Ünite 7: Elektronik Ticaret ve Lojistik

Giriş

Küreselleşmenin hızlanması ile ülkeler arasında ürünlerin üretim ve tüketim yerleri çok farklı yerler olmaya başlamaktadır. Böylece ürünlerin üretiminde kullanılan girdilerin tedarik yerleri çeşitlenirken aynı zamanda üretilen ürünlerin tüketim yerleri de değişkenlik göstermektedir. Sonuç olarak, işletmelerin hem girdilerinde hem de çıktılarında lojistiğin rolü artmaktadır.

Lojistik ve Lojistik Yönetimi

İşletmeler müşteri istek ve gereksinimlerini karşılamak için tüm kaynaklarını kullanarak üretim yaparlar. Lojistik, tüm bu üretim ile ilgili işlemler sırasındaki malzeme hareketini sağlamaktadır. Lojistik, malzemelerin tedarikçilerden işletmeye ulaştırılmasına, işletme içi süreçlerden geçişinden ve müşteriye ulaştırılmasından sorumlu işlevdir. Herhangi bir pazarlama veya üretim organizasyonunun lojistik destek olmadan başarılması zordur.

Malzemelerin dış tedarikçiden işletmeye ulaştırılmasına iç lojistik, dış müşteriye ulaştırılmasına ise dış lojistik denilmektedir. Malzemelerin işletme içi hareketine de malzeme yönetimi denilmektedir. İşletme içinde birimler birbirlerinin iç tedarikçisi ve iç müşterisi olmaktadır. Aynı şekilde işletme dışındaki tedarikçi dış tedarikçi ve pazardaki müşteri de dış müşteri olarak adlandırılmaktadır.

Lojistik denilince ilk akla gelen kavram taşımacılık olmaktadır. The Council of Logistics Managment (CLM) kuruluşu tarafından yapılan tanımına göre lojistik, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürünün, servis hizmetinin ve bilgi akışının, başlangıç noktasından tüketildiği son noktaya kadar tedarik zinciri içindeki hareketinin etkili ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulmasıdır. Buna göre iki unsur vardır. Müşteri ve tedarik zinciri. Lojistikçiler için her türlü teslim noktaları müşteridir. Tedarik zinciri ise tedarikçilerden, üreticilerden, dağıtıcılardan, toptancılardan ve perakendecilerden meydana gelir. Lojistikçiler tedarik zinciri içerisinde malzeme ve bilgi akışını sağlayarak tedarikçi ve müşteri arasında köprü oluşturur.

Lojistik Yönetiminin İşletmelerdeki Rolü ve Geleceği

Lojistik yönetimi işletme içi ve dışı tüm malzeme akışından sorumlu olduğu için işletenin genel performansının artmasında önemli etkenlerden biridir. Lojistik yönetimi bazı sorunların çözümünde etkin rol almaktadır. Bunlardan bir kısmı şunlardır.

• Ürün ve hizmetlerin maliyetini düşürebilmek
• En iyi katma değeri katabilmek
• En yüksek kalite standartlarını sürdürebilmek
• Müşteri hizmetlerinin geliştirebilmek
• Artan çevre baskısına uyum sağlayabilmek

Lojistik yönetimi iki nedenden dolayı hızla değişmektedir. Bunlar;

• Sistemin kendi içindeki teknik ve yönetime bağlı gelişmelerden oraya çıkan değişim baskısı.
• Büyüyen ekonomi beraberinde değişim baskısı getirmesi.

Bu nedenle, lojistik yönetimi bir ülkenin iş ve ekonomik yaşamının önemli bir elemanı olarak görülmektedir.

Lojistik Yönetiminde Bilgi Teknolojileri

Bilgi teknolojilerindeki gelişim işletmelere rekabet avantajı ve müşterilerine daha iyi hizmet verebilme olanağı sunmaktadır. İşletmelerde lojistik yönetiminin bilgi teknolojileri ile bütünleşmesinin en önemli örneklerinden biri de elektronik ticarettir.

Lojistik yönetiminde bilgi teknolojisinin amaçları,

• Bilgi toplanması; Perakendeci siparişinin durumunu ve tedarikçi de üreticiden gelecek siparişi bilmelidir. Bilgi toplamada artık mobil cihazlar kullanılmaktadır. Böylece bilgi toplama ve girişleri en kısa sürede en az hata ile yapılmaktadır.
• Veri erişimi; Bilgi teknolojisi ister müşteri isterse işletme için olsun mevcut bilgiye tek bir noktadan erişilmesini sağlamaktadır.
• Lojistik verisine dayanan analiz yapılması; Verilere dayanmanın bir sonucu olarak karar vericiler karar destek sistemlerinden yararlanarak doğru ve zamanında karar vermektedirler.
• Lojistik yönetimi içindeki işletmelerle işbirliği; Tüm faaliyet alanı içindeki, işletmelerle işbirliği yapılabilmesi işletmelerin başarısında önemli olmaktadır.

Lojistik ile ilgili bilgi teknolojisindeki gelişmeler işletme büyüklüğü, işletme içi öncelikler, yatırım karlılığı ve yönetim tarzı gibi ölçütlere göre önem sırasına dizilerek işletme amaçlarının geçekleştirilmesine yardımcı olabilir. Şu konular bu amaçlara ulaşmada araç olarak kullanılabilmektedir.

• Standartlaştırma
• Bilgi teknolojisi altyapısı
• Elektronik ticaret
• Lojistik sistemi elemanları
• Bütünleşme ile ilgili konular

Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişimi ve yayılımı yeni iletişim teknolojilerindeki gelişim,

• internet ve Web sunucuları üretim sürecini değiştirmek
• verimliliği artırmakta
• ürün yaşam döngüsünü azaltmakta
• bağlantıları kolaylaştırmakta
• lojistik yönetimindeki bilgiye dayalı zaman gecikmelerini ortadan kaldırmaktadır.

Elektronik veri değişimiyle bilgiler kâğıt ile iletilmek yerine insan eli değmeden elektronik olarak iletilmeye başlanmış ve işletme ilişkileri daha etkin duruma gelmiştir. Elektronik veri değişimi, doküman yollama ve alma sürecini azaltmakta, sürecin kalitesini geliştirmekte ve tekrar veri girişini engelleyerek süreçten geçirmektedir.

Elektronik veri değişiminin yararları şu şekilde özetlenebilir.

• Çalışma süresi tasarrufu
• Hızlı işleyiş
• Verinin hazırlanması sonucunda hataların azalması
• Veri doğruluğu ve açıklığı konusunda genel artış
• Müşteriye hizmette artış
• İş fırsatlarının genişlemesi
• Bilgi sisteminin fonksiyonel özelliklerinin artması

Lojistik yönetimi dinamik bir sistemdir ve teknolojideki değişikliklere paralel olarak gelişme göstermektedir. Yeni teknolojilerin kullanımı büyük yatırımlar gerektirmekte ve bu konudaki yatırım kararları da çok önemli olmaktadır. Kararların verilmesinde önemli etkenlerden birisi de yapılan yatırımın gerçekten karşılığının alınıp alınmayacağı konusudur. Eğer karşılığının alınacağına inanılıyorsa, yeni teknolojilere gereken yatırım yapılmalı ve yeni teknoloji olanakları sonuna kadar kullanılmalıdır.

Lojistik Yönetiminde E-Ticaret

Bazı uluslararası işletmeler, pazarlarda gerçek rekabet avantajı elde edebilmenin yolunun yerel ve uluslararası tedarik zincirine dahil işletmeler arasındaki ilişkinin sağladığı etkinliğinin artırılması olduğunu kavramışlardır. Bu etkinliğin artırılmasında e-ticaret, önemli bir paya sahiptir. Ayrıca, işletmeler arası e-ticaret, lojistik yönetiminin geliştirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Genel olarak, e-ticaret işletmenin işlemlerinde, yönetiminde ve yapısında temel değişiklikler yapılmasını sağlayan bir araçtır.

Müşteri siparişi ile birlikte işletmelerde faaliyetler artmaya başlamaktadır. Müşterinin ön plana çıkarılması ile birlikte düşük maliyetli, kaliteli ve fark edilebilir ürünler tedarik edilmeye başlamaktadır.

İşletmeler arası e-ticaret faaliyetleri, işletme ve tedarikçileri içeren tedarik zincirinde yürütülmektedir. İşletmeler arası ilişki en iyi tedarik zinciri bağlamında anlaşılabilir. İşletmeler arası e-ticaretin lojistik üzerine iki çeşit etkisi bulunmaktadır.

1. Tedarikçilerin ve alıcı işletmelerin bir araya gelmesi
2. İşletmeler ve onların tedarik zinciri ilişkilerinde bilgi değişiminin kolaylaşması.

İşletmeler arası e-ticaretin temel faydası iletişim, tasarım, planlama, bilgi paylaşımı ve bilgi elde etmek için internet tabanlı sistemlerin kullanıldığı paylaşımcı ticarettir. Bu faaliyetler tedarik zinciri içindeki işletmeler arasında yürütülmektedir.

İşletmeler arası e-ticaretin uygulanmasının sağladığı avantajlar şöyledir;

• Ürün ve hizmet pazarlamada sürenin kısalması
• Ürün geliştirme sürecinde etkileşimli işbirliği sağlayarak verimliliğin artması
• Hızla büyüyen ölçülebilirliği destekleyen bir çevre yaratılması
• Kalite yükselirken maliyetin azalması

E-ticaret ile lojistik faaliyetlerinde maliyet tasarrufu sağlanır. İşletmeler arası işbirliği, işbirliği platformları, elektronik posta, mesaj panosu, sohbet odası, çevrimiçi şirket veri erişimi ve Extranet gibi araçlar ile yapılabilmektedir.

Lojistik Yönetimi ve İnternet

E-ticaret her türlü bilgisayar ağları üzerinden ürün tasarımı, üretilmesi, tanıtımının yapılması, ticari muameleler, hesapların ödenmesi ile ilgili tüm etkinlikleri kapsarken e-ticarete bağlı tedarik zinciri işlemleri ise bilgi, ürün ve her türlü parasal kaynağın akışını kapsamaktadır. E-ticaret ile yürütülen işletmeler, aşağıdaki tedarik zinciri işlemlerinin tümünü ya da bir kısmını internet üzerinden yerine getirmektedir.

• Tedarik zinciri içinde bilgi sağlar.
• Müşteriler ile tedarikçiler arasında anlaşma ve fiyatların müzakeresini yapar.
• Müşterilerin sipariş vermesini sağlar.
• Müşterilerin, siparişleri izlemesini sağlar.
• Müşterilerin siparişlerini doldurur ve teslim eder.
• Müşterilerden ödemeleri tahsil eder.

İnternetin lojistik yönetiminin etkinliğinin artırılmasında sunduğu olanaklar şu şekilde ifade edilebilmektedir;

1. Tedarikçi işletmelerde çalışanlarla herhangi bir iletişim kurmadan, doğrudan sağlanan çevrimiçi hizmet ile müşterinin ürünleri seçmesine ve sipariş vermesine olanak tanıması.
2. Taşıma sırasında gönderilen siparişlerin ve taşıt araçlarının takip edilmesine ve izlenmesine olanak tanıması.
3. Teslimatın gecikmesi, stok kontrolü, teslimat ya da sipariş zamanlarının değiştirilmesi gibi nedenlerle ortaya çıkan problemler hakkında müşteriler veya alıcılarla anında temas kurma fırsatı vermesi ve bu durumun işletme veri tabanında görülmesini sağlaması.
4. 24 saat içinde kamu ya da özel lojistik işletmelerinde yükleme ve boşaltma programı hazırlamaya olanak vermesi.
5. Dünya çapında 7 gün 24 saat müşteri hizmetleri sunulmasına ve müşterilerle doğrudan iletişim kurulmasına olanak vermesi.
6. İşletmelerin uluslararası pazarlara açılmasına ve bu müşterilerden sipariş alınmasına olanak vermesi.
7. Sipariş veren işletmelere verdikleri siparişlerin durumunu kendi işletmelerinden kontrol etme olanağı vermesi.
8. Siparişe göre üretilen ürünlerdeki değişikliği anında alıcılara haber verme olanağını sağlaması.
9. Ödemelerin elektronik ortamda yapılması, hesapların ve borç durumunun kontrol edilmesine olanak tanınması.
10. İşletme lojistiği çerçevesinde dağıtımı yapılacak ve/veya toplanacak ürünleri en etkin bir şekilde programlamaya olanak vermesi.
11. Müşteri hizmetleri problemlerinin daha hızlı ve etkin bir şekilde çözüme kavuşturulmasını sağlaması.
12. Müşteri hizmetleri ve ilişkileri maliyetlerinin azaltılmasını ve daha etkin bir şekilde müşterilere hizmet verilmesini sağlaması.

Lojistik Yönetiminde Yeni Gelişmeler ve E-Lojistik

Lojistik uzaklık, ağırlık, hacim, hız ve maliyet gibi faktörlere bağlı bir hizmet şeklidir. Bu durumda işletme, faaliyetleri içindeki lojistik faaliyetlerinin bütünleşmesinin gerekliliğini ortaya çıkarmakta ve elektronik tabanlı elojistiğe doğru bir yapılanma söz konusu olmaktadır.

E-ticaret ve lojistik her geçen gün daha fazla bütünleşmektedir. İnternet ekonomisi ve e-ticaret, lojistik hareketlerini hızlandırırken aynı zamanda maliyetlerini de azaltmaktadır. E-ticaret işlemlerinin lojistik işletmelerine uygulanması aşağıdaki yararları sağlamaktadır.

• Gerekli ürünlerin temini
• Ürünlerin koşullara uygun yerlere konumlandırılması
• Ürünlerin rekabet edilebilir fiyatla sunulması
• Ürünlerin ihtiyaçları olundukları sırada kullanılır halde bulundurulması
• Ürünlerin müşterilere doğru zamanda teslim edilmesi

Bu yararlar aynı zamanda e-lojistiğin temel taşları olmaktadır. E-lojistik hizmeti standart lojistik hizmetlerinin bir alt koludur. Ancak bazı özellikleri ile ayrı bir sektör olarak ortaya çıkmış ve gittikçe de ayrılmaktadır. Her iki lojistik hizmet arasında gözlenen farklar şu şekilde tanımlanabilmektedir.

1. Lojistiğin araç, depo, liman gibi ayırımlarına karşılık e-lojistik sadece bilgi teknolojisi tabanlıdır.
2. Lojistik standart kayıt sistemini kullanırken elojistik bütünleşik, web tabanlı uygulamaları kullanır.
3. Lojistik hizmetlerde iletişim elle yapılırken elojistikte Internet bazlı elektronik veri değişimi kullanılmaktadır.
4. Lojistik hizmetlerde merkezî depolar kullanılırken e-lojistik müşteriye yakın dağınık alanlara yayılmış depolar gerektirmektedir.
5. Sevkiyat lojistikte paletler veya kamyonlarla yapılırken e-lojistikte küçük paketlerde ve küçük ölçekle yapılır.
6. Lojistikte taşımalar arasındaki süre uzunken elojistikte çok kısadır.
7. Lojistikte hizmet ihtiyacı kolayca tahmin edilebilirken e-lojistikte edilemez. Planlama yapılması e-lojistikte son derece zor ve gerçekçi olmaktan uzaktır.
8. Taşıma hızı lojistikte yavaşken e-lojistikte hızlı olmak zorundadır.
9. Stokun görünürlüğü lojistikte az iken e-lojistikte fazladır.

Tüm bu farklar iş büyüklüğünün artması, mesafelerin uzaması, yen ürünlerin hizmet yelpazesine eklenmesiyle önemlerini artıracak ve e-lojistik ileride kendi knowhow’ını yaratacak, geliştirecek bir sektör haline gelecektir.

E-Lojistik Faaliyetleri

Günümüzde lojistik işletmeleri, faaliyetlerini hızlı ve eş zamanlı bilgi paylaşımı sunan sistemler üzerinden düzenlemektedir. E-lojistik depolama, satın alma, ambalajlama, talep tahmini ve müşteri hizmetleri gibi faaliyetlerin elektronik ortamda yürütülmesini içermektedir. Bununla birlikte, bunun dışında dağıtım kanallarının gerçek zamanlı izlenmesi, taşıma sistemleri ve nakliye işletmeleri arasında kesintisiz izlemenin yapılması, radyo frekanslarıyla taşınan ürünlerin otomatik tanımlanması ve ana depo stok düzeylerinin gerçek zamanlı izlenmesi gibi bilgi teknolojilerindeki son gelişmelerin sonuna kadar kullanıldığı faaliyetleri de kapsamaktadır. Bilgi teknolojilerindeki değişime bağlı Internet teknolojisi ve ağ teknolojisi ilerlemesi, hemen hemen her yerden Internet ağına erişim olanağı tanımaktadır.

E-lojistik sunan işletmeler kırtasiye masraflarından büyük oranda kurtulmakta, hizmet alanı genişlemekte, süreçler hızla tamamlanmakta ve işletme içi ve dışı iletişimde bütünleşme sağlanmaktadır. E-lojistiği dış kaynak olarak kullanan işletmeler ise kendi işlerine odaklanırken prestijlerini artırmakta ve etkinlikleri artarken maliyetleri azalmaktadır. E-lojistik işletmesinin hizmetini kullanan müşteriler ise istedikleri bilgiye anında ulaşmakta, siparişlerinin durumunu izleyebilmekte, fiyatları karşılaştırabilme olanağı bulmakta ve ürünleri kısa sürede elde edebilmektedir.

E-lojistik kullanımının sağladığı avantajlar olduğu gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Bunlar arasında hatlar arasında yaşanan kopukluklar, hatların tam kapasite ile kullanılamaması, Internet bağlantılarında yaşanan sıkıntılar ve nitelikli bilgi işlem destek elemanlarının azlığı bazı önemli örnekler olarak verilebilmektedir.