleri aracılıgˆıyla bas¸ka is¸letmelerin paylas¸ımına sunmaktadırlar.

Barkod Teknolojisi : Herhangi bir u¨ru¨n barkod okuyucusunda okutuldugˆunda, bir bas¸ka deyis¸le markette “ dıt ” sesini duydugˆunuzda, u¨ru¨n ile ilgili tu¨m bilgiler tedarik zincirinin ilgili seviyeleriyle hızlı bir s¸ekilde paylas¸ılmakta ve bu s¸ekilde u¨ru¨nu¨n tedarik zinciri u¨zerindeki konumu kolaylıkla takip edilebilmektedir. Barkod teknolojisi sayesinde is¸letmelerin pazarlama faaliyetleri ic¸in oldukc¸a o¨nem tas¸ıyan “ satıs¸-anı-verisi ” kolaylıkla elde edilebilmektedir.

Radyo Frekansı I·le Tanımlama Teknolojisi (RFID ): RFID etiketlerinin tas¸ıdıkları ic¸erik oldukc¸a standartlas¸tırılmıs¸tır. Bu s¸ekilde tu¨m tedarik zinciri seviyeleri tarafından RFID etiketine sahip u¨ru¨nler kolaylıkla takip edilebilmektedir. RFID teknolojisi dogˆru bilginin, dogˆru yere ulas¸tırılması konusunda oldukc¸a o¨nemli maliyet avantajları sagˆlamaktadır. Barkod ve RFID teknolojileri tedarik zinciri do¨ngu¨lerini hızlandırmıs¸tır.

I·nternet : Tedarik zinciri, internet sayesinde is¸lem hızı ve eris¸im olanakları hic¸ olmadıgˆı kadar gelis¸mis¸tir. Internet tedarikc¸iler, u¨reticiler, dagˆıtımcılar/toptancılar, perakendeciler ve mu¨s¸teriler arasında kurulmus¸ sagˆlam bir bagˆ gibi du¨s¸u¨nu¨lebilir. Bu sagˆlam bagˆ sayesinde tedarik zinciri u¨zerindeki bilgi akıs¸ı hızlanmıs¸ ve bilgiye eris¸im kolaylas¸mıs¸tır. Su¨rekli gu¨ncellenen bilgi, tedarik zincirinin tu¨m seviyeleri arasında internet aracılıgˆıyla kolaylıkla aktarılabilmektedir.

Siparis¸e Go¨re U¨retim : Bu modeli benimseyen is¸letmeler genellikle mu¨s¸teri siparis¸lerini internet u¨zerinden almakta, gelis¸mis¸ elektronik veri degˆis¸im sistemleri sayesinde tedarikc¸iler alınan bu siparis¸ten derhal haberdar olmakta ve gerekli hammadde ve malzemeyi u¨reticiye hızlı bir s¸ekilde sagˆlamaktadır. Siparis¸e go¨re u¨retim uygulamalarının daha c¸ok tekstil ve kis¸isel bilgisayar sekto¨rlerinde yaygınlas¸mıs¸oldugˆu du¨s¸u¨nu¨lebilir. Fakat havacılık sekto¨ru¨nde faaliyet go¨steren birc¸ok bu¨yu¨k uc¸ak u¨reticisi de siparis¸e go¨re u¨retim mantıgˆıyla s¸ekillenmis¸ tedarik zinciri yo¨netimi yapısına sahiptir.

Degˆis¸im ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi

Gec¸mis¸te oldugˆu gibi, gu¨nu¨mu¨zde de is¸ du¨nyası kars¸ı konulamaz bir degˆis¸im ru¨zga^rıyla sarsılmaktadır. I·s¸letmelerin hem yapıları, hem kullandıkları teknolojiler hem de bu teknolojileri is¸e kos¸an insan unsuru degˆis¸im ru¨zga^rının etkisi altındadır. Degˆis¸imi belli bir do¨nem sonra son bulacak bir olgu olarak degˆerlendirmek yerine, su¨reklilik arz eden bir gu¨c¸ oldugˆunun bilinciyle hareket etmek is¸letmeler ac¸ısından oldukc¸a yerinde bir davranıs¸ olacaktır. Tedarik zinciri yo¨netimi de is¸letmeciligˆin su¨rekli degˆis¸en yapısına ayak uydurmak durumundadır. Tedarik zinciri yo¨netiminin; Yenilikc¸ilik, Genis¸letilmis¸ u¨ru¨n tasarımı, Ku¨reselles¸me, Esneklik, Su¨rec¸ temelli yo¨netim ve I·s¸birlikc¸i c¸alıs¸ma yaklas¸ımları nedeniyle su¨rekli bir degˆis¸im ve uyum sagˆlama egˆiliminde oldugˆu ileri su¨ru¨lmektedir.

Tedarik Zinciri Ekonomisi

Tedarik zinciri faaliyetleri birc¸ok is¸letme ic¸in en o¨nemli maliyet unsuru olma niteligˆindedir. I·ster mal isterse hizmet olsun, tedarik zinciri maliyetleri satıs¸ maliyetlerinin o¨nemli bir kısmını olus¸turmaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları iki konu; Yap ya da satın al kararı ve Dıs¸ kaynak kullanımına yo¨nelik egˆilimlerdir.

Yap ya da Satın Al Kararı : Yap ya da satın al kararı bir is¸letmenin u¨retim su¨recinde kullanacagˆı bir parc¸ayı veya hizmeti kendi bu¨nyesinde u¨retmesi veya dıs¸arıdan hazır alması noktasında verilen karardır.

Dıs¸ Kaynaklardan Yararlanma : I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları bir bas¸ka konu dıs¸kaynaklardan yararlanma veya bir bas¸ka deyis¸le tas¸eron kullanımıdır. Tas¸eron kullanımı yap ya da satın kararları gibi taktiksel du¨zeyde kararlar olmayıp, daha uzun vadeli egˆilimleri ifade etmektedir.

Tedarik Zinciri Etigˆi

Tedarik zinciri yapısı itibariyle hem bireysel hem de o¨rgu¨tsel etik dıs¸ı davranıs¸ların yas¸anmasına oldukc¸a elveris¸li bir ortam yaratmaktadır. Satıs¸ elemanlarının satıs¸ konusundaki is¸tahları, satın alma uzmanlarının is¸letme sermayesini rasyonel olmayan bir s¸ekilde kullanması gibi kis¸i temelli etik dıs¸ı davranıs¸ları is¸letmelerin tedarik zinciri yo¨netim su¨rec¸lerindeki bas¸arılarını sekteye ugˆratabilir. I·s¸letmeler bu tu¨r ac¸ıkları o¨nceden fark etmeli ve c¸alıs¸anlarını uyulması beklenen etik davranıs¸ kalıpları hakkında bilgilendirmelidirler.

Etik kavramı, o¨rgu¨tsel ve o¨rgu¨tlerarası bir du¨zleme tas¸ındıgˆında kurumsal sosyal sorumluluk kavramıyla kars¸ılas¸ılır. Etik bireysel kararların o¨rgu¨t u¨zerindeki etkisine odaklıdır. Sosyal sorumluluk ise o¨rgu¨tu¨n hem topluma yo¨nelik fayda sagˆlaması hem de hissedar degˆerini arttırmasını gerekli kılan toplumsal beklentiler ve gerekliliklerdir. Tedarik zinciri yo¨netimi kapsamında kurumsal sosyal sorumluluk ise tedarik zinciri faaliyetlerinin toplumsal ve c¸evresel etkileriyle ilgilidir.