Ünite 5: Bakım Planlamada Değerlendirme ve Bilgi Toplama

Bakım Gereksiniminin Tespit Edilmesi

Bakıma muhtaç bireylerin ihtiyaç¸ duydukları bakım hizmetlerini almaları süreci çeşitli aşamalardan oluşur. Bu aşamalar;

1. ilk belirleme aşaması,
2. değerlendirme aşaması,
3. planlama aşaması,
4. uygulama aşaması
5. uygulamanın izlenmesi/ölçülmesi

Bakım hizmetlerinden yararlanmanın birinci basamağı yetersizliği olan bireylerin bakıma muhtaç olduklarının tespit edilmesi aşamasıdır.

Bakım Gereksiniminin Tespit Edilmesi Süreci

İlk belirleme süreci;

• başvuruda bulunma,
• öngörüşme gerçekleştirme ve talep formunun doldurulması,
• sosyal inceleme raporunun hazırlanması ve
• yerleştirme kararının verilmesi

aşamalarından oluşmaktadır.

Bakıma muhtaç bireylerin hangi hizmetlere gereksinimleri olduğunu belirlemek amacıyla yapılacak olan değerlendirme, yerleştirme kararından sonra gerçekleştirilir. Dolayısıyla ayrıntılı değerlendirme sürecinden önce başvuruda bulunan ya da başvurusu yapılan bireylerin gerçekten bakıma ihtiyaçlarının olup olmadığının belirlenmesi, diğer bir ifadeyle ispatı aşaması gelmektedir.

Başvuruda Bulunma: İlk belirleme basamağının birinci aşaması Başvuruda Bulunma aşamasıdır. Bu aşamada ilgili mevzuata göre yetersizliği olan bireyin kendisi ya da bakımından sorumlu olan kişiler (ailesi/yakınları) il veya ilçe müdürlüklerine bildirimde bulunarak başvuru yapabilmektedirler. Ayrıca sağlık kuruluşları, köy muhtarları, genel kolluk kuvvetleri ile belediye zabıta memurlarının da bildirimde bulunabilmeleri mümkündür.

Ön Görüşme / Talep Formunun Doldurulması: Başvurunun ardından ilgili müdürlükçe başvuruyu yapan kişi ile ön görüşme gerçekleştirilir. Ön görüşmenin sonucunda, gerek görülürse bakım hizmeti almaya yönelik talep formu doldurulması sağlanır. Talep formunun doldurulması, başvurusu yapılan birey için gerekli incelemelerin yapılacağı anlamına gelmektedir. Bu formda bakım hizmeti talep edilen bireye ve bakımından sorumlu olan kişilere ilişkin sorular yer almaktadır. Bakım hizmeti talep edilen bireye ilişkin olarak istenilen bilgiler şu şekildedir:

• Yetersizlik durumunun ne olduğu (görme güçlüğü, zihinsel yetersizlik, işitme güçlüğü, fiziksel güçlük gibi)
• Süreğen bir hastalığının olup olmadığı
• Yetersizlik ve hastalık durumlarına ilişkin sağlık raporuna sahip olup olmadığı
• Sağlık raporunu aldığı tarih ve geçerlilik süresi

Sosyal İnceleme Raporunun Doldurulması: Bu aşamaya inceleme aşaması da denilebilir. Çünkü bu aşamada başvurusu gerçekleştirilen kişinin gerçekten bakıma ihtiyacı olup olmadığı incelenmektedir. Diğer bir ifadeyle bakım talep formunda verilen bilgilerin doğruluğunun incelenmesi aşaması da denilebilmektedir. Yetersizliği olan bireylerin yatılı ya da gündüzlü bakım hizmet taleplerine yönelik incelemeleri, ilgili birimlerce gerçekleştirilir. Müdürlükçe görevlendirilen kişi veya kişiler, başvurusu yapılan bireyi evinde ziyaret ederek, sosyal inceleme raporunu hazırlar. Bu aşamada bakıma gereksinim olan bireyin sağlık raporu incelenir.

Yerleştirme Süreci: Sosyal inceleme raporunun hazırlanmasının ardından yetersizliği olan bireyin bakım hizmetlerinin sunulması için yerleştirme işlemleri başlatılır. Bireysel bakım planı bireyin yerleştirilmesinin ardından hazırlanır.

Değerlendirme aşaması ise yerleştirme işleminin gerçekleştirilmesinden sonra başlar. Çünkü bireyin değerlendirilmesi yerleştirme kararına göre farklı işlemler gerektirebilir. Diğer bir ifadeyle, yetersizliği olan bakıma muhtaç bireyin, yerleştirildiği ortama göre farklı gereksinimleri olabilmektedir. Dolayısıyla değerlendirme süreçleri ve gerekli olan bilgiler de değişiklik gösterebilir.

Bakım Planlamada Değerlendirme

Bakım planı, yetersizliği olan bireylerin bakımlarının nasıl planlandığını gösteren yazılı bir dokümandır. Bu yazılı dokümanın hazırlanması ve uygulanması için tamamlanması gereken aşamaları; ilk belirlemenin ardından, değerlendirme, planlama, uygulama ve ölçme aşamaları izlemektedir.

Bakım hizmetlerinin planlanması bir süreçtir. Süreç olduğu için de hiçbir zaman bitmemektedir. Diğer bir ifadeyle, bakıma muhtaç bireylerin gereksinimleri zaman içinde değişiklik gösterebilir. Örneğin, küçük bir erkek çocuk için sakal tıraşı olmak bir bakım gereksinimi değildir.

Değerlendirme aşamasını kendi içerisinde üçe ayırmak mümkündür. Bunlar:

1. İlk değerlendirme
2. Bütünsel değerlendirme
3. Risk değerlendirmesi şeklinde sıralanmaktadır.

İlk Değerlendirme

İlk değerlendirme aşaması, temel bilgilerin toplanması amacıyla gerçekleştirilen bilgi toplama ve değerlendirme sürecidir; ikiye ayrılabilir:

1. Bakıma muhtaç bireye ilişkin temel (kişisel) bilgiler
2. Bakımdan sorumlu kişiye ve/veya bakıma muhtaç bireyin yaşamındaki diğer kişilere ilişkin temel bilgiler

Bütünsel Değerlendirme

Bireyin bakım ihtiyaçlarına yönelik daha detaylı bilgilerin elde edileceği değerlendirme aşaması bütünsel değerlendirme aşamasıdır. Bu aşama çok önemli bir aşamadır. Bakım hizmet planının, bakıma muhtaç bireyin tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte olabilmesi için, ayrıntılı değerlendirmenin dikkatli bir şekilde yapılması gerekmektedir.

İyi bir bütünsel (ayrıntılı) değerlendirme şu alanlarda bilgi toplamayı gerektirmektedir:

1. Sağlık alanı
2. Kişisel bakım alanı
3. Sosyal alan
4. Ruhsal/Duygusal alan
5. Fiziksel koşullar

Risklerin Değerlendirmesi

Bireyin hayatını tehlikeye sokacak özellikteki durumların değerlendirilmesi ve tespiti amaçlı yapılan değerlendirmedir. Diğer bir ifadeyle bireyin güvenliği için gerekli olan düzenlemelerin belirlenmesi olarak da ifade edilebilir.

Aşağıda, risklerin değerlendirilmesine yönelik bir kontrol listesi örneği vardır. Böyle bir liste üzerinden bakıma muhtaç bireyin risk değerlendirmesini yapmak mümkün olabilmektedir.

• İntihar riski
• Kaçma riski
• Yangın riski
• Düşme riski
• Alerji riski
• Boğulma riski
• Kaybolma riski
• Kendine / çevresine zarar verme
• Şiddet / saldırganlık

Değerlendirme Sürecinde Kullanılan Bilgi Toplama Yolları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bakıma muhtaç bireylerin gereksinimlerinin karşılanabilmesi için, değerlendirmenin iyi bir şekilde yapılması ve gerekli bilgilerin eksiksiz bir şekilde toplanması gerekmektedir. Bakım hizmet planının etkili bir şekilde uygulanması ve bakıma muhtaç bireyin tüm gereksinimlerini karşılayacak özellikte olması, ancak doğru bilgilerin toplanmış olmasına bağlıdır. Bu nedenle bilgi toplama yolları değerlendirme sürecinin önemli bir parçasını oluşmaktadır.

Bilgi Toplama Teknikleri ve Araçları

Bireylerin bakım gereksinimlerine ilişkin bilgi toplamak ve değerlendirmek amacıyla başvurulan tekniklerin genellikle görüşme ve gözlem olduğunu ifade etmek mümkündür. Görüşme ve gözlemler sırasında sıklıkla kullanılan bilgi toplama araçlarını ise kontrol listeleri olarak isimlendirilen yazılı araçlar oluşturmaktadır.

Görüşme

Görüşme, dolaylı değerlendirme tekniklerinden biri olup, en genel tanımı ile kontrollü ve amaçlı bir iletişim biçimidir (Türnüklü, 2000). Kontrollü ve amaçlı olması, bir teknik olarak görüşmeyi, sohbetten farklılaştıran yanıdır. Görüşmeyi iki yolla gerçekleştirmek mümkündür:

1. Bireyin kendisi ile görüşme
2. Bireyin bakımından sorumlu ve/veya yaşamındaki önemli/ilgili kişilerle görüşme.

Gözlem

Gözlem, doğrudan değerlendirme tekniklerinden birisidir. Bakıma muhtaç bireyin doğrudan gözlenmesi, neleri yapıp neleri yapamadığının izlenmesi şeklinde uygulanabilmektedir. Örneğin bireyin bağımsız hareket etme becerilerine yönelik, görüşme sırasında soru sorarak bilgi almak mümkünken; gözlem sırasında bireyin doğrudan izlenmesi yoluyla bağımsız hareket etme becerilerine sahip olup olmadığına ilişkin bilgi elde etmek mümkündür. Benzer şekilde, bireyin beslenme becerilerine ilişkin görüşme yoluyla bilgi toplamak istenildiğinde, kendisine ya da diğer bir aile üyesine “Kaşık kullanarak yemek yiyebilir misin/yiyebilir mi?” biçiminde soru sormak gerekirken; yemek zamanında yapılan gözlem sırasında bireyin doğrudan bireyin kaşık kullanıp kullanamadığına ilişkin bilgi edinmek mümkün olabilmektedir.

Kontrol Listeleri

Kontrol listesi en basit tanımıyla bir çeteleme listesidir. Herhangi bir işlemin tamamlanması için yapılması gerekenler listelenir. Ardından her bir madde için yapılıp yapılmadığına ya da gözlenip gözlenmediğine ilişkin işaretlemeler yapılır. Hazırlaması kolay ve kullanışlı yazılı araçlardır (Vuran, 2017). Gerek görüşmeler gerekse gözlemler sırasında kontrol listelerinden yararlanılabilir. Bilgi alınmak istenilen konuların listelenmesi, her hangi bir konunun gözden kaçırılmasını da engellemiş olur.

Değerlendirme ve Bilgi Toplama Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Değerlendirme ve bilgi toplama sürecinde bazı hususlara dikkat edilmesi, daha gerçekçi ve sağlıklı bilgilerin elde edilmesini sağlayacaktır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken durumları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

1. Değerlendirmeye başlamadan önce, süreçteki herkesi değerlendirmenin mantığı, amacı ve kapsamı hakkında bilgilendirmek gerekmektedir.
2. Değerlendirme ve bilgi toplama süreci mümkün olduğunca bireyin kendi ortamında gerçekleştirilmelidir.
3. Bilgi almak amacıyla öncelikle bireyin kendisi ile görüşülmelidir.
4. Bireyin sözel iletişim becerileri yeterli değilse, alternatif yollar kullanılarak bilgi alınmaya çalışılmalıdır.
5. Daha kapsamlı değerlendirme için mümkün olduğunca farklı kaynaklardan bilgi toplanmalıdır. Bireyin hem kendisi hem de çevresindekilerle görüşmek daha detaylı bilgi sağlayacaktır.
6. Gözlem, görüşme, kontrol listesi gibi birden fazla teknik kullanılarak bilgi toplanmalı; toplanılan bilgilerin karşılaştırılmalıdır.
7. Değerlendirmede görüşmenin niteliği kadar, görüşmeyi yapan kişinin özellikleri de önemlidir. Değerlendiren kişilerin dinleme ve gözleme yeterliliği, sözlü ve sözlü olmayan iletişimi anlamasını sağlayacaktır.