Ünite 9: Türk Eğitim Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

Sistem

Sistem; girdiler, dönüşüm süreçleri, çıktılar, dönüt ve içerisinde bulunulan çevre olmak üzere beş temel ögeden oluşmaktadır.

Sistemler, doğal sistemler ve yapay sistemler olarak iki gruba ayrılabilirler. Doğal sistemler ; doğada kendiliğinden var olan, insan eliyle biçimlenmemiş sistemlerdir. İnsan yapısı sistemler, belli işlevleri karşılamak üzere insan eliyle biçimlendirilmiş sistemlerdir. Bunlara yapay sistemler de denir.

Sistem denen bütünü oluşturan parçalara alt sistem , her sistemin bağlı olduğu daha büyük sistemlere de üst sistem denir. En küçüğü dışında tüm sistemlerin alt sistemleri, en büyüğü dışında tüm sistemlerin çevrelerinden oluşan üst sistemleri vardır. Örneğin okulun üst sistemi il, ilçe ve merkez örgütleridir. Alt sistemini ise okul yönetimi içerisindeki birimler, bölümler, sınıflar oluşturmaktadır.

Türk Eğitim Sisteminin Yasal Dayanakları (Mevzuat)

Türkiye’de bugünkü eğitim sistemini düzenleyen pek çok yasal dayanaktan söz etmek olanaklıdır. Bu yasal dayanakların tümüne “eğitim mevzuatı” adı verilmektedir. Burada Milli Eğitimin tüm yasal dayanaklarından söz etmek kuşkusuz olanaksızdır. Türkiye’deki Milli Eğitim uygulamalarını Milli Eğitimin yasal dayanakları biçimlendirmektedir. Milli Eğitimin yasal dayanakları (mevzuatı); uluslararası belgelerin yanı sıra Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Bakanlar Kurulu ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından koyulan yasaları dikkate almaktadır.

Türk Milli Eğitiminin yasal dayanakları:

• T.C. Anayasası
  Anayasada eğitimle doğrudan ilişkili maddeler ise şunlardır:
  • Yasa Önünde Eşitlik (Madde10),
  • Din ve Vicdan Hürriyeti (Madde 24),
  • Eğitim Öğretim Hakkı ve Ödevi (Madde 42),
  • Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları (Madde 62)
  • Yükseköğretim Kuruluşları (Madde 130)
  • Yükseköğretim Üst Kuruluşları (Madde 131)
  • Yükseköğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Sahip Olanlar (Madde 132)
• Eğitim ve Öğretimi Düzenleyen Yasalar, Yasa Hükmündeki Kararnameler, Yönetmelikler, Genelgeler
• Hükümet Programları
• Kalkınma Planları
• Milli Eğitim Şuraları
• Ulusal Program

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nda; Türk Milli Eğitim Sisteminin genel ve özel amaçları, temel ilkeleri, eğitim sisteminin genel yapısı, her derece ve türdeki kurum ve kuruluşları, öğretmenlik mesleği, okul bina tesisleri, eğitim araç ve gereçleri, eğitim ve öğretim alanındaki görev ve sorumluluklar yer almaktadır.

Türk Eğitim Sisteminin Amaç ve İlkeleri

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’na göre Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri aşağıdaki başlıklar altında incelebilir:

• Genellik ve Eşitlik
• Bireyin ve Toplumun Gereksinimleri
• Yöneltme • Eğitim Hakkı
• Fırsat ve Olanak Eşitliği
• Süreklilik
• Atatürk İnkılap ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği
• Demokrasi Eğitimi
• Laiklik
• Bilimsellik
• Planlılık
• Karma Eğitim
• Okul ve Ailenin İşbirliği
• Her Yerde Eğitim

Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı

Türk Eğitim Sistemi, bireylerin eğitim gereksinimlerini karşılayacak biçimde ve bir bütünlük içinde örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluşur

Örgün eğitim : Belirli yaş grubundaki ve aynı düzeydeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir.

Okulöncesi: Eğitim Okulöncesi eğitim, zorunlu ilköğrenim çağına gelmemiş çocukların eğitimini kapsar. Okulöncesi eğitim isteğe bağlıdır.

İlköğretim: 1997’de 4306 sayılı Yasa ile zorunlu eğitim sekiz yıla çıkarıldıktan sonra ilköğretim, 6-14 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsamıştır. İlköğretim, kız ve erkek tüm vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. İlköğretim okullarında kesintisiz eğitim yapılır ve bitirenlere ilköğretim diploması verilir. İlköğretimin son ders yılının ikinci yarısında öğrencilere, ortaöğretimde devam edilebilecek okul ve programların hangi mesleğe sahip olmada gerekli olduğu ve bu mesleklerin kendilerine sağlayacağı yaşam standardı konusunda tanıtıcı bilgiler vermek üzere rehberlik yapılır.

Ortaöğretim: İlköğretime dayalı, en az dört yıllık genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Genel Ortaöğretim amacı; öğrencileri ortaöğretim düzeyinde asgari genel kültüre sahip, toplumun sorunlarını tanıyan; ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunan insanlar olarak yetiştirmek ve yükseköğretime hazırlamaktır. Genel ortaöğretim; genel liseler, Anadolu liseleri, fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, Anadolu öğretmen liseleri, Anadolu güzel sanatlar liseleri, spor liseleri ve çok programlı liselerden oluşmaktadır. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim , mesleki ve teknik ortaöğretim; iş ve meslek alanlarına iş gücü yetiştiren, öğrencileri yaşama, iş alanlarına ve yükseköğretime hazırlayan öğretim kurumlarıdır. Mesleki ve teknik ortaöğretim; erkek teknik öğretim okulları, kız teknik öğretim okulları, ticaret ve turizm öğretimi okulları ve din öğretimi okullarından oluşmaktadır.

Özel Eğitim: Özel eğitimin amacı, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim gereksinimlerini en iyi biçimde karşılayarak onları toplumla bütünleştirmek ve meslek sahibi yapmaktır. Özel eğitim okulları, Türk Eğitim Sistemindeki basamaklandırmaya göre yapılandırılmıştır. Ancak ilköğretim öncesinde diğer okullardan farklı olarak hazırlık sınıfı bulunmaktadır.

Özel Öğretim: Özel öğretim kurumları 625 sayılı Yasa doğrultusunda açılmış her kademe ve türdeki özel okullar, özel dershaneler, özel mesleki ve teknik kurslar, özel motorlu taşıt sürücüleri kursları ile özel öğrenci etüt eğitim merkezlerini kapsamaktadır. Özel öğretim kurumları, etkinliklerini Milli Eğitim Bakanlığının gözetim ve denetiminde sürdürmektedir. Özel okullar Türk, azınlık, yabancı ve uluslararası okullar olarak sınıflandırılırlar.

Yükseköğretim: Ortaöğretime dayalı en az iki yıllık yükseköğrenim veren, en üst düzeye sahip insan gücünün ve bilimsel araştırma alanlarının istediği elemanları yetiştiren eğitim kurumlarının tümünü kapsar. Mili Eğitim Sistemi çerçevesinde yükseköğretimde ön lisans, lisans ve lisansüstü düzeylerde öğrenci yetiştirilir. Yükseköğretim kurumları; üniversite, fakülte, enstitü, yüksekokul, konservatuvar, meslek yüksekokulu ile uygulama ve araştırma merkezlerinden oluşmaktadır.

Yaygın Eğitim Yaygın eğitim örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, örgün eğitim sisteminin herhangi bir kademesinde bulunan ya da bu kademelerden birinden ayrılmış olan bireylere ilgi ve gereksinim duydukları alanda örgün eğitim yanında ya da dışında düzenlenen eğitim etkinliklerinin tümünü kapsar. Yaygın eğitim kurumları şunlardır: Halk eğitimi merkezleri, çıraklık eğitimi merkezleri, pratik kız sanat okulları, olgunlaşma enstitüleri, endüstri pratik sanat okulları, mesleki eğitim merkezi, yetişkinler teknik eğitim merkezleri, özel kurslar, özel dershaneler, eğitim ve uygulama okulları (özel eğitim), meslek okulları (özel eğitim), mesleki eğitim merkezleri (özel eğitim), bilim ve sanat merkezleri (özel eğitim), açık ilköğretim okulu, açık öğretim lisesi.

Milli Eğitim Bakanlığının Örgüt Yapısı

Milli Eğitim Bakanlığı; merkez örgütü, taşra örgütü, yurt dışı örgütü ve bağlı kuruluşlar olmak üzere dört bölümden meydana gelmektedir. (s167;Şekil 9.1)

Merkez örgütü ; Bakanlık merkez örgütü; Bakanlık Makamı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ana Hizmet Birimleri, Danışma ve Denetim Birimleri ile Yardımcı Birimlerin yanı sıra Sürekli Kurullar, makam onayı ile kurulan Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığından oluşmaktadır.

Bakanlık makamı; bakan, müsteşar ve müsteşar yardımcılarından oluşur.

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, doğrudan bakana bağlı olarak ve bakana eğitimdeki her türlü sorunla ilgili yardımcı olarak görev yapar.

Ana hizmet birimleri, eğitim öğretim hizmetinin yönetsel kararlarını üreten birimlerdir.

Taşra Örgütü: Milli Eğitim Bakanlığı taşrada 81 il ve 924 ilçede örgütlenmiştir. Her ilde milli eğitim müdürlüğü ve her ilçede ilçe milli eğitim müdürlüğü (merkez ilçe hariç) bulunmaktadır. İlçe milli eğitim müdürlükleri görev ve hizmetleri açısından il milli eğitim müdürlüklerine karşı sorumludurlar ve gerek il gerekse ilçe bazında eğitim hizmetlerini yürütürler. İl ve ilçe milli eğitim müdürlükleri; hizmetin özelliklerine göre şubeler, bürolar ile sürekli kurul ve komisyonlardan oluşur.

Yurt Dışı Örgütü: Yurt dışı örgütü; Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Türk milli kültürünün dış ülkelerde korunması, tanıtılması ve yaygınlaştırılması ile ilgili eğitim ve öğretim hizmetlerini düzenlemek üzere oluşturulmuş örgüttür.

Bakanlığın Bağlı Kuruluşları: Milli Eğitim Bakanlığının bağlı kuruluşları Milli Eğitim Akademisi ile Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğüdür. Ayrıca bakan onayıyla kimi birimler de kurulmuştur. Bunlar Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı ile Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi Başkanlığıdır.