Ünite 2: Enerji Yönetimi Politikası

Giriş

Enerji yo¨netimi ile, enerji verimliligˆi c¸alıs¸malarına su¨reklilik kazandırıldıgˆı gibi, iyiles¸me oranı daha u¨st degˆerlere c¸ıkabilmektedir. Enerji yo¨netimi rekabet gu¨cu¨nu¨ de artırmanın en etkili yo¨ntemlerinden birisi oldugˆundan, enerji yo¨netimi sistemlerini olus¸turan is¸letmelerin sayısı her gec¸en gu¨n artmaktadır.

Neden enerji yo¨netimi? (Bazı seçenekler)

• Ekonomik ac¸ıdan yapılan harcamaların mutlaka geri do¨nu¨s¸u¨ vardır. Enerji etu¨dleri ile ortaya konulan enerji verimliligˆi tedbirlerinin c¸ogˆunun geri o¨deme su¨releri iki yıldan daha azdır.

• Enerjide arz gu¨venligˆi enerji yo¨netiminin bir parc¸asıdır. Gec¸ici kesintiler ic¸in bir acil durum planı ve uzun vadede stratejik bir planı olmayan is¸letmeler, acil c¸o¨zu¨mleri de olmadıgˆından bu¨yu¨k risk altındadır.

Enerjı· Verı·mlı·lı·gˆı·nı·n O¨nemı·

Enerji verimliligˆi, enerjinin gereksiz kullanımını engellemek ve enerji israfını minimum du¨zeye indirmek veya tamamen ortadan kaldırmak ic¸in alınan o¨nlemleri ic¸erir. Bu s¸ekilde, u¨retici aynı miktardaki mal ve hizmetleri daha az enerji ile u¨retebilir. Enerji yo¨netimi uygulamaları kapsamında, enerji verimliligˆi ile ilgili projelerin c¸ogˆu c¸ok az bir harcama ile veya hic¸ harcamasız olarak uygulanabilir. Ancak, bazı projeleri uygulamak ic¸in bu¨yu¨k miktarda sermaye yatırımı da gerekebilir. Enerji yo¨netimi; mu¨hendislik, yo¨netim, insan ilis¸kileri gibi c¸ok degˆis¸ik disiplinleri kapsar ve c¸ogˆu kere hammadde, is¸gu¨cu¨ ve ekipmanların daha iyi kullanımına yardımcı olur.

Enerji Yönetimi Sistemi

Enerji yo¨netim ekipleri, bir kis¸iden olus¸abilecegˆi gibi birinin liderligˆinde birden fazla kis¸iden de olus¸abilir. Enerji yo¨netiminde kilit kis¸i enerji yo¨neticisidir. Enerji yo¨netim ekibinde go¨revli kis¸iler, enerjiyi yo¨netmenin temel unsurlarını anlamalı ve mevcut kurumsal yapıya iyi bir c¸alıs¸ma programını adapte edebilmelidir. Bir enerji yo¨netimi programı uygulanmaya bas¸lanırken go¨z o¨nu¨ne alınması gereken noktalardan bazıları as¸agˆıda verilmis¸tir:

• Tu¨ketilen enerjinin parasal degˆeri nedir?

• Enerji maliyeti toplam maliyetin yu¨zde kaçıdır?

• Gerek duyulan cihaz ve ekipmanların mali- yeti ne olabilir?

• Enerjiyi izleme ve enerji verimliligˆini iyiles¸tirmede rol oynayacak en iyi pozisyonda olan kis¸i kimdir?

I·dari Yapı

Enerji yo¨netim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonunun, yo¨netimdeki kilit akto¨rlere ve gerc¸ekles¸en gu¨ncel olaylar hakkında bilgiye eris¸ime imkan sagˆlayacak s¸ekilde olması gerekir.

Enerji Yo¨netim Ekibi Sorumlusu (Enerji Yo¨neticisi)

Bu pozisyon ic¸in sec¸ilmis¸ olan kis¸inin enerji yo¨netimi ac¸ısından neler yapılması gerektigˆini bilen bir vizyona sahip olması gerekir. Teknik bilginin yanı sıra, idari yetenekler enerji yo¨netim ekibi sorumlusunun maharetleri arasında olmalıdır. Enerji yo¨netimi kapsamında, is¸letme yo¨netimi adına enerji yo¨netim ekibi tarafından yerine getirilecek belli bas¸lı bazı go¨revler s¸unlardır:

• Enerji yo¨netimi faaliyetleri ile ilgili kis¸ileri faaliyetlerden haberdar etmek,

• Enerji tu¨keten sistemler, su¨rec¸ler veya ekip- manlar u¨zerinde yapılabilecek tadilatları belirlemek ve uygulanmasını sagˆlamak,

• Enerji ikmal kesintisi durumunda uygulanmak u¨zere petrol ve dogˆal gaz kullanımını azaltmaya yo¨nelik alternatif planlar hazırlamak,

• Enerji yo¨netimi sistemlerinin, TS EN ISO 50001 Enerji Yo¨netim Sistemi-Kullanım Kılavuzu ve S¸artlar Standardına uygun s¸ekilde olus¸turulmasını ve is¸letilmesini sagˆlamaktır.

Enerji Yo¨netim Ekibi (U¨yeler)

Bu grup programın c¸ekirdegˆidir ve bu gruba u¨ye olmanın temel kriteri enerji ile ilgili olmaktır. Muhasebe veya satın alma gibi idari bo¨lu¨mlerden, u¨retim ile ilgili bo¨lu¨mlerden ve/veya bakım bo¨lu¨mu¨nden ve her bir ana bo¨lu¨mlerden birer temsilci de bu grupta olmalıdır. Enerji yo¨netim ekibi sorumlusu da dahil, enerji yo¨netim ekibinde olması gerekli becerilerden bazıları s¸u s¸ekilde sıralanabilir:

• Uygulanabilecek olan potansiyel yeni tek- nolojiyi bilmek.

• I·yi iletis¸im ve motivasyon becerilerine sahip olmak.

C¸alıs¸anlar

C¸alıs¸anlar kurumsal yapının bir parc¸asıdır ve enerji yo¨netimi programının en bu¨yu¨k kullanılmamıs¸ dogˆal kaynaklarıdır. Enerji yo¨netimi ic¸in c¸alıs¸anların fikirlerine bas¸vuran bir yapı ve yo¨ntem, enerji yo¨netimi programını daha u¨retken hale getirir. C¸alıs¸anları motive etmek amacıyla go¨sterilen c¸abalar, u¨cret dıs¸ında sagˆlanan faydalar gibi fiziksel ihtiyac¸ları da tatmin etmeye yo¨nelik olmalıdır.

I·zleme ve Hedef Olus¸turma

I·zleme ve hedef olus¸turma sistemi ile enerji maliyetleri kontrol edilir. Bu sistem, enerji tu¨ketim bilgilerinin tablolanmasının o¨tesinde, enerji tu¨ketim bilgilerinin degˆerlendirilerek izlenmesini de kapsar. Bo¨ylece enerjinin ve enerji kaynaklarının daha verimli ve rasyonel kullanılması sagˆlanır.

Enerji Muhasebe Sistemi

Ku¨c¸u¨k bir is¸letmede enerjiden sorumlu bir merkez yeterli olabilir. Ancak bu¨yu¨k is¸letmelerde birkac¸ enerji muhasebe merkezi olus¸turularak, her bir merkezin bas¸ına o alandaki is¸letmeden sorumlu bir s¸ahıs tayin edilmelidir. Enerji yo¨netim ekibi tu¨ketilen enerjinin bo¨lu¨mler bazında izlenmesinden de sorumlu olmalıdır.

I·zleme ve Hedef Olus¸turmanın As¸amaları

• Veri toplama: Haftalık sayac¸ okuması yapılabiliyorsa bu su¨re en az 10 hafta olmalıdır.

• Sayaç okuma: Sayac¸ okumaları, hazırlanmıs¸ formlara kaydedilmelidir. Sayac¸ların okuma zamanları, mu¨mku¨n oldugˆu kadar standart u¨retim periyotları ile mevcut muhasebe usullerine uygun olmalıdır.

• Üretim izleme: Spesifik degˆis¸kenler; bir bo¨lu¨mu¨n u¨retim miktarına go¨re enerji ihtiyacını belirler. Enerji ihtiyacını hesaplamak ic¸in kullanılan standart denklemlerde bu degˆis¸kenler kullanılır. Kontrol edilebilir degˆis¸kenler ise; is¸letme uygulamaları, sistem kontrolu¨, u¨retim planlaması ve bakım standardı gibi enerji tu¨ketimini en aza indirebilmek ic¸in yo¨netim tarafından planlanan degˆis¸kenlerdir.

• Enerji Tu¨ketim Standartının Tayini: Yeterli veriler toplandıktan sonra bir bo¨lu¨mu¨n enerji tu¨ketimi ile igili standart dogˆrusu belirlenebilir. Daha sonra belirlenen standart, uygun is¸letme kos¸ulları altında enerji gereksinimini hesaplamakta kullanılabilir. Bu, enerji gereksimininin spesifik degˆis¸kenlere (u¨retim, hava kos¸ulları vs.) bagˆlı oldugˆunu go¨steren bir dogˆru denklemidir:

Enerji = a+bP

Burada (a) ve (b) sabitlerdir. (P) ise bo¨lu¨mu¨n spesifik degˆis¸kenidir.

• Standart Denklem Tipleri: Herhangi bir bo¨lu¨me uygun olabilecek standart denklem tipi, spesifik degˆis¸kenlerin sayısına ve enerji ile bu degˆis¸kenlerin arasındaki ilis¸kiye bagˆlıdır. Bu denklem dogˆru denklemidir.

1) TI·P 1: E=a

Enerji tu¨ketimi sabittir ve incelenen bo¨lu¨m ic¸in spesifik degˆis¸kenler yoktur.

2) TİP 2: E = a+bP

Enerji tu¨ketimi bir tek spesifik degˆis¸ken olan u¨retime (P) bagˆlıdır. Bu dogˆru denkleminde a; sabiti u¨retimle ilgili olmayan enerji miktarıdır.

• 3) TİP 3: E= a+bP1+cP2+dP3+...

• Bu denklemde enerji tu¨ketimi birden fazla spe- sifik degˆis¸kene bagˆlıdır. Bu spesifik (o¨zel) degˆis¸kenler P1, P2, P3, .... u¨retim miktarı, hava kos¸ulları, c¸alıs¸ma saatleri vs gibi c¸es¸itli degˆis¸kenler veya aynı bo¨lu¨mde u¨retilen c¸es¸itli tip u¨ru¨nler olabilir. (a) sabiti yine bu¨tu¨n spesifik degˆis¸kenlerin sıfır oldugˆu kos¸ullarda olus¸an, u¨retime bagˆlı olmayan enerji tu¨ketimidir. (b), (c), (d), .... sabitlerinin degˆerleri, ilgili degˆis¸kenlerin o¨nemine bagˆlıdır.

Hedef Belirleme

Hedeflerin Gayesi: Her bir bo¨lu¨m ic¸in standart belirlenirken aynı anda hedef de belirlenmelidir. Bu hedef standartla aynı formda bir denklemdir. O bo¨lu¨mu¨n performansındaki iyiles¸tirmeyi tanımlar.

Hesaplama Metotları: Hedef belirlemede as¸agˆıda belirtilen u¨c¸ ana metot vardır:

1) En I·yi Gec¸mis¸ Performansa Dayalı

2) Basit Yüzde İndirimi

3) Beklenen Performans

Spesifik Enerji Tu¨ketimi (Set)

Performansın degˆerlendirilmesi, beklenen enerji kullanımı ile gerc¸ek enerji tu¨ketim degˆerlerinin du¨zenli olarak kars¸ılas¸tırılmasıyla yapılır. Bunu degˆerlendirmek ic¸in SET degˆerleri kullanılabilir. Bunlar o¨zellikle c¸es¸itli is¸letme kos¸ullarının u¨retim performanslarına etkisini izleme ac¸ısından o¨nemlidir. SET degˆerinin bu¨yu¨mesi ko¨tu¨ performansa enerji tu¨ketiminin gereksiz yere artmasına is¸aret eder. Rapor do¨ku¨manları u¨zerinde gerc¸ek, standart ve hedef SET’ler verilir. Spesifik (o¨zel olan) enerji tu¨ketimleri u¨retim du¨- zeyine bagˆlı olarak o¨nemli degˆis¸iklikler go¨sterir:

31

Bu denklemde go¨ru¨ldu¨gˆu¨ gibi u¨retim c¸ok yu¨ksek oldugˆunda (a/P) c¸ok ku¨c¸u¨k olur ve SET’in degˆeri (b)’ye yaklas¸ır. Fakat u¨retim du¨s¸u¨k olursa (P) ku¨c¸u¨lecegˆi ic¸in u¨retime bagˆlı olmayan enerji tu¨ketimi (a) c¸ok o¨nemli olur ve SET hızla artar. Bununla ilgili c¸izim Grafik 4.5’ de go¨sterilmis¸tir. Egˆrinin altında kalan noktaların enerji kullanımındaki verimliligˆin iyiles¸tirildigˆini go¨stermek- tedir. Burada hedef bu egˆriyi as¸agˆıya c¸ekmektir.

Raporlama

I·zleme ve hedef olus¸turma sisteminin en o¨nemli parc¸ası, bilgilerin u¨st yo¨netime gu¨venilir ve etkili bir s¸ekilde sunulmasıdır. Enerji maliyetleri kontrol edilecekse sistemin c¸alıs¸masından sorumlu olanlar nerede ve ne zaman mu¨dahalenin gerekli oldugˆunu bilmelidir. Rapor yazmanın bazı amac¸ları:

• Enerji performansının “standart”tan daha iyi veya daha ko¨tu¨ oldugˆunu go¨sterir.

• Enerji maliyetlerini kontrol edenlere bu bil- gileri vererek harekete gec¸melerini sagˆlar.

Enerji Politikası

I·yi yazılmıs¸ ve u¨st yo¨netim tarafından onaylan- mıs¸ bir enerji politikası, enerji yo¨netim ekibine is¸ planlama, yeni tesislerin yeri ve planlanması, ekipman sec¸imi, o¨lc¸me ekipmanlarının tesis edilmesi, raporlama ve egˆitim gibi su¨rec¸lere dahil olma yetkisini verir ve bu enerji yo¨netimi ic¸in c¸ok o¨nemlidir. Enerji politikası, etkinlik ac¸ısından, en fazla iki sayfayı as¸mayacak kadar kısa ve mu¨mku¨n oldugˆu kadar sade olmalıdır. Enerji politikası asgari olarak izleyen hususları kapsamalıdır: hedefler, sorumluluklar, raporlama, eğitim. Lütfen kitabınızda yer alan Şekil 2.5 – Şekil 2.9’u dikkatli bir biçimde inceleyiniz.

Planlama

Planlama enerji yo¨netimi programının en o¨nemli parc¸alarından biridir ve iki ana is¸levi vardır. Birincisi, iyi bir plan enerji kesintilerinden korur. I·kincisi, olayları yıl ic¸ine programlayarak, enerji yo¨netimi programına su¨rekli vurgu yapılabilir ve bu da programın aktif tutulması ac¸ısından bu¨yu¨k rol oynar.

Enerji Etu¨tleri

Planlar detaylı etu¨t c¸alıs¸malarına dayanmalıdır. Etu¨tlerin gerc¸ekles¸tirilmesine dair planlamanın da o¨nceden yapılması gerekir. Yapılacak etu¨tlerin tu¨ru¨, ekibin kimlerden olus¸acagˆı ve tarihler planlamaya dahil olmalıdır. Daha fazla enerji tasarrufu potansiyeli belirlenebilmesi ic¸in detaylı etu¨tler o¨nemlidir.

Egˆitim ve Bilinc¸lendirme

Enerji yo¨netim ekibinin is¸inin en bu¨yu¨k kısmı is¸letmedeki kis¸ilere egˆitimler verilmesini sagˆlamaktır. Egˆitim faaliyetleri ile enerji yo¨netiminde ve enerji verimliligˆinde o¨nemli faydalar sagˆlanabilir.

Yo¨netim Egˆitimi

I·yi hazırlanmıs¸, o¨zlu¨ ve periyodik bir rapor, yo¨netimi egˆitmekte etkin bir arac¸ olabilir. Enerji yo¨netim ekibi is¸ planının bir parc¸ası olmayı amac¸ edinmelidir. Enerji ic¸in stratejik bir plan her is¸ planının bir parc¸ası olmalıdır.

Enerji Yo¨netim Ekibi Egˆitimi

Enerji yo¨netim ekibi enerji yo¨netimi programı- nın c¸ekirdek grubu oldugˆundan, onlar ic¸in uygun ve eksiksiz egˆitimin en yu¨ksek o¨nceligˆe sahip olması gerekir. Enerji yo¨netim ekibinde, (tercihen ekip sorumlusu) ilgili mevzuat geregˆi du¨zenlenen egˆitim programlarına katılmıs¸ ve sertifikalandırılmıs¸ bir kis¸inin olması s¸arttır.

C¸alıs¸anların Egˆitimi

Çalıs¸anlara yo¨nelik sistematik bir egˆitimin enerjiye dair temel bir c¸alıs¸ma ile bas¸laması gerekir. Bu onların daha iyi fikirler u¨retmesini sagˆlar. C¸alıs¸anlar egˆitime c¸ok degˆer verirler ve moraller yu¨kselir.

Sahiplenme

Bas¸arılı bir enerji yo¨netimi programının anahtarı “sahiplenme” kelimesinde saklıdır. Sahiplenme, is¸letmedeki herkese kadar gider. Bir makineyi is¸- leten c¸alıs¸anlar o makinenin sahibidir. Onların katılımı olmadan yapılacak herhangi bir degˆis¸iklik giris¸imi bas¸arılı olmaz. Her zaman bir plan olmalıdır. Organizasyon, aras¸tırmalar, egˆitim ve olaylar takvime do¨ku¨lmu¨s¸ s¸ekilde stratejik planlama yapıl- malıdır. Bunun iki avantajı vardır. U¨retken olmayan fikirlerin yaratacagˆı kesintiyi o¨nler ve takvime go¨re ayarlanmıs¸ olaylar ile programı aktif tutar. Agresif olunmalıdır. Enerji yo¨netim ekibi, bazı egˆitimleri aldıktan sonra, s¸irket ic¸inde en fazla enerji bilgisine sahip grup olacaktır. C¸ogˆu yo¨netim kararları, alınan kararın enerji u¨zerindeki etkisi konusunda fazla bilgiye sahip olunmadan alınır. Enerji kullanımını azaltmak ic¸in ne yapılması gerektigˆi konusunda makinaları kullananların go¨ru¨s¸leri de alınmalı ve onların fikirlerine yeterince degˆer verildigˆi hissettirilmelidir.

Sonuç

Enerji yo¨netimi, zamana ve temelini o¨gˆrenmek ic¸in c¸aba go¨stermeye yatırım yapanlara fırsatlar su- nacak as¸amaya gelmis¸tir. Enerjinin yo¨netilmesi su¨rekliligˆi olan bir ihtiyac¸tır. Bu nedenle, is¸letmelerde ku¨c¸u¨lmeye gitme modasına kars¸ın, bu beceriye sahip kis¸ilerin c¸abaları ile elde edilecek sonuc¸lar is¸ gu¨vencesine de katkıda bulunacaktır.