Giriş

Günümüzde ülkemizde üretilen enerjinin büyük bir miktarda tüketicisi evlerdir ve evde tüketilen bu enerji elektrikli ev cihazları tarafından tüketilmekte ve enerjinin nitelikli kullanımı açısından bu cihazlar büyük önem taşımaktadırlar.

Enerji ve Bina Elektriği İlişkisi

Ele alınması gereken birinci konu, enerjinin boşa harcanmasının ve verimsiz kullanımının engellenmesidir.

Enerjinin 2020 yılında 2012 yılına göre yaklaşık olarak iki kat artacak olması, enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesini, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını ve böylelikle CO2 emisyonunu azaltmayı gerektirmektedir. Aynı zamanda, enerji tasarrufu demek olan %20 daha az birincil enerji tüketimini gerektirmektedir.

Üretim tarafındaki yapısal değişikliğin yanı sıra iletim ve dağıtım sistemi gibi elektrik şebekesinin diğer kısımlarının da ciddi bir revizyona ihtiyacı vardır.

Enerjiye yönelik mevcut ve muhtemel teknik/sosyal sorunların asılması için son yıllarda ortaya konan en önemli çözüm önerisi; geleceğin elektrik sistemini ifade eden ve mevcut sisteme göre daha güvenilir, daha kabiliyetli ve aynı zamanda daha çevreci olan Akıllı Şebeke kavramıdır.

Abonelerin elektrik faturasında tasarruf, puant (pik) güç talebinde azalma gibi faydalar sağlayan HEM sistemi ile ilgili Maksimum gücün sınırlandırılması, yüklerin ötelenmesi ve cihazların çalışma zamanlarının optimize edilmesi gibi farklı tekniklerin yer aldığı çok farklı algoritmalar önerilmiştir.

Üretim verimliliği, düşük karbon salınımlı enerji üretimi ve enerji iletim hatları ve tüketim fiyatlandırma politikaları ortaya çıkmakta olan enerji ve çevre sorununun sadece yarısını çözebildiği ve yeterli olmadığı için enerji tüketimini gerçekleştiren cihazların verimliliği ve kullanımlarının akılcı ve verimli olması gerekmektedir.

Enerjinin verimli kullanılmasının gerekmesi şunlara bağlıdır; en önemli enerji kaynağı olan petrol ve kömür gibi fosil yakıtların hızla tükenmesi, küresel ısınma ve iklim değişiklikleri, kullandığımız enerjinin %70’inin yurt dışından döviz ödenerek satın alınması ve evimizde ve ulaşımda tükettiğimiz enerjinin faturasının aile bütçesinin en önemli kalemi olması.

Elektrik enerjisi diğer tüm enerji formlarına ve işe kolayca dönüşebilmesi nedeniyle tercih edilmektedir fakat her tür enerjinin elektriğe dönüştürülme ve elektrik üretme maliyeti oldukça yüksektir ve bu nedenle enerji tasarrufu zorunlu hale getirilmiştir.

Enerji verimliliği, sadece elektrik enerjisinin verimli kullanımından ibaret olmamakla birlikte, daha genel anlamda “binalarda yasam standardı ve hizmet kalitesinin, endüstriyel işletmelerde ise üretim kalitesi ve miktarının düşüşüne yol açmadan, birim hizmet veya ürün miktarı başına enerji tüketiminin azaltılması” şeklinde bir “enerji verimliliği” tanımı yapılabilir.

Ev Aletlerinde Standartlar

Toplam enerji tüketiminde önemli bir payı oluşturmaları nedeniyle, gelecekte bütün elektrikli ev aletleri, enerji tüketimlerini gösteren etiketleri bulundurmak zorunda olacaklardır fakat Avrupa Birliği ülkelerinde, ilk aşamada buzdolapları ve derin dondurucular için bu sınıflandırma yapılmıştır.

Elektrikli ev aletlerinde enerji etiketlemesi ile tüketiciye alacağı ürünün yılda ne kadar enerji tüketeceği bilgisinin satın alma sırasında sağlanması, imalatçıların ürettikleri cihazların enerji tüketimlerini azaltmak için önlem almaya teşvik edilmesi, dolayısıyla da enerjinin akılcı ve verimli kullanılmasının sağlanması amaçlanmıştır.

Enerji etiketleri, tüketicilerin, ürünlerin ne kadar enerji verimli olduğunu görmelerini ve enerji maliyetlerini indirmek için etkili olan ürün potansiyelini değerlendirmelerini sağlar.

AB Enerji Verimliliği Etiketi sınıflandırması bir aletin yıllık enerji tüketimi bazında yedi gruptan oluşmaktadır ve bu gruplardan A harfi sınıflandırmasına sahip bir alet en düşük enerji tüketim sınıfını göstermekte ve ortalama enerji tüketiminden %45 daha az enerji tüketecekken, G harfi sınıfına ait bir alet ise ortalama enerji tüketiminden en az %25 daha fazla enerji tüketecektir.

Lambaların zamanla eskimesi; enerji verimliliklerinde de zamanla düşüş meydana getirmektedir ve bu nedenle yenisi ile değiştirilmeleri önerilmektedir. Değiştirilen bu lambalar maliyetlerini 101 günde çıkartarak, elektrik giderinde azalma yaratarak Enerji Bakanlığının rakamlarına göre yılda 41 milyon lira katkı yapmıştır.

Türkiye’de AB müktesebatına uyum sürecinde enerji etiketlemesi ile ilgili yasal düzenleme çalışmaları yapılmaktadır.

Elektrikli ev aletleri her geçen gün daha verimli hale getirilmektedir. Örneğin, bulaşık makinesi 60°C çevrimde 1980 yılında 2 kWh enerji harcarken bugün tüketim 1 kWh’ın altına su tüketimi ise 1/3’e düşmüştür.

Etkinin yüksekliği, elektrikli cihazlardan kaynaklanan enerji tüketimini azaltmak üzere özellikle kullanımda olan mevcut eski cihaz stokunun yeni verimli cihazlarla değiştirilmesi üzerine yoğunlaşılmasını akla getirmektedir.

Elektrikli cihazların etiketlenmesi ile ilgili düzenlemeler, AB’nin yürürlüğe koyduğu belgelerin yayım tarihinden itibaren üç ay içinde, diğerleri ise AB ile eş zamanlı olarak yapılacaktır.

Etiket, Kanun’da belirtildiği şekilde tedarikçi bilgilerini ve ürünün sağlaması gereken kirlilik, uygulama performansı, ses, enerji ve sarf tüketim vb. bilgilerini, yasada belirtilen yerlerde ve harf büyüklüklerinde içermekle yükümlüdür.

Bazı Önemli Tüketici Cihazları ve Bunlarla İlgili Uygulamalar

Buzdolabı:Elektrikli cihazlardan buzdolapları, günlük yaşantımızda yılın 365 günü 24 saat çalışan aletlerdir ve bu özelliğiyle diğer elektrikli aletlere göre farklı bir konuma sahiptir.

Bu transfer sistemine yakından göz atarsak bu sistemin 4 ana birimden oluştuğunu görürüz:

1.Soğutucu gazlar

2.Kompresör (sıkıştırıcı)

3.Kondenser (yoğunlaştırıcı)

4.Evaporatör

Soğutma gazının zaman içinde azalması veya özelliğinin bozulması ve diğer birimlerin yaşlanmasıyla buzdolabının verimliliği azalmaktadır.

Buzdolabının kapağını mümkün olduğu kadar az açınız veya uzun süre açık tutmayınız. Buzdolabına sıcak malzeme koymayınız. Ayrıca sıvı yiyeceklerin üzeri kapatmayınız.

Dolap gövdesi ile kapı arasındaki, kapalı durumlarda, sızdırmazlığı sağlayan esnek plastik şeritlerin temiz tutulması ve bozulmuşlarsa değiştirilmesi gereklidir.

Gerek buzdolaplarının gerekse dondurucuların verimli kullanılmasında düzenli bakım esastır. Düzenli bakım, sistemin verimliliğini artırır ve aracın ömrünü uzatır.

Fırın:Fırın kapağının her açılışında %20 oranında ısı kaybı olması nedeniyle, kapak, pişme süresinin sonuna kadar açılmamalıdır.

Mikro dalga fırınlarda pişirme 2-10 dakika, ısıtma ise 10-30 saniyede gerçekleşir. Bu nedenle geleneksel fırınlara göre % 50 daha daha az elektrik harcarlar.

Elektrikli ocak ve fırınlar pişirme süresinin bitiminden birkaç dakika önce kapatılıp kap ve aracın kendi sıcaklığından yararlanılabilir. Fırında gerekli olmadıkça ön ısıtma yapılmamalı, yapılsa bile bu süre10 dakikayı geçmemelidir.

Çamaşır makinesi:Çamaşır makinelerinde harcanan elektrik enerjisinin büyük bir bölümü suyu ısıtmak için kullanılır. Yüksek sıcaklıkta yıkamak yerine ılık veya soğuk suyla yıkamalı, durulama ise soğuk su ile yapılmalıdır.

Düşük ısıda temizleme yapan deterjanlar tercih edilmelidir. Çamaşır makinesinde yıkanan çamaşırların maliyeti büyük ölçüde kullanılan sıcak suyun miktarına bağlıdır. Çamaşırlar gerekmedikçe yüksek ısıda yıkamak yerine ılık (30-40°C) veya soğuk suyla yıkanmalıdır. Elektrik enerjisinin %90’ı suyu ısıtmada harcanır.

Kurutma makinesinde her kurutma işleminden sonra süzgeç temizlenmelidir. Aksi halde hava kanallarını çamaşır lifleri ve iplikçikler doldurur ve üflenen kuru havanın geçmesine engel olur. Bu da kurutma işleminin uzamasına ve daha fazla enerji tüketimine neden olur.

Bulaşık Makinesi:Türkiye’nin “Enerji Verimliliği Bilinci” araştırmasına göre Türkiye genelinde bulaşıkların elde yıkanma oranı %62’dir. Bulaşıkları elde yıkamakla sarf edilen su miktarı 35-200l arasında değişiklik gösterir.

Oysa aynı miktardaki bulaşıklar makinede yıkandığında ise 15l su harcanır. Bulaşıkların dezenfekte edilmesi için yüksek sıcaklıkta yıkama arzu edilmedikçe 55oC su sıcaklığı yeterlidir. Makine son durulamayı yaptıktan sonra, kapağı açarak bulaşıkların hava ile kendi kendine kurumasını sağlamak enerji maliyetinden %10 civarında tasarruf sağlar.

Ütü: Ütü alırken kurutucu gücü düşük, buhar kapasitesi yüksek olanları seçmek daha az enerji tüketimi sağlar.

Elektrik Süpürgesi: Elektrikli süpürgelerin toz torbası sıklıkla boşaltılmalıdır. Üreticinin önerdiği şekilde kullanılmalıdır.

Klima: Klimaların kullanımında elektrik enerjisinden tasarruf sağlayabilmek için uygun ölçülerde klimanın tercih edilmesi en doğru karardır.

Gerekenden daha yüksek kapasiteli bir klimanın kullanılması, verimliliğin düşmesine sebep olur. Bu nedenle klimanın kapasitesi en verimli olacak şekilde seçilmelidir.

Elektronik Araçlar

Televizyon, bilgisayar, yazıcı, video, cd gösterici, radyo dünyada en hızlı elektrik yükü oluşturan cihazlardır.

CRT TV: Analog iletişim dalgalarını katot ışınlı tüp üzerinde tarayarak görüntü oluşturan TV alıcı sistemidir. Sistemin tarama elektronlarını aktive etmek için yaklaşık 27000 V gerekir ve elektrik harcaması bu sistemde yüksektir.

LCD TV: İki panel arasındaki sıvı kristalden oluşan LCD ekran, arka kısmındaki genellikle floresanla sağlanan beyaz ışığın ön tabaka sayesinde kırılmasıyla küçük boyutlarda (piksel) bir renk ve ton görüntüsü sağlar. Bu panel sistemini dijital alıcı ile kullanan sistemlere LCD TV denir.

PLAZMA TV: Ekran üzerinde çok küçük bir alanda (piksel) birbirinden bağımsız iyonize olma özelliğine sahip gaz içeren (örneğin Neon-Xenon) küpler bulunur. Bu küplerin ayrı voltaj seviyeleri ile iyonizasyonu ile renk ve ton elde edilir. Bu paneller de dijital alıcılarla kullanılmaktadır.

PLAZMA TV: Ekran üzerinde çok küçük bir alanda (piksel) birbirinden bağımsız iyonize olma özelliğine sahip gaz içeren (örneğin Neon-Xenon) küpler bulunur. Bu küplerin ayrı voltaj seviyeleri ile iyonizasyonu ile renk ve ton elde edilir. Bu paneller de dijital alıcılarla kullanılmaktadır.

LED’ler çok düşük enerji tüketim değerlerine sahip olduğundan, LED TV’lerin LCD TV’lere göre %40’a varan tasarruf sağlayacağı tahmin edilmektedir. 46 inçlik bir LCD TV’nin ortalama 200W seviyesinde tüketime sahip olduğu düşünülürse aynı boyuttaki LED aydınlatmalı TV’nin 120W tüketmesi oldukça tasarruf sağlayacaktır.

Arka aydınlatma ve önündeki renk oluşturucu ızgara teknolojisindeki gelişmeler devam etmektedir. Örneğin LED teknolojisini bir adım ileri taşıyan organik-LED aydınlatma ve altıgen renk ızgarası, hem enerji tasarruf seviyesini hem de görsel kaliteyi artırmaktadır.

LED aydınlatmalı TV’lerin sıradan LCD’lere nazaran tercih edilme sebepleri şu şekilde sıralanabilir:

• Az yer kapladıklarından LCD’lere oranla iki kat daha ince yapılabilmektedirler.

• LCD’lerin 60 Hz olan yenileme hızlarına karşılık LED TV’ler 100 Hz ekran tazeleme oranına sahiptirler.

• Kontrast oranında milyonda bir olarak ifade edilen karşıtlık değerleri sunulması. Bu sayede çok daha keskin ve gerçeğe yakın görüntüler elde edilebiliyor.

• LCD’lerde özellikle karanlık sahnelerde ekranın altında görülen backlight yansımasının olmaması.

• Renk tutarlığı olarak çok daha gerçekçi renklerin sunulabilmesi.

• Yansımaları minimuma indiren parlaklıkları ile her zaman keskin görüntüler sunabilmektedirler.

• LED’lerin yapısında civa bulunmadığından, katot floresan lambalara göre çevreye daha duyarlı olarak üretilmektedirler.

• %40’a varan enerji tasarrufu sağlayabilirler.

Enerji verileri üreticiden üreticiye farklılık gösterebilir, ancak CNET: green-tech için 2014 yılı 100 üretici ortalamalarına göre elde edilen bu veriler enerji kullanımı anlamında bir fikir vermektedir.

Masa üstü bilgisayarlar laptoplara oranla 5 kat fazla elektrik tüketirler.

Saç kurutma makinesinin 10 dakika çalışması 60W’lık bir lambanın üç saat yanmasına es değer bir elektrik tüketir.

Büro Ekipmanları

Konutların ortalama elektrik faturalarında son dönemlerde açık ara ile en önemli artış kalemini oluşturan büro ekipmanları da % 50’den fazla enerji tasarrufu potansiyeli oluşturan ürün grubu içerisinde yer almaktadır.

Evlerde, ofislerde kullanılan elektronik cihazların kullandığı enerjiyi en aza indirmek için alınacak önlemler şunlardır:

• En basit, en kolay yol olarak cihazın fişini prizden çekin. Cep telefonunun şarj cihazını fişten çekin, sadece telefonlarınızı şarj edeceğiniz zaman prize takın.

• Açma-kapama butonu bulunan çoklu priz kullanın. Böylece tek bir dokunuşla tüm cihazları kapatabilirsiniz.

• Yeni elektronik cihazlar satın alırken enerji verimli A sınıfı cihazları alın.

• Bilgisayar ve monitörünüzde enerji yönetim özelliklerini aktif kılın. Enerji tasarrufu sağlayacak en düşük aydınlık seviyesinde ve ağ bağlantıları kullanılmamakta ise bu opsiyonları kapalı kullanın.

Aydınlatmada Enerji Tasarrufu

Ortalama bir evde aylık elektrik faturalarının yaklaşık %20’si aydınlatma amaçlı kullanıma aittir.

Aydınlatmada enerji tasarrufu için evlerde alınabilecek önlemleri söyle sıralayabiliriz:

• Öncelikle doğal gün ışığından faydalanın.

• Aydınlık seviyelerini düşürün. İhtiyaç olmadan ışıklarınızı yakmayın.

• En azından %80 daha verimli olan kompakt floresan lambaları kullanın.

• En çok kullanılan mekânlardaki ampulleri enerji verimli ampuller ile değiştirin.

• Tasarımın müsait olduğu mekânlar için tüp floresan lambaları tercih edin.

• Odadan çıkarken ışıkları kapatın.

• Lambalarınızı temiz tutun; kirli, tozlu lambalar %25 daha fazla enerji tüketir.

• Dikiş, okuma vb. gibi faaliyetlerde bütün odayı aydınlatan lambalar yerine çalışma lambalarının kullanılması tasarruf sağlar.

• Zamanlayıcılar, fotoselli ya da yaklaşım sensörleri ile yapılan kontrollü aydınlatmalar da enerji tasarrufu sağlar.

• Lambalarda ışık ayarlayıcılar kullanılarak, ışığın seviyesi istenilen durumlarda artırılıp azaltılmalıdır.

Tasarruflu ampuller ekonomi ve çevreye büyük katkılar sağlar. Örneğin akkor flamanlı lambalar elektrik enerjisinin sadece %10’unu görünür ışığa çevirirken, kompakt floresan lambalarda bu oran % 45’tir.

Binalarda elektrik enerjisinin verimli kullanılması amacıyla; zorunluluk olmadıkça akkor flamanlı lambaların kullanılmaması, renk sıcaklığının önemli olmadığı durumlarda A ve B sınıfı elektronik balastlı tüp biçimli floresan, kompakt tip floresan veya sodyum buharlı lambaların tercih edilmesi istenmektedir.

Temel prensip olarak benimsenmesi gereken bir diğer konu da güneş ışığının bizim en büyük enerji ve aydınlatma kaynağımız olduğu gerçeğinin unutulmamasıdır.

Aydınlatma Hesapları ve Verimli Aydınlatma Hakkında

Günlük hayatımızda kullandığımız ev, çalışma ofisleri, bahçe ve geri kalan tüm mekânları farklı ışık kaynakları ile aydınlatılmaktadır. Bu ortamların aydınlatılma miktarlarını belirlerken de belli baslı teknik bilgiler önem arz etmektedir.