Ünite 8: Sınıf Yönetimi

Sınıf Yönetimi

Sınıf en yalın bir şekilde öğrenmenin gerçekleştiği ortamlar olarak tanımlanmaktadır.

Yönetim amaçlara ulaşmak için insan ve madde kaynaklarının etkili ve verimli bir şekilde ise koşulmasına yönelik tüm etkinlikleri ifade etmektedir.

Sınıf yönetimini ise sınıfın hem bir örgüt hem de eğitimsel bir yapı olarak ele alınması doğrultusunda, sahip olduğu amaçlara ulaşması için psikolojik süreçlerin, fiziksel ve insan kaynaklarının ise koşulması süreci olarak tanımlamak olanaklıdır.

Yönetim temelinde ele alınan bir başka tanıma göre sınıf yönetimi, sınıfın amaçlarının gerçekleştirilmesi için;

• Karar Verme,
• Planlama,
• Örgütleme,
• Eşgüdümleme
• Değerlendirme

İşlevlerine ilişkin süreçsel bir özellik taşıyan bilimsel ve de sanatsal yönü bulunan bir disiplindir.

Sınıf yönetimini harekete geçiren ilk eylem karar verme etkinliğidir. Bu aşamada öğretmen hangi amaçlara, hangi uygulamalar yoluyla, hangi yöntem ve teknikleri işe koşarak ulaşılacağına ilişkin bir seçim yapma ve harekete geçme süreci olarak nitelendirilir. Planlama , varılmış olan kararın nasıl uygulanacağına, sınıfın amaçlarına nasıl ulaşacağına dair bir düzenlemeyi içerir.

Sınıf yönetiminde planlama öğretim sürecinde kullanılan günlük, aylık ve yıllık planlar ile örtüşmektedir. Sınıf yönetiminde örgütleme , amaçlara ulaştıracak öğretimsel etkinliklerin belirlenmesi, önem sırasına göre önceliklendirme, sınıfa görev ve sorumlulukların, kuralların, süreçlerin belirlenmesi ve olumlu bir ö ğ renme ortamının oluşturulmasını içermektedir.

Eşgüdümleme boyutu, sınıfın amaçlarına ulaşmasında ise koşulan öğretim yöntem ve teknikler, öğrenme ortamı, öğrenci ve öğretmen arasında uyum ve de ahengin sağlanması ile ilişkilidir. Son olarak değerlendirme , sınıf a belirlenen amaçlara ve alınan kararlara ne ölçüde ulaşıldığına ilişkin hem süreç içinde hem de sonunda gerçekleştirilen döngüsel bir dönüt sağlayıcı araç olarak işlev görmektedir.

Öğretim süreciyle ilişkilendirilerek yapılan bir başka tanıma göre sınıf yönetimi sınıftaki fiziksel, davranışsal ve örgütsel öğrenme engellerinin ortadan kaldırılarak, öğretim zamanının etkili kullanılması, davranış düzenlemelerinin gerçekleştirilmesi, demokratik ve öğrencinin etkin olduğu bir öğrenme düzeninin sağlanmasıdır.

Genel olarak sınıf yönetimi öğrencilerin sosyal ve psikolojik gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu gereksinimlerin karşılanacağı öğrenci, öğretmen ve akranlar arasında ilişkilerin desteklendiği olumlu öğrenme ortamlarının oluşturulması, öğrencilerin akademik gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik öğretim strateji ve uygulamalarının ise koşulması, sınıfın bir sistem, örgüt ve grup olarak ele alınarak örgütlenmesi ve davranış yönetimine ilişkin yaklaşımları içermektedir.

Sınıfın Özellikleri ve Sınıf Yönetimi Boyutları

Sınıf öğrenci ve öğretmenlerin bir araya geldiği, yasamın kendisi olacak özel öğrenme düzenlerinin oluşturulduğu, sosyal ve psikolojik temelli etkileşimlerin ön planda olduğu bir öğrenme ortamıdır. Sınıf yönetimi yeterlikleri çerçevesinde öğretmenin bu sorumluluğu yerine getirmesinde dikkate alması gereken en önemli boyutlardan biri sınıfın yapısal özellikleridir. Weinstein (1996)’a göre sınıfın yapısal özellikleri şunlardır.

Çok boyutluluk: Sınıfta aynı anda pek çok farklı yaşantı ortaya çıkmaktadır. Bazı öğrenciler dersi dinlerken, bazıları not alır, bazıları kendi aralarında konuşabilirler.

Yakınlık-anındalık: Sınıfta olaylar anında oluşur ve oluşan olayları ertelemek veya olaya müdahale etmeyi daha sonra düşünmek olanaklı değildir. Öğretmenin sınıfta olan biten olayların farkında olması ve gerekli müdahaleleri anında gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Öngörememe: Sınıf yönetiminin en önemli parçalarından biri derse girmeden önce bir plana sahip olmaktır. Ancak ne kadar planlanırsa planlansın sınıfta olabilecek her şeyi önceden öngörmek olanaklı olmamaktadır. Bu durum öğretmenlerin sınıf yönetiminde proaktif olmalarını gerektirmekte ve sınıf yönetim becerilerini olabildiğince geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır.

Açıklık: Sınıfta olup biten olayların herkesin gözü önünde gerçekleşmesi nedeniyle, bu olayların gizliliği bulunmamaktadır. Ancak olup biten olayların altında yatan gerçek nedenlerin her zaman görülenden farklı olabileceği de göz ardı edilmemelidir.

Ortak tarih: Sınıf bir yasam alanıdır, küçük bir toplumdur. Sınıfta öğretim yılı boyunca ortaya çıkan yaşantılar o sınıfın ortak tarihini oluşturmaktadır. Bu ortak tarihin bilinmesi öğretmenin gelecek hakkında öngörülerde bulunmasına katkı sağlayabilir.

Öğretmenin eğitim programının amaçlarına ulaşması için sınıfa dair her türlü unsuru harekete geçirme sürecinde gerçekleştirmesi gereken bir takım etkinlikler bulunmaktadır.

Sınıf yönetimi etkinliklerinin birinci boyutu sınıfın fiziksel düzenine ilişkin etkinlerdir. Sınıfın fiziksel düzenine ilişkin etkinlikler sınıfta bulunan öğrenci sayısı, sınıfın aydınlatılması, ses düzeni, ısınması, temizliği, öğrenme ve ilgi merkezlerinin düzenlenmesi, bireysel çalışma alanlarının oluşturulması, sınıftaki hareket alanlarının genişliği, sınıfta kullanılan renkler, panoların düzeni, öğretim araç gereçlerinin yerleşimi, sıra düzeni vb. değişkenlerin öğrenmeyi kolaylaştıracak ve öğrenciler üzerinde olumlu etki yaratacak biçimde düzenlenmesini içermektedir.

Sınıf yönetimi etkinliklerinin ikinci boyutunda planprogram çalışmaları yer almaktadır. Plan-program etkinlikleri kapsamında öğretmenin öğretim liderliği rolünü ön plana çıkarması gerekmektedir. Okulda uygulanmakta olan eğitim programı kapsamında yıllık ve günlük planların oluşturulması, öğretim süreçlerinin geliştirilmesi ve dersin kazanımları ile okulun amaçlarının bütünleştirilmesi bu kapsamda gerçekleştirilmesi gereken en önemli işlevlerdir.

Üçüncü boyut sınıf içi ilişkilerin düzenlenmesine ilişkin etkinliklerdir. Sınıf çok yönlü ilişkilerin yaşandığı sosyal bir yapıdır. Bu yapı içinde öğretmen-öğrenci ve öğrenciöğrenci ilişkileri ön plana çıkmaktadır.

Sınıf yönetimi boyutlarından dördüncüsü davranış düzenlenmesine ilişkin etkinliklerdir. Davranış düzenlenmesine ilişkin etkinlikler, sınıfta istenen davranışların gelişmesine olanak sağlayan ve bu davranışların pekiştirildiği bir ortamın oluşturulması, sorun davranışların ortaya çıkmadan öngörülerek önemler alınması, sınıf kuralları ve standartlarının oluşturulması, davranış değiştirme süreçlerinin ise koşulmasını içermektedir.

Sınıf yönetiminin besinci boyutu sınıfta zamanın yönetilmesine ilişkin etkinliklerdir. Zaman yönetimi, insanın zamana karsı denetim yeterliliğini kullanarak is veya günlük yaşamını etkili ve verimli bir şekilde düzenleyebilmesi biçiminde tanımlanabilir. Sınıf yönetimi açısından zaman yönetimi eğitim programının öngördüğü biçimde eğitim-öğretim etkinliklerinin düzenlenmesi, sınıfta öğretime ayrılan zamanı etkili ve verimli bir şekilde değerlendirmek olarak açıklanabilir.

Sınıf Yönetimi Modelleri

Eğitim, yönetim ve psikoloji alanındaki gelişmeler insan davranışının yönetilmesine ilişkin bakış açılarını otokratik ve cezalandırma anlayışından, demokratik ve ödüllendirmeye; öğretmen merkezli öğretim süreçleri ve güç kullanımını öğrenci merkezli eğitim anlayışına, sekil yönelimliği amaç yönemliliğe doğru değiştirmiştir.

Sınıf yönetimi modelleri, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olmak üzere dört baslık altında ele alınmaktadır.

Tepkisel Sınıf Yönetimi Modeli: Öğretmen merkezli eğitimi ve klasik yönetim felsefesini yansıtan sınıf yönetimi modelidir. Tepkisel modelde sınıftaki ilişki düzeninin öğretmen tarafından tam olarak kontrol edilmeye çalışılması, öğretmenin olayların nedenlerinden çok sonuçları üzerinde durması ve tepkiler ini ağırlıklı olarak bireye yöneltmesi, istenmeyen davranışlara karsı daha çok cezalandırma yöntemine başvurması, kuralları amaç haline getirmesi ve tartışmasız uygulamaya çalışması söz konusudur.

Önlemsel Sınıf Yönetimi Modeli: Önlemsel model, planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu olmadan önleme yönelimlidir. Amacı, sınıf sorunlarının ortaya çıkmasına olanak vermeyen bir öğrenme ortamı oluşturmak, tepkisel modele gereksinimi azaltmaktır. Bu model sınıf etkinliklerini bir «sosyalleşme süreci» olarak ele alır, sınıfta yanlış davranışa olanak vermeyen bir sosyal sistem oluşturmaya çalışır.

Gelişimsel Sınıf Yönetimi Modeli: Gelişimsel model sınıf yönetimi uygulamalarını ve öğretim etkinliklerini öğrencilerin fiziksel, psikolojik, sosyal ve duygusal gelişimlerini dikkate alarak gerçekleştirilmesini içermektedir. Basar (1999, s.16)’ın Jacobsen (1985, d. 244)’den aktardığına göre bu model dört basamaktan oluşur:

1. Basamak: Onuncu yasa kadar süren nasıl öğrenci olunacağının öğrenildiği zamandır, öğretmene çok is düşer.
2. Basamak: On-oniki yaş arası dönemdir. Sınıf yönetimine verilen ağırlık azalır, öğrenciler olgunlaşma yolunda, sınıf düzenine uymaya öğretmeni hoşnut etmeye isteklidir.
3. Basamak: Oniki-onbeş yaşları arasıdır.Öğrenciler, zevk ve destek almak için birbirlerine bakarlar, yetke görüntüsü verirler, öğretmeni sıkıntıya sokmayı seçebilir, bunun sonunda arkadaşlarının beğenisini de kazanabilirler, sınıf yönetimi kurallarının nedenlerini ararlar.
4. Basamak: Lise yıllarını kapsamaktadır.Öğrenciler kim olduklarını, nasıl davranmaları gerektiğini anlamaya başlarlar, sosyalleşir, akıllanırlar, yönetim sorunu azalır.

Bütünsel Sınıf Yönetimi Modeli: Bütünsel modelde diğer üç modelin bir sentezi olarak gruba olduğu kadar bireye de yönelme, davranışların hem nedenleri hem sonuçları üzerinde durma, öğrenci özellikler ini dikkate alırken, kuralları sınıfta egemen kılma, kural ihlallerine karsı tepkisel uygulamalara yer verme ve önlemsel bakış açısını egemen kılma gibi uygulamalar yer almaktadır.

Sınıf Yönetiminde Öğretmenin Rolü ve Öğretimin Yönetimi

Eğitim sistemlerinin amaçlarına ulaşması, politikaların yasama geçmesi ve doğrudan öğrenciye etki eden kişiler olarak öğretmenler eğitim sisteminin başat kişiliklerini oluşturmaktadır.

Sınıf Yönetiminde Öğretmenin Rolü

Öğretmenler eğitim etkinliklerinin başarısında anahtar role sahiptirler. Öğretmenlerin rolleri en fazla sınıf yönetimi uygulamalarında ortaya çıkmaktadır. Etkili öğrenme ve öğretimin, kötü bir şekilde yönetilen sınıflarda gerçekleşmesi neredeyse olanaksızdır. Bir öğretmenin sınıfta ön plana çıkan en önemli rolü geleneksel olarak öğrencilerin akademik öğrenmelerine yardımcı olmaktır.

Sınıf örgütünün amaçlarına ulaşmasından birincil dereceden sorumlu olan öğretmen in öğrenci başarısına etki eden üç rolü olduğu vurgulanmaktadır. Bu rollerden ilki en etkili öğretim stratejilerini seçip uygulamaya koymasıdır. İkincisi öğrencilerin öğrenmesini kolaylaştıracak plan ve programları tasarımlamaktır. Son olarak ise sınıf yönetim tekniklerini etkili bir şekilde kullanmaktır.

Hunter (1966) öğrenmeyi etkileşim süreci olarak nitelendirmekte ve öğretmenin rol davranışlarını sınıf etkinlikleri bakımından söyle sıralamaktadırlar:

• Öğrencileri güdülemek,
• Sınıf etkinliklerini planlamak,
• Öğrencilere bilgi vermek,
• Öğrencileri disipline sokmak,
• Öğrencilere danışmanlık yapmak

Sınıf yöneticisi olarak öğretmen, belirli amaçlara ulaşmak için zaman ve madde kaynaklarını etkili kullanan ve öğrencileri amaca yönelik olarak harekete geçiren, bu doğrultuda motivasyon, ödüllendirme, iletişim gibi yönetsel süreçleri kullanan kişi olarak tanımlanabilir.

Sınıf yöneticisi olarak öğretmenin sergilemesi gereken bir başka rol liderliktir. Lider olarak öğretmen öğrencilerinin düşüncelerini, duygularını, değer yargılarını, inançlarını ve davranışlarını etkileyerek, sınıfın amaçlarına ulaşmasına öncülük yapan kişidir.

Öğretmenler genellikle belirli oranlarda üç yönetim anlayışına ilişkin tutumlara sahip olmakla birlikte, bu üç anlayıştan en çok baskın olana göre otokratik, demokratik veya ilgisiz yönetim anlayışına sahip öğretmenler olarak sınıflandırılmaktadır.

Otokratik Yönetim Anlayışı: Otokratik anlayışla yönetilen sınıflarda aşırı disiplin uygulamaları vardır.

Demokratik Yönetim Anlayışı Demokratik yönetim anlayışında, sınıfta ilgili kararların verilmesinde öğrenci katılımını sağlama ve otoriteyi paylaşma en önemli unsurdur.

İlgisiz Sınıf Yönetimi Bu yönetim anlayışı, sınıf içi etkinliklerde belirsizliği, güçsüzlüğü, düzensizliği, kuralsızlığı ve yönlendirme yetersizliğini ifade etmektedir. Bu tür yönetim, öğretmenlik meslek yeterlikleri açısından tartışmalı konumda bulunan öğretmenler tarafından sergilenir.

Öğretmenin yöneticilik ve buna bağlı olarak liderlik rollerinin yanı sıra sınıf yönetiminde öne çıkan rolleri kısaca şunlardır. Arabuluculuk, Bilgi kaynaklığı, Hakemlik, Yargıçlık. Eğiticilik/Disiplincilik, Ana-babalık, Rehberlik, Danışmanlık, Öğrenen.

Sınıfta Öğretimin Yönetimi

Sınıfa öğretimin yönetimi, öğrenim yaşantılarının amaçlar doğrultusunda bütünleştirilmesini tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma göre ise öğretimin yönetimi, öğretim ortamında davranış sorunlarını önlemek için öğretimin iyi bir şekilde planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi sürecidir. Öğretimin planlanmasında öğretmenin sahip olduğu eğitim felsefesi ve öğretim stratejisi hedeflerin belirlenmesi ve öğretim yaşantılarının planlanmasına öncülük edecektir. Ekonomi ve endüstride olduğu gibi eğitim ve öğretim sürecinde de verimli ve başarılı olabilmek için planlama gereklidir.

Planlar eğitim programında yer alan amaçlar, araçlar, yöntem ve teknikler, değerlendirme yöntem ve araçları gibi pek çok ögeyi içerirler. Öğrenme-öğretme sürecinin planlanması aşamaları şunlardır (Gökçe, 2014, ss.149153):

1. Amaç ve kazanımların belirlenmesi,
2. Önkoşul öğrenmelerin belirlenmesi,
3. Öğrenci özelliklerinin belirlenmesi,
4. İçeriğin örgütlenmesi,
5. Öğretim yöntem, teknik ve stratejilerinin seçimi
6. Öğretim materyallerinin seçimi,
7. Etkileşim sürecinin düzenlenmesi,
8. Öğrenme kazanımlarının nasıl ölçülüp değerlendirileceğinin planlanması.

Sınıfta İstenmeyen Davranışların Yönetimi

Davranış yönetimi, sınıf yönetiminin en önemli boyutlarından birini oluşturmaktadır. Davranış yönetimi, toplumun ya da okulun normları doğrultusunda kişilerin davranmalarını sağlamak için yapılan düzenleme ve kişilerin davranışları üzerinde denetim sağlama süreçlerine yer verme olarak tanımlanmaktadır. Davranış yönetiminin amaçları şu şekilde sıralanabilir

• Bireyin iç denetimini kullanmasını sağlamak,
• Eğitim sürecinde bireylerin, diğer bireylerin yaratacağı olumsuzluklardan etkilenmesini önlemek,
• Grup etkileşimini ve grup sürecini kolaylaştırmak

Davranış yönetmenin kestirim, yön değiştirme, yedekleme ve sınırlandırma olmak üzere dört yöntemi olduğu belirtilmektedir. Davranış yönetiminin en önemli çalışma konusu istenmeyen davranışların yönetilmesidir. Öğrencilerin davranışlarını, istenmeyen davranış olarak nitelendirebilmek için su ölçütler kullanılabilir

• Davranışın, öğrenmeye engel olması,
• Davranışın, öğrencinin kendisinin ve diğerlerinin güvenliğini tehlikeye atması,
• Davranışın, okula ve kişisel eşyalara zarar vermesi,
• Davranışın, öğrencilerin grup etkileşimlerini, grup dinamiğini ve diğer öğrencilerle sosyalleşmelerini olumsuz etkilemesi,

Buna göre istenmeyen davranış, eğitim sürecinin işleyişini olumsuz yönde etkileyen, toplumsal ve eğitimsel normlarla çatışan davranışlar olarak tanımlanabilir.

Davranışın sonucunda ortaya çıkan uyarıcının birey üzerinde üç farklı etkisi olabileceği belirtilmektedir.

• Davranışı olumlu bir uyarıcı izler (pekiştireç). Bu durum bireyin hoşuna gider ve davranışı gösterme sıklığı ve düzeyi artar.
• Davranışın sonucunda herhangi bir uyarıcı gelmez. Bu durum davranışın sönme-sine neden olur.
• Davranışı olumsuz bir uyarıcı (ceza) takip eder ve birey davranışını durdurur.

Sınıfta İstenmeyen Davranışların Nedenleri

Sınıfa karşılaşılan davranış sorunları büyük ölçüde belli amaçlar doğrultusunda gerçekleşmektedir. Öğrencilerin sergilediği olumsuz davranışların temelinde ilgi çekmek, güçlü olduğunu kanıtlamak, intikam almak, umutsuzluk, yetersizlik ve başarısızlık duygusu amaçları yer almaktadır. Sınıfta karşılaşılan davranış sorunları, Öğretmenden, Sınıftan, Öğrenciden, Okuldan, Aileden ve Çevreden Kaynaklı sorunlar olarak sınıflanabilir.

Davranış Sorunlarına Yönelik Stratejiler ve Eylemler

Sınıfta istenmeyen davranışların yönetilmesinde en önemli noktalardan biri istenmeyen davranışın tanılanmasının doğru yapılması ve bu davranışa yönelik en uygun strateji ve eylemin ise koşulmasıdır. Yukarıda sıralanan davranış sorunlarının önlenmesine yönelik şu stratejiler uygulanabilir:

• Öğrencilerin sıkılmalarına bağlı olarak ortaya çıkan davranış problemlerine yönelik olarak öğretim etkinliğinde değişiklik yapmak
• Öğrencilerin yaptıkları çalışmalarda zorlanma düzeylerine bağlı olarak onlara yardım sağlamak.
• Sınıfın fiziksel düzenine bağlı davranış problemleri nedeniyle sınıfın düzenini değiştirmek
• Öğrencilerin dikkatlerinin dağılmasıyla ortaya çıkan davranış problemlerine bağlı olarak dikkat dağıtan unsurları ortadan kaldırmak

Bunlar dışında davranış problemlerinin önlenmesinde Sorunu Anlamak, Görmezden Gelmek, Uyarmak, Derste Değişiklik Yapmak, Sorumluluk Vermek, Öğrenciyle Konuşmak, Doğru Davranışı Göstermek, Fiziksel Müdahale, Okul Yönetimi ve Aileyle İletişim Kurmak ve Yasal Yollara Başvurmak eylemleri bulunmaktadır.

Sınıfta Disiplin Modelleri

Disiplin, öğrenme ortamının düzenini bozan, öğretim yaşantılarını aksatan öğrenci davranışlarına öğretmenin gösterdiği tepkidir. Bir başka tanıma göre ise disiplin genel olarak eğitim öğretim ortamlarında öğrencilerin istendik davranışlarını kazanmalarına ilişkin olarak ortaya koyulan ilke, kural, yasa ve düzenlemelere uygun davranma olarak tanımlanabilir. Sınıfta disiplin uygulamalarında her öğretmenin aynı davranışa verdiği tepki birbirinden farklıdır. Gerek öğretmenlerin disiplin anlayışındaki farklılıklar gerekse her sınıfın farklı nitelik ve yoğunlukta olması disiplin modellerinin uygulanmasında çeşitlilik oluşturmuştur.

Sınıfta disiplin modelleri genel olarak liderlik ve yönetim kuramlarına yönelik yapılan çalışmalar doğrultusunda şekillenmiştir. Zorlayıcı Disiplin Modeli, Davranış değiştirme modelini, Gerçeklik Terapisi Modeli, Grup Dinamiği Modeli, Mantıksal Sonuçlar Modelini, Öğrenci Merkezli Sınıf Yönetimi, Thomas Gordon Öğretmen Etkililiği Eğitimi Modeli, Uygun İletişim Modeli, sınıf yönetimi yaklaşımı kapsamında yer alan en tanınmış modellerdir.