Ünite 6: Sıhhi Tesisatta Enerji Ekonomisi

Sıhhi Tesisatta Enerji Ekonomisinin Önemi

Gün geçtikçe azalmakta olan temiz su kaynaklarına sahip çıkılmasının, ekolojik çevrenin korunmasının en etkili yolu kullanım suyunun dikkatli harcanmasıdır. Kullanılacak olan soğuk ve sıcak su tüketimini konforu düşürmeden azaltmak, su maliyetleri açısından önemli tasarruflar sağlar. Burada yapılmak istenen; konforu artırmak, ihtiyaç duyulan kadarını kullanmak ve hijyen koşullarını sağlamaktır. Bunların sonucunda daha hijyenik koşullar, su ve enerji tasarrufu sağlanmış olur. En önemlisi de ekolojik denge korunmuş olur.

Su, yaşamsal faaliyetler için gerekli olan en kıymetli kaynak olmakla birlikte nüfus artışı tüketimi arttıracak ve refah düzeyinin artması suya olan talebi arttıracak ancak dünyadaki su kaynakları artmayacak bilakis azalacak ve kirlenecektir. Enerji maliyetlerinde meydana gelen artışlar su maliyetini arttırmaktadır. Tuvaletlerde kullanılan bir numaralı doğal kaynak olan su tek tüketim değildir. Kullanılan elektrik ve kağıt nedeniyle diğer doğal kaynakları da kapsamaktadır. Bunlar, temiz su tesisatında su tüketiminin azaltılmasının önemini göstermektedir.

Bina mimarisinde tuvalet, banyo gibi ıslak hacimler mümkün olduğunca yatay doğrultuda yan yana, düşey doğrultuda da üst üste yerleştirilmeli ve mekanik tesisat merkezine yakın olmalıdır. Islak hacimlere hizmet veren tesisat şaftları oluşturulmalı ve her banyodaki tesisat şaftının yeri, şaft ile armatür arasındaki mesafe en az olacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu sayede boru uzunlukları minimuma indirilmiş olur. Bu da boru maliyetinin ve aynı zamanda enerji kayıplarının azalması anlamına gelmektedir. Böylece;

• Sirkülasyon borusunda ve kullanım sıcak suyunda ısı kaybı azalır.
• Boru maliyeti azalır.
• Pompalama ve elektrik enerjisi maliyeti azalır.

Hijyen uzmanlarına göre hastalıkların yayılmasını engelleyen en önemli unsur el yıkamaktır. Bağırsak hastalıklarına, solunum yolu enfeksiyonlarına ve ülkemizde yaygın olarak görülen sarılık da dâhil olmak üzere pek çok hastalığa karşı savunmanın birinci basamağı el yıkamaktır.

Sadece elleri ıslatmanın veya hafifçe sabunlamanın etkili olmadığı FDA tarafından açıklanmıştır. Elleri, tırnak aralarını ve parmak aralarını etkili bir şekilde yıkayabilmek için akan suyun altında;

• 4 saniye yıkamak
• 20 saniye sabunla ovalamak
• 4 saniye durulamak gerekir.

Mekanik tasarım önlemlerinin başında duş bataryalarında ve lavabo musluklarında yapılacak olan tasarruf ve verimlilik çalışmaları gelmektedir. Lavabo muslukları ve duş bataryaları için alınabilecek önlemler aşağıdaki şekildedir:

• Daha verimli armatürlerin kullanılması, kullanım suyu tüketiminin azaltılması için en başta gelen önlemdir.
• Suyun basıncı, musluk ağzında yüksek ve değişken olmamalıdır
• Armatürler, tüketimi azaltmaya teşvik edici, kullanıcıya hoş gelen elemanlar olmalıdır.
• Aynı su sisteminde farklı basınçta çalışabilen duş başlıkları kullanılmamalıdır.
• Genel duşlarda kullanılacak olan duş başlıkları küçük boyutlu seçilmelidir.
• Lavabo musluklarının aç-kapa diye adlandırılan miks tipte olması kullanımı kolaylaştırır.
• Miks batarya kullanılacağı zaman tedbir alınmazsa sıcak su, soğuk suya veya soğuk su, sıcak suya karışabilir.
• Her banyo veya tuvalet hacminin soğuk veya sıcak su girişlerinde çekvalf kullanılması ile ters akım önlenir ve bu sayede istenmeyen karışımlar da önlenmiş olur.

Mekanik tasarım önlemleri arasında bulunan bir diğer önlem de klozet seçimidir. Tasarımda seçilecek olan klozette üç özelliğe dikkat edilmelidir:

• Rezervuar iç takımı kalitesinin rezervuara uyumu
• Yüzey yıkama yeteneği
• Temizleme kapasitesi

Tesisatta tasarruf sağlanabilecek bir başka nokta ise pisuvar ve pisuvar musluklarıdır. Bu konuda yapılabilecekler aşağıda maddeler hâlinde verilmiştir:

• Pisuvar muslukları klasik tipte olmamalıdır.
• Maliyeti düşük olan bas tipi pisuvar musluklarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır
• Her pisuvar için ayrı su kontrolü yapılması, su tüketimini azaltacaktır.
• Otomatik pisuvarlar bir kullanımda 4 litreden daha fazla su tüketmemelidir
• Pisuvarlarda yüzey yıkama yeteneğinin iyi olması, koku sorununu önler

Tesisatta alınabilecek diğer bazı önlemler ise radyatöre dönüş musluğu takılması ve Boylerlerin soğuk su girişine genleşme deposu takılması olarak sıralanabilir.

Su tüketimini azaltmak için temiz su tesisat uygulamalarında; küçük ve ince delikli duş başlığı kullanmak, suyun direkt duş başlığından akması, genel duşlarda duş başlığının küçük seçilmesi, genel tuvaletlerde teşvik edici kullanım kılavuzlarının asılması, spor salonu şantiye gibi yerlerde kurna ağzı olmayan duş bataryalarının seçilmesi, üreticilerin hangi debinin hangi basınçta alınabildiğini vermesi, suyun basınç ve sıcaklığında dalgalanmaların olmaması, musluk uçlarında bulunan havalandırıcıların perlatör tipte olanlarının tercih edilmesi, bulaşıkların elde yıkanmasındansa bulaşık makinasının kullanılması, filtre ve ayırıcıların boru çapından olabildiğince büyük seçilmesi, büyük tesislerde katı tutma hacmi büyük olan sanayi tipi su filtrelerinin kullanılması, su ve buz pınarlı buzdolabı ve içme suyu tesisatlarında kullanılan filtrelerde parazitleri tutma özelliğinin de olması, su yumuşatma cihazlarından önce su filtrelerinin kullanılması, tesisatın sürekli bakımının ve tamirinin yapılması önemlidir.

Su Dağıtım ve Basınçlandırma Sistemlerinde Ekonomi

Su dağıtım sistemlerinin işlevi sıcak ve soğuk suyu, binanın her yerindeki kullanım apareylerine, uygun sıcaklık ve basınçta iletmektir. Su dağıtım sistemleri minimum basınç kaybı ve maksimum akış koşullarında uygun bir hacimsel debi ile suyu en uzakta bulunan cihaza ulaştırmalı, en yakındaki ve en uzaktaki cihazda gereksinimleri karşılamaya yetecek basınç aralığında su sağlamalı, sistemi aşırı basınçtan korumalıdır.

Sıhhi tesisatta su basınçlandırma sistemleri ve bu sistemlerde uygulanabilecek enerji tasarruflarıyla ilgili olarak;

• Kullanım sıcak, soğuk ve sirkülasyon boruları duvar içerisine monte edilmişse ısı kaybına ve terlemeye karşı yalıtılmalıdır.
• Donma tehlikesi olan yerler veya duvar ışından geçirilen borularda donmaya karşı yalıtım yapılmalıdır.
• Donma tehlikesi olan veya az kullanılan hatlar bir ayırma vanası ile tesisattan ayrılmalıdır.
• Dış duvar geçişlerinde, temiz su borusunun, duvar kalınlığı boyunca koruma borusu (kovan) içerisinden geçirilmesi tavsiye edilir.
• Sistemi basınç kademelerine ayırarak her kademeye özel hidrofor kullanmak, yüksek yapılar için daha doğrudur.
• Hidrofor çıkışında bir basınç regülatörü bulunmalıdır.
• Kullanım suyu için yaklaşık 5 m3/h debiden sonra çok pompalı (kademeli) hidrofor kullanılması tavsiye edilir.
• Şehir şebekesindeki basıncı mümkün olduğu kadar kullanmak gerekir.

Suyun ısıtılması sırasında ciddi miktarda enerji kullanılır. Kullanım suyu ısıtma sistemi genellikle yıl boyunca ve sürekli çalışır. Kullanım sıcak su tüketiminin azaltılması ile ısıtma enerjisinden de tasarruf edilir. Sıcak su tesisatındaki verimsizlikler; boylerden, kazandan, hidrofor sistemindeki basıncın yüksek seçilmesinden ve boylerdeki su sıcaklığından, musluk ve batarya tiplerinden, dağıtım ve sirkülasyon boru tesisatından kaynaklanabilir. Kullanım sıcak suyunun yıllık enerji ihtiyacındaki payı, binalarda ısı yalıtımı yapılması ile, otomasyon vb. önlemlerle ısı kayıpları ve bina ısıtma ihtiyacı azaltılınca daha da artmıştır.

Boylerde bulunan suyun sıcaklığı 45 °C olmalıdır. Musluk girişinde ise bu sıcaklık değeri 42 °C’nin altına düşmemelidir.

Mekanik tasarım yapılırken alınabilecek önemler açısından ilk bakılması gereken konu, sıcak su üretimi için doğrudan yakıt tüketmek yerine atık ısıdan yararlanmaya çalışmaktır. Bunun yanında, kazan seçimi, boylerler, dağıtım ve sirkülasyon, sıcak su sirkülasyon pompaları bu konuda önem arz etmektedir.

Lejyoner Hastalığı ve Enerji Ekonomisi

Lejyoner hastalığı bakteri taşıyan aerosol hâline gelmiş su taneciklerinin solunması ile bulaşır. Lagionella bakterisi yutulduğunda herhangi bir risk oluştuğuna ya da bulaşıcı olduğuna dair herhangi bir bulgu yoktur.

Tesisat suyundaki Legionella bakterisi kontrolü, suyun binaya girdiği noktadan itibaren; su depoları, vanalar, dağıtım boruları, su ısıtıcıları ve musluk ağızlarının tüm çıkış noktalarına kadar olan bölgeyi kapsar. Mikroorganizma oluşumunu engellemek için belediye, suyu klorlamaktadır. Ancak Legionella bakterisi, klora diğer bakterilerden çok daha dayanıklıdır. Belediye tesisatında düşük yoğunlukta her zaman bulunduğu kabul edilir. Legionella bakterisinin kolonileşmesini engellemek için aşağıdaki yöntemler izlenebilir:

• Ultraviyole radyasyon yöntemi,
• Aşırı klorlama,
• Yüksek sıcaklıkta çalıştırma,
• Klordioksik gaz enjeksiyonu
• Ozonlama,
• Filtreleme ve yeniden klorlama yöntemi,
• Termik dezenfeksiyon,
• Bakır-gümüş iyonizasyon sistemi

Klordioksit gaz enjeksiyonu domestic sıcak su sistemlerinde kullanılabilir. Klordioksit, bio-film tabakası içine girer ve bakteriyi büyüme yerinde öldürür. Bu yöntemin avantajları şu şekildedir:

• Düşük konsantrasyonların yeterli olması,
• Uzun süre çözeltide kalması,
• Klor korozyonunun minimize edilmiş olması.

Dezavantajları ise şu şekildedir:

• Ekipmanın pahalı olması,
• Ekipmanın daha çok, küçük veya orta boyutlu uygulamalara uygun olması,
• Her sıcak su sistemi için bir tane klordioksit gaz jeneratörüne ihtiyaç olması.

Kullanılmakta olan bir domestic sıcak su sisteminde Legionella bakterisinin yayılmasını minimize edecek kontrol listesi aşağıda verilmiştir:

• Tüm yeni boruların bakırdan yapılmış olması tavsiye edilir.
• Dezenfeksiyondan sonra, tesisat içerisindeki bakteri seviyesini kontrol edebilmek için bir program uygulanmalıdır.
• Gereksiz boru tesisatını kaldırmak için bir politika belirleyin ve domestic sıcak su sistemlerindeki ölü bölgeleri kaldırın.
• Tüm sistemde sirkülasyon olduğundan emin olmak için, sıcak su sirkülasyon hattını en uzak noktaya kadar taşıyın.
• Büyük olan duş başlıklarını değiştirin.