Ünite 2: Enerji Yönetimi Politikası

Giriş

Enerji yönetimi ile, enerji verimliliği çalışmalarına süreklilik kazandırıldığı gibi, iyileşme oranı daha üst değerlere çıkabilmektedir. Enerji yönetimi rekabet gücünü de artırmanın en etkili yöntemlerinden birisi olduğundan, enerji yönetimi sistemlerini oluşturan işletmelerin sayısı her geçen gün artmaktadır.

Neden enerji yönetimi? (Bazı seçenekler)

• Ekonomik açıdan yapılan harcamaların mutlaka geri dönüşü vardır. Enerji etüdleri ile ortaya konulan enerji verimliliği tedbirlerinin çoğunun geri ödeme süreleri iki yıldan daha azdır.
• Enerjide arz güvenliği enerji yönetiminin bir parçasıdır. Geçici kesintiler için bir acil durum planı ve uzun vadede stratejik bir planı olmayan işletmeler, acil çözümleri de olmadığından büyük risk altındadır.

Enerjı· Verı·mlı·lı·ğı·nı·n Önemı·

Enerji verimliliği, enerjinin gereksiz kullanımını engellemek ve enerji israfını minimum düzeye indirmek veya tamamen ortadan kaldırmak için alınan önlemleri içerir. Bu şekilde, üretici aynı miktardaki mal ve hizmetleri daha az enerji ile üretebilir. Enerji yönetimi uygulamaları kapsamında, enerji verimliliği ile ilgili projelerin çoğu çok az bir harcama ile veya hiç harcamasız olarak uygulanabilir. Ancak, bazı projeleri uygulamak için büyük miktarda sermaye yatırımı da gerekebilir. Enerji yönetimi; mühendislik, yönetim, insan ilişkileri gibi çok değişik disiplinleri kapsar ve çoğu kere hammadde, işgücü ve ekipmanların daha iyi kullanımına yardımcı olur.

Enerji Yönetimi Sistemi

Enerji yönetim ekipleri, bir kişiden oluşabileceği gibi birinin liderliğinde birden fazla kişiden de oluşabilir. Enerji yönetiminde kilit kişi enerji yöneticisidir. Enerji yönetim ekibinde görevli kişiler, enerjiyi yönetmenin temel unsurlarını anlamalı ve mevcut kurumsal yapıya iyi bir çalışma programını adapte edebilmelidir. Bir enerji yönetimi programı uygulanmaya başlanırken göz önüne alınması gereken noktalardan bazıları aşağıda verilmiştir:

• Tüketilen enerjinin parasal değeri nedir?
• Enerji maliyeti toplam maliyetin yüzde kaçıdır?
• Gerek duyulan cihaz ve ekipmanların mali- yeti ne olabilir?
• Enerjiyi izleme ve enerji verimliliğini iyileştirmede rol oynayacak en iyi pozisyonda olan kişi kimdir?

İdari Yapı

Enerji yönetim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonunun, yönetimdeki kilit aktörlere ve gerçekleşen güncel olaylar hakkında bilgiye erişime imkan sağlayacak şekilde olması gerekir.

Enerji Yönetim Ekibi Sorumlusu (Enerji Yöneticisi)

Bu pozisyon için seçilmiş olan kişinin enerji yönetimi açısından neler yapılması gerektiğini bilen bir vizyona sahip olması gerekir. Teknik bilginin yanı sıra, idari yetenekler enerji yönetim ekibi sorumlusunun maharetleri arasında olmalıdır. Enerji yönetimi kapsamında, işletme yönetimi adına enerji yönetim ekibi tarafından yerine getirilecek belli başlı bazı görevler şunlardır:

• Enerji yönetimi faaliyetleri ile ilgili kişileri faaliyetlerden haberdar etmek,
• Enerji tüketen sistemler, süreçler veya ekipmanlar üzerinde yapılabilecek tadilatları belirlemek ve uygulanmasını sağlamak,
• Enerji ikmal kesintisi durumunda uygulanmak üzere petrol ve doğal gaz kullanımını azaltmaya yönelik alternatif planlar hazırlamak,
• Enerji yönetimi sistemlerinin, TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi-Kullanım Kılavuzu ve Şartlar Standardına uygun şekilde oluşturulmasını ve işletilmesini sağlamaktır.

Enerji Yönetim Ekibi (Üyeler)

Bu grup programın çekirdeğidir ve bu gruba üye olmanın temel kriteri enerji ile ilgili olmaktır. Muhasebe veya satın alma gibi idari bölümlerden, üretim ile ilgili bölümlerden ve/veya bakım bölümünden ve her bir ana bölümlerden birer temsilci de bu grupta olmalıdır. Enerji yönetim ekibi sorumlusu da dahil, enerji yönetim ekibinde olması gerekli becerilerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Uygulanabilecek olan potansiyel yeni teknolojiyi bilmek.
• İyi iletişim ve motivasyon becerilerine sahip olmak.

Çalışanlar

Çalışanlar kurumsal yapının bir parçasıdır ve enerji yönetimi programının en büyük kullanılmamış doğal kaynaklarıdır. Enerji yönetimi için çalışanların fikirlerine başvuran bir yapı ve yöntem, enerji yönetimi programını daha üretken hale getirir. Çalışanları motive etmek amacıyla gösterilen çabalar, ücret dışında sağlanan faydalar gibi fiziksel ihtiyaçları da tatmin etmeye yönelik olmalıdır.

İzleme ve Hedef Oluşturma

İzleme ve hedef oluşturma sistemi ile enerji maliyetleri kontrol edilir. Bu sistem, enerji tüketim bilgilerinin tablolanmasının ötesinde, enerji tüketim bilgilerinin değerlendirilerek izlenmesini de kapsar. Böylece enerjinin ve enerji kaynaklarının daha verimli ve rasyonel kullanılması sağlanır.

Enerji Muhasebe Sistemi

Küçük bir işletmede enerjiden sorumlu bir merkez yeterli olabilir. Ancak büyük işletmelerde birkaç enerji muhasebe merkezi oluşturularak, her bir merkezin başına o alandaki işletmeden sorumlu bir şahıs tayin edilmelidir. Enerji yönetim ekibi tüketilen enerjinin bölümler bazında izlenmesinden de sorumlu olmalıdır.

İzleme ve Hedef Oluşturmanın Aşamaları

• Veri toplama: Haftalık sayaç okuması yapılabiliyorsa bu süre en az 10 hafta olmalıdır.
• Sayaç okuma: Sayaç okumaları, hazırlanmış formlara kaydedilmelidir. Sayaçların okuma zamanları, mümkün olduğu kadar standart üretim periyotları ile mevcut muhasebe usullerine uygun olmalıdır.
• Üretim izleme: Spesifik değişkenler; bir bölümün üretim miktarına göre enerji ihtiyacını belirler. Enerji ihtiyacını hesaplamak için kullanılan standart denklemlerde bu değişkenler kullanılır. Kontrol edilebilir değişkenler ise; işletme uygulamaları, sistem kontrolü, üretim planlaması ve bakım standardı gibi enerji tüketimini en aza indirebilmek için yönetim tarafından planlanan değişkenlerdir.
• Enerji Tüketim Standartının Tayini: Yeterli veriler toplandıktan sonra bir bölümün enerji tüketimi ile igili standart doğrusu belirlenebilir. Daha sonra belirlenen standart, uygun işletme koşulları altında enerji gereksinimini hesaplamakta kullanılabilir. Bu, enerji gereksimininin spesifik değişkenlere (üretim, hava koşulları vs.) bağlı olduğunu gösteren bir doğru denklemidir: Enerji = a+bP
  Burada (a) ve (b) sabitlerdir. (P) ise bölümün spesifik değişkenidir.
• Standart Denklem Tipleri: Herhangi bir bölüme uygun olabilecek standart denklem tipi, spesifik değişkenlerin sayısına ve enerji ile bu değişkenlerin arasındaki ilişkiye bağlıdır. Bu denklem doğru denklemidir.
  1) TİP 1: E=a
  Enerji tüketimi sabittir ve incelenen bölüm için spesifik değişkenler yoktur.
  2) TİP 2: E = a+bP
  Enerji tüketimi bir tek spesifik değişken olan üretime (P) bağlıdır. Bu doğru denkleminde a; sabiti üretimle ilgili olmayan enerji miktarıdır.
  3) TİP 3: E= a+bP1+cP2+dP3+...
• Bu denklemde enerji tüketimi birden fazla spesifik değişkene bağlıdır. Bu spesifik (özel) değişkenler P1, P2, P3, .... üretim miktarı, hava koşulları, çalışma saatleri vs gibi çeşitli değişkenler veya aynı bölümde üretilen çeşitli tip ürünler olabilir. (a) sabiti yine bütün spesifik değişkenlerin sıfır olduğu koşullarda oluşan, üretime bağlı olmayan enerji tüketimidir. (b), (c), (d), .... sabitlerinin değerleri, ilgili değişkenlerin önemine bağlıdır.

Hedef Belirleme

Hedeflerin Gayesi: Her bir bölüm için standart belirlenirken aynı anda hedef de belirlenmelidir. Bu hedef standartla aynı formda bir denklemdir. O bölümün performansındaki iyileştirmeyi tanımlar.

Hesaplama Metotları: Hedef belirlemede aşağıda belirtilen üç ana metot vardır:

1. En İyi Geçmiş Performansa Dayalı
2. Basit Yüzde İndirimi
3. Beklenen Performans

Spesifik Enerji Tüketimi (Set)

Performansın değerlendirilmesi, beklenen enerji kullanımı ile gerçek enerji tüketim değerlerinin düzenli olarak karşılaştırılmasıyla yapılır. Bunu değerlendirmek için SET değerleri kullanılabilir. Bunlar özellikle çeşitli işletme koşullarının üretim performanslarına etkisini izleme açısından önemlidir. SET değerinin büyümesi kötü performansa enerji tüketiminin gereksiz yere artmasına işaret eder. Rapor dökümanları üzerinde gerçek, standart ve hedef SET’ler verilir. Spesifik (özel olan) enerji tüketimleri üretim dü- zeyine bağlı olarak önemli değişiklikler gösterir:

Bu denklemde görüldüğü gibi üretim çok yüksek olduğunda (a/P) çok küçük olur ve SET’in değeri (b)’ye yaklaşır. Fakat üretim düşük olursa (P) küçüleceği için üretime bağlı olmayan enerji tüketimi (a) çok önemli olur ve SET hızla artar. Bununla ilgili çizim Grafik 4.5’ de gösterilmiştir. Eğrinin altında kalan noktaların enerji kullanımındaki verimliliğin iyileştirildiğini göstermektedir. Burada hedef bu eğriyi aşağıya çekmektir.

Raporlama

İzleme ve hedef oluşturma sisteminin en önemli parçası, bilgilerin üst yönetime güvenilir ve etkili bir şekilde sunulmasıdır. Enerji maliyetleri kontrol edilecekse sistemin çalışmasından sorumlu olanlar nerede ve ne zaman müdahalenin gerekli olduğunu bilmelidir. Rapor yazmanın bazı amaçları:

• Enerji performansının “standart”tan daha iyi veya daha kötü olduğunu gösterir.
• Enerji maliyetlerini kontrol edenlere bu bil- gileri vererek harekete geçmelerini sağlar.

Enerji Politikası

İyi yazılmış ve üst yönetim tarafından onaylan- mış bir enerji politikası, enerji yönetim ekibine iş planlama, yeni tesislerin yeri ve planlanması, ekipman seçimi, ölçme ekipmanlarının tesis edilmesi, raporlama ve eğitim gibi süreçlere dahil olma yetkisini verir ve bu enerji yönetimi için çok önemlidir. Enerji politikası, etkinlik açısından, en fazla iki sayfayı aşmayacak kadar kısa ve mümkün olduğu kadar sade olmalıdır. Enerji politikası asgari olarak izleyen hususları kapsamalıdır: hedefler, sorumluluklar, raporlama, eğitim. Lütfen kitabınızda yer alan Şekil 2.5 – Şekil 2.9’u dikkatli bir biçimde inceleyiniz.

Planlama

Planlama enerji yönetimi programının en önemli parçalarından biridir ve iki ana işlevi vardır. Birincisi, iyi bir plan enerji kesintilerinden korur. İkincisi, olayları yıl içine programlayarak, enerji yönetimi programına sürekli vurgu yapılabilir ve bu da programın aktif tutulması açısından büyük rol oynar.

Enerji Etütleri

Planlar detaylı etüt çalışmalarına dayanmalıdır. Etütlerin gerçekleştirilmesine dair planlamanın da önceden yapılması gerekir. Yapılacak etütlerin türü, ekibin kimlerden oluşacağı ve tarihler planlamaya dahil olmalıdır. Daha fazla enerji tasarrufu potansiyeli belirlenebilmesi için detaylı etütler önemlidir.

Eğitim ve Bilinçlendirme

Enerji yönetim ekibinin işinin en büyük kısmı işletmedeki kişilere eğitimler verilmesini sağlamaktır. Eğitim faaliyetleri ile enerji yönetiminde ve enerji verimliliğinde önemli faydalar sağlanabilir.

Yönetim Eğitimi

İyi hazırlanmış, özlü ve periyodik bir rapor, yönetimi eğitmekte etkin bir araç olabilir. Enerji yönetim ekibi iş planının bir parçası olmayı amaç edinmelidir. Enerji için stratejik bir plan her iş planının bir parçası olmalıdır.

Enerji Yönetim Ekibi Eğitimi

Enerji yönetim ekibi enerji yönetimi programı- nın çekirdek grubu olduğundan, onlar için uygun ve eksiksiz eğitimin en yüksek önceliğe sahip olması gerekir. Enerji yönetim ekibinde, (tercihen ekip sorumlusu) ilgili mevzuat gereği düzenlenen eğitim programlarına katılmış ve sertifikalandırılmış bir kişinin olması şarttır.

Çalışanların Eğitimi

Çalışanlara yönelik sistematik bir eğitimin enerjiye dair temel bir çalışma ile başlaması gerekir. Bu onların daha iyi fikirler üretmesini sağlar. Çalışanlar eğitime çok değer verirler ve moraller yükselir.

Sahiplenme

Başarılı bir enerji yönetimi programının anahtarı “sahiplenme” kelimesinde saklıdır. Sahiplenme, işletmedeki herkese kadar gider. Bir makineyi iş- leten çalışanlar o makinenin sahibidir. Onların katılımı olmadan yapılacak herhangi bir değişiklik girişimi başarılı olmaz. Her zaman bir plan olmalıdır. Organizasyon, araştırmalar, eğitim ve olaylar takvime dökülmüş şekilde stratejik planlama yapıl- malıdır. Bunun iki avantajı vardır. Üretken olmayan fikirlerin yaratacağı kesintiyi önler ve takvime göre ayarlanmış olaylar ile programı aktif tutar. Agresif olunmalıdır. Enerji yönetim ekibi, bazı eğitimleri aldıktan sonra, şirket içinde en fazla enerji bilgisine sahip grup olacaktır. Çoğu yönetim kararları, alınan kararın enerji üzerindeki etkisi konusunda fazla bilgiye sahip olunmadan alınır. Enerji kullanımını azaltmak için ne yapılması gerektiği konusunda makinaları kullananların görüşleri de alınmalı ve onların fikirlerine yeterince değer verildiği hissettirilmelidir.

Sonuç

Enerji yönetimi, zamana ve temelini öğrenmek için çaba göstermeye yatırım yapanlara fırsatlar su- nacak aşamaya gelmiştir. Enerjinin yönetilmesi sürekliliği olan bir ihtiyaçtır. Bu nedenle, işletmelerde küçülmeye gitme modasına karşın, bu beceriye sahip kişilerin çabaları ile elde edilecek sonuçlar iş güvencesine de katkıda bulunacaktır.