Ünite 8: Engelli Bireylerin Bakım ve Rehabilitasyonunda Uygulama Standartları

Giriş

Bilimin ürettiği bilgiler bir kesinlik ve doygunluk kazanmadan mesleki olarak icra edilmezler. Örneğin bir egzersiz tekniğinin hastalara uygulanabilmesi için öncesinde bilimsel yönden geçerli olduğu ortaya konmuş olmalıdır. Bilimsel yönden geçerliği ortaya konmuş bir egzersizin bir fizyoterapist tarafından etkili biçimde uygulanabilmesi ise fizyoterapistin o mesleğin uygulama standartlarını doğru yansıtmasına bağlıdır. Uygulama standartlarına bağlı kalarak iş yapmak da tek başına doğru bir iş yapıldığının garantisi değildir. Hizmetin niteliği pek çok başka faktöre de bağlıdır. Hele söz konusu olan engelli bireylere sunulan hizmetler ise konu, bu grubun son derece farklılaşan özelliklerinden ötürü, biraz daha karmaşık bir hâl almaktadır.

Etik ve Uygulama Standartları

Ahlakın bilim alanlarındaki araştırmalara ve uygulamalara yansıyan kısmını etik olarak adlandırmak mümkündür. Etik, çeşitli bilim ya da meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken ilkeler, kurallar, davranışlar bütünüdür. Etik kurallar, tıpkı toplumsal ahlakta olduğu gibi gerçekte yazılı kurallar değildirler. Ancak son yıllarda her bilim alanı ve meslek grubu etik kuralları yazılı hâle getirmiştir.

Evrensel ilkeler bütünü olarak etik hem araştırmalar hem mesleki uygulamalar için geçerlidir. Araştırmalarda uyulması gereken ilkeler veya kurallar bilim etiği, mesleki uygulamalarda uyulması gereken ilkeler veya kurallar meslek etiği kapsamında değerlendirilmektedir. Bilim etiği ile meslek ya da uygulama etiğinin çok fazla ortak noktası vardır. Örneğin, gizlilik hem bilimsel araştırmalarda hem mesleki uygulamada dikkate alınması gereken en önemli etik ilkelerden biridir. Meslek etiği, bir meslek grubunun ortak değerlerini belirleyen ve meslek üyelerinin uymaları gereken yazılı ve yazılı olmayan kurallardır. Meslek etiği genel olarak neyin doğru ya da neyin yanlış olduğu ile ilgili kurallar ve standartlarla ilişkilidir. Genel bir ifade ile mesleklerin icrasında eylemleri biçimlendiren ilke ve standartları içermektedir.

Uygulama standartları, meslek etiği ilkelerinin mesleki uygulamaya somut olarak aktarılmasından oluşan yeterlikler bütünüdür. Meslek etiği ile uygulama standartları arasındaki ilişki birbirini tamamlayıcı bir ilişkidir. Meslek etiğine uyulmadan uygun standartlarda uygulama yapılamayacağı gibi uygun standartlar hayata geçirilmeden yeterince etik davranılmış sayılmaz. Engelli bireylere bakım veren personelin meslek etiğine bağlılık derecesi ancak mesleğin uygulanması sürecinde yaptıkları veya yapabildikleri ile belirlenebilir.

Meslek etiği ile uygulama standardının ortak özelliği aynı amaca hizmet etmeleridir. Her ikisinin de asıl amacı hizmet alan kişilerin etik ve uygulama çerçevesi belirlenmiş hizmetten en üst düzeyde yararlanmalarıdır.

Meslek etiği ile uygulama standardı kavramlarının biririnden farklılaştığı noktalar ise şunlardır:

• Meslek etiği özünde genel etiğe ve ahlaka dayanmakta iken, uygulama standartları meslek etiğine dayanmaktadır.
• Meslek etiği ilkeleri görece daha evrensel iken, uygulama standartları ülkeden ülkeye kısmi farklılıklar gösterebilir.
• Meslek etiği görece daha soyut bir yapıdan gelmekte iken, uygulama standartları uygulama gibi son derece somut bir alanın temsilleridir.
• Meslek etiğinin toplumsal yönden ahlak, bireysel yönden vicdanla ilişkisi varken, uygulama standartlarının yeterliliklerle ilişkisi vardır.
• Meslek etiği daha çok bir tutumu ifade ederken, uygulama standardı çoğunlukla bir beceriyi ifade eder.

Engelli Bakım ve Rehabilitasyonunun Uygulama Standartları

Etik ilkelerin uygulamalara yansıması olarak ifade edilen uygulama standartları meslek gruplarına göre farklılık gösterebilmektedir. Bu bağlamda engelli bakım ve rehabilitasyon uygulama standartları şöyledir:

1. Profesyonel İlişki Kurma
2. Etik İlkelere Uygun Davranma
3. Hizmet Alan Kişinin Bakım ve Rehabilitasyon Sürecine Katılımını Sağlama
4. Bakım ve Rehabilitasyona Uygun Yöntemleri Kullanma
5. Hizmet Alan Kişiye Zarar Verme Potansiyeli Olan Uygulamalardan Kaçınma
6. Bakım ve Rehabilitasyona Uygun Ortam Sağlama
7. Mesleki Gelişmeleri İzleme
8. Mesleki Sınırların ve Yetkilerin Farkında Olma
9. İşbirliği ve Ekip Çalışması
10. Engelli Birey ve Ailesini Süreç Hakkında Bilgilendirme
11. Bakım ve Rehabilitasyon Sürecindeki Uygulamaları Kayıt Altına Alma
12. Bireyin ve Ailenin Kültürel Özelliklerini Tanıma
13. Hizmet Verdiği Konuyla İlgili Yasal Sorumluluklarını Bilme

Profesyonel İlişki Kurma

Engellilere sunulan bakım ve rehabilitasyon uygulamaları hizmet sunan personel ve hizmet alan kişinin süreç içinde yaşadığı ilişkiyi ifade etmektedir. Personel ile engelli birey arasında kurulacak ilişki mesleki sınırlar içinde profesyonel bir yardım ilişkisi olarak ele alınmalıdır. Olası ilişki biçimleri şu başlıklar altında incelenebilir: Gerçek ilişki, Çalışma iş birliği ve Aktarım (transferans) ilişkisi. Gerçek ilişki gündelik hayatta iki ya da daha fazla insan arasında gerçekleşen ve profesyonel olmayan ilişkiyi ifade etmektedir. Engelli bakım ve rehabilitasyon sürecinde kurulan ilişki de her ne kadar hizmet sağlayan personel profesyonel olsa da sonuç itibarıyla iki insan arasında olan bir ilişkiyi ifade ettiği için bir yönüyle gerçek bir ilişkidir. Çalışma iş birliği hizmet sağlayan personel ve engelli bireyin hedeflenen sonuçlara ulaşmak için kurduğu etkileşimsel ilişkiyi ifade eder. Aktarım ilişkisi ise hizmet alan bireyin hizmet sağlayan personele karşı profesyonel olmayan duygu ve düşünceler beslemesidir.

Profesyonel ilişki kurmaya yardımcı olabilecek önerilerden bazıları şu şekilde sıralanabilir: Empati, saydamlık, içtenlik, başvuranı merkeze alma, etkili iletişim becerilerinin kullanımı ve güçlü yönlere vurgu yapma.

Hizmet Alan Kişinin Bakım ve Rehabilitasyon Sürecine Katılımını Sağlama

Hizmet alan kişinin yani engeli bireyin bakım ve rehabilitasyon sürecine katılımı aslında hizmet sağlayan personel ile kurduğu ilişkiye devam etme motivasyonu ile açıklanabilir.

Bakım ve Rehabilitasyona Uygun Yöntemleri Kullanma

Engelli bireylere sağlanan bakım ve rehabilitasyon uygulamalarının yeri, zamanı, yoğunluğu, içeriği ve şekli yasal düzenlemeler ve yönetmeliklerle belirlenmiştir. Bu bağlamda yöntem kavramının temel yapı taşlarını oluşturan bilinçli seçilen ve düzenli izlenen yol hâlihazırda uygulama sağlayan personele sunulmaktadır. Ancak yöntemin teknikleri ve kişisel yetenek ve yeterlilikleri kapsadığı düşünüldüğünde yine uygulamacının kişisel özelliklerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bakım ve rehabilitasyon uygulamalarında yöntemin işlevselliği uygulamacıya bağlıdır. Uygulamacıya birey ve ihtiyaçları hakkında detaylı bilgi sağlayarak amaçlarını ve yöntemini belirlemesinde yardımcı olacak en temel teknikler: Gözlem, Aktif Dinleme, Soru Sormadır.

Hizmet Alan Kişiye Zarar Verme Potansiyeli Olan Uygulamalardan Kaçınma

Hizmet alan bireyin zarar görmesi durumunda buna neden olan uygulamanın kasıtlı yapılıp yapılmadığına bakılır. Başka bir ifade ile hizmet sağlayan personelin zarar veren uygulamayı bilinçli yapması etik ihlali iken sonucunda fayda sağlamak amacıyla yapılan bir uygulama istenmedik şekilde zarar vermiş ise burada etik ihlal söz konusu değildir. Bu bağlamda ihmal ve ihlal kavramları çok yakın ilişkilidir ve hizmet sağlayan kişinin zarar vermeyi amaçlamamasına rağmen ihmali neticesinde oluşan bir zarar durumu da etik ihlali olarak kabul edilmektedir.

Bakım ve Rehabilitasyona Uygun Ortam Sağlama

Engelli bireylere sunulacak olan bakım ve rehabilitasyon uygulamalarının gerçekleşeceği ortam ve hizmetin niteliği, hizmeti sunun kurumun olanaklarına ve sunulacak olan hizmete ilişkin yasal düzenlemeler gibi genel koşullara bağlıdır. Bu bağlamda kurulacak olan profesyonel ilişkinin devam ettirilebilmesi ve uygulama standartlarının tutarlılığı açısından ortamın kurum tarafından sunulması daha etkili olacaktır.

Bakım ve rehabilitasyon uygulamalarının gerçekleşeceği ortamların genel özelliklerini tasvir etmek gerekirse; öncelikle uygulamaya başlamadan önce gelen hizmet sağlanan birey ve yakınları için mümkünse rahat edebilecekleri bir bekleme odası olmalıdır. Uygulamanın gerçekleştirileceği ortam iç tasarımı ve konumu itibarıyla mümkün olduğunca uyaranlardan arınık olmalıdır. Açık renk duvar renklerinin tercih edilmesi ve engelli birey ile gelen yakınları için ek oturma yerleri olmalıdır. Odanın ısı ve ışığı iyi ayarlanmalı mümkünse güneş alan bir oda tercih edilmelidir. Ayrıca hizmet sağlanan engelli bireyin özellikleri göz önünde bulundurularak gerekli düzenlemelerin yapılması işlevselliği artıracaktır.

Mesleki Gelişmeleri İzleme

Engelli bakım ve rehabilitasyonu bir meslek olduğu kadar bir disiplindir. Bu nedenle engelli bireye sağlanacak olan uygulamalar hem uygulamanın kendisinden hem de teorik alan bilgisinden yararlanmalıdır. Bu bağlamda mesleki gelişmeleri izleme hem uygulamaları hem de alanda ortaya çıkan güncel bilgileri takip etmeyi ifade etmektedir. Mesleki gelişimlerin izlenmesi mesleki yeterlilik ve değişip gelişen mesleki standartlarında yakalanmasını ifade eder.

Mesleki Sınırların ve Yetkilerin Farkında Olma

Engelli bireylere sağlanan bakım ve rehabilitasyon uygulamalarında mesleki sınır ve yetkilerin belirlenmesi genellikle hizmet sağlayan personelin sorumluluğundadır. Bu noktada sınır aşımlarını önlemek için uygulamaların kayıt altına alınması önemli bir tedbir olacaktır.

İş Birliği ve Ekip Çalışması Yapma

Engelli bakım ve rehabilitasyon hizmetleri sağlayan personel gerekli durumlarda; öğretmen, özel eğitim uzmanı, doktor, psikolog, diyetisyen, optisyen, odyolog ve fizik tedevi ve rehabilitasyon uzmanı ile birlikte çalışabilir ya da yardım alabilir. İş birliği ve ekip çalışması kuracağı meslek hizmet sağlanan engelli bireyin özelliklerine göre değişiklik gösterebilir.

Engelli Birey ve Ailesini Süreç Hakkında Bilgilendirme

Bakım ve rehabilitasyon uygulamaları sağlayan personel hizmet sağlanan kişiye çevrelerindeki hizmetler, kaynaklar ve olanaklarla ilgili bilgilendirmelerde bulunmalıdır. Ayrıca, insanlar ve çevreleri arasındaki ilişkinin başlatılması, geliştirilmesi, yenilenmesi, korunması ve sürdürülmesi için bilgilendirmenin yanı sıra sürece aktif katılıma da ihtiyaç duyulabilir.

Bakım ve Rehabilitasyon Sürecindeki Uygulamaları Kayıt Altına Alma

Bakım ve rehabilitasyon uygulamalarına yönelik kayıt tutma uygulama esnasında, uygulama oturumu sonunda ya da uygulama sürecinin bitiminde gerçekleştirilebilir. Burada kayıt altına almadan kasıt not alma, ses kaydı ya da görüntü kaydı şeklinde gerçekleşebilir. Görüşme sonrasında yapılan kayıt altına alma ya da kayıtları birleştirmenin gerekçeleri;

• Oluşturulacak resmi raporlar
• Hizmet sağlananların dosyalarını düzenlemek
• Yapılanların kalıcılığını sağlamak
• Personelin kendini geliştirmesi
• Olası bilimsel araştırmalara veri oluşturmak
• Personel eğitiminde kullanmak
• Personelin kendisini ve süreci değerlendirmesini sağlamak

Yapılan uygulamanın kayıt altına alınmasının en büyük getirisi uygulamanın değerlendirmesine olanak sağlamasıdır.

Bireyin ve Ailenin Kültürel Özelliklerini Tanıma

Engelli bireyin ve ailenin kültürel özelliklerini tanıma olarak ifade edilen uygulama standardı aslında meslek etiği ile uygulama arasındaki ilişkiye benzer bir durum sergilemektedir. Nasıl ki uygulamalar meslek etiğinin somut hâlinin kontrolünü sağlıyorsa çocuk ve ailenin kültürel özelliklerini tanımak da hizmet sağlayan personelin uygulamalarına yansıdığı ölçüde gerçekleşecek bir standarttır.

Hizmet Verdiği Konuyla İlgili Yasal Sorumluluklarını Bilme

Sözü edilen yasal sorumlulukları bilme standardı hizmet sağlayan personelin görev tanımı ve yapmakla yükümlü olduğu, yapmadığı ya da eksik ya da yanlış yaptığı durumunda cezai bir işlem gerektirecek rol ve davranışları ifade etmektedir.