Ünite 6: Bakım Süreçleri

Giriş

Doğası gereği karmaşık sistemleri desteklemek için oluşturulan ELD destek yapısının başarısı, optimize edilmiş bir bakım sistemine bağlıdır.

ELD süreçlerinde bakımın önemi çok sıradan mekanik bir aksamdaki küçük bir arızanın tüm sistemin durmasına neden olabilmesidir. Sistemin ömür devri boyunca bu tip arızalarla karşılaşılabilmektedir.

Bakım Konseptinin Oluşum Süreci

Çağdaş bakım konseptinin bugünkü biçimine dönüşmesi İkinci Dünya Savaşı sonrasında ivmelenmiştir. Bunun temel nedeni teknik, idari, mali ve yasal anlamda oluşan çeşitli bakım maliyetlerinin, 20 yüzyılın ortalarından sonra kullanıcılar üzerinde kayda değer yük oluşturacak boyutlara ulaşmış olmasıdır.

Kayda değer değişimler 1950’lerden sonra görülmüştür. Bu dönemde hemen tüm bakım eylemleri ‘düzeltici’ nitelikte olmuştur. 1960’lara gelindiğinde, mekanik aksamda görülen arızaların kullanım süresine veya tekrarına bağlı olduğu fark edilince önleyici bakım konseptine geçilmiştir. 1970’lerin sonunda 1980’lerin başına gelindiğinde, makine-teçhizat, öncesi ile mukayese edilemeyecek kadar karmaşık hâle gelmişti. Bu gelişmeleri 1980’lerin sonunda 1990’lerin başında ‘eş zamanlı mühendislik’ ve ‘ömür devri mühendisliği’ çalışmalarının başlaması takip etti.

Bakım Onarım ve Arıza Kavramları

‘Bakım’ ve ‘onarım’ genel olarak aynı anlamda kullanılsa da farklı anlamlar ifade ederler. Onarım, bakım faaliyetlerinin bir alt bileşenidir. Bir başka ifade ile onarım arıza belirdikten sonra yapılan bakım faaliyetidir. Bakımın temel hedefi arıza ile karşılaşmamaktır. Arıza bakım sistemin anahtar kavramıdır.

Bakımın Prensipleri

Sadece ELD süreçlerinde değil genel olarak hemen her alanda uyulması hâlinde bakım faaliyetlerinin etkinliğini artıracağı kabul edilen bakım prensipleri aşağıda sıralanmıştır;

• Elastikiyet,
• Maliyet- etkinlik,
• Yetkili personel kullanmak,
• Teknik yetkilere uymak,
• Malzemeye yere yakın yerde olmak,
• En alt bakım kademesinde olmak,
• Teknik dokümanlara uygun olmak,
• Arşiv bilgisine sahip olmak,
• Güvenilirlik,
• Koordinasyon

Bu prensiplerin hepsi önemlidir ve üzerinde durulması gerekir, uyulması hâlinde kayda değer getiri sağlarlar.

ELD süreçlerinin karmaşık yapısına bağlı olarak uygulanması gereken çok sayıda farklı bakım yaklaşımı bulunur. Sistemin ihtiyacına en uygun olanının seçilerek uygulanabilmesi ve seçilenlerin olumlu olumsuz yönlerinin bilinmesi gerekir. Sistemin ihtiyaçlarına en uygun bakım desteğini oluşturmak için bakım kararları; stratejik seviye, taktik seviye, operatif seviye olmak üzere üç farklı seviyede alınır. Optimum bakım stratejisinin seçimi holistik bir bakış açısını gerektirmektedir.

Optimum bakım sistemi belirlenirken etkili olan bazı unsurlar aşağıda sıralanmıştır:

• Bakım yetki seviyelerini belirleyen bir yapının oluşturulması,
• Bakım performansının tespiti,
• İşletmenin kullandığı ürünlerin sahip olduğu arıza tipolojileri,
• Bakım sisteminde kullanılacak envanter kontrol sistemi ve yazılım,
• Bakım politikaları ile elde edilecek performansın öncelikleri, sınırları ve ölçütleri,
• Bakım maliyetleri.

ELD Süreçlerinde Bakım Performansı

1. İş zaman standartları; Bakım sürecinde yapılması planlan işlerin, standartlarını ifade etmektedir. Daha değişik bir ifade ile somut bir faaliyetin işi yapanın tecrübe ve becerisi dikkate alınarak, mevcut imkânlarla tamamlanması için gereken optimum sürenin belirlenmesidir.
2. Çalışma ve etkinlik oranı; Bir sistemi oluşturan alt sistemlerin ve tüm parçaların çalışma süreçleri ELD kapsamında tasarlanmaktadır. Benzer şekilde bakım görevli tüm personelin net iş saatleri de ELD bakım sözleşmelerinde yer alır. Bakımla görevli personel direkt bakım personeli ve endirekt bakım personeli olarak ikiye ayrılır.
3. İş hacmi; ELD desteği için tasarlanan bakım desteğinde oluşan iş hacmi yukarıda bahsedilen unsurla dikkate alınarak planlamaya alınmış işlerin bitirilebilme imkânını ifade etmektedir.
4. Yedek parça desteğindeki aksamalar; Sistemin olası arızalarının giderilmesi veya süreli bakımlarının yapılması esnasında ihtiyaç duyulan yedek parçaların zamanında ve maliyet etkin temini ve ulaştırılması bakım performansını doğrudan etkilemektedir.
5. Bakım personelinin eğitim ihtiyacı; ELD’nin en önemli bileşenlerinden olan insan kaynakları faaliyetleri kapsamında ele alınır.
6. Çevre faktörleri; Sistemin ELD süreçlerinde çevreye etkileri baştan belirlenir. Sistemin bir bileşeni olan bir motorun gaz tahliye borusundaki gaz sızıntısı sistemin devre dışı kalmasına neden olmasa da bu durum çevre ile ilgili olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.
7. Güvenlik faktörleri; ELD kapsamında tasarlanan bir sistemin kullanıcılara ve etrafındakilere zarar vermemesi gerekmektedir.
8. Kontrol kapasite ve konfor faktörleri; Bir sistemin kullanılırken kontrol edilmesi zorunluluğu, taşıma veya kullanım kapasitesi veya yasal hız limitlerinin aşıldığının tespit edilememesi gibi nedenlerden dolayı bakım önceliklerini değiştirilebilir.
9. Dış görünüm faktörleri; Bir sistemin dışında kullanılan boya emaye veya parlak nikelajın sadece görüntü değil, kamuflaj, radardan korunma, havadan görülmeme, faaliyet gösterilen araziye uyum sağlamak, pastan koruma hijyen gibi başka fonksiyonları da olabilir.
10. Ekonomi ve maliyet etkinlik; Sistemin sürdürülebilirliği için yapılan tüm bakım maliyetlerinde gereksiz bakım masraflarından kaçınmak gerektiğinden bahsedilmişti. Bazı küçük arızaların sonuçları çok büyük boyutta maliyetlere neden olabilmektedir.

Bakım faaliyetlerinin icrası kapsamında oluşan maliyetler dört sınıfta incelenebilir:

Bakım maliyetleri:

• Toplam Bakım Maliyeti kendi içinde üç farklı şekilde oluşabilir:
  • Tüm işletmeye yansıyan maliyet,
  • Tek bir iş birimine yansıyan maliyet,
  • Tek bir makineye ya da sisteme yansıyan maliyet.
• Her Ürün Birimi Başına Düşen Maliyet
• İşçilik Harcamalarının Parça Başına Tutarı

İşçilik maliyetleri:

• Bakım işçiliği maliyeti (toplam ve birim ürün başına)
• Zamanın geri kazanılması (toplam harcanan zamanın yüzdesi olarak belli bakım görevlerinin yerine getirilmesinde harcanan zaman)
• Fazla mesai (toplam harcanan zamanın yüzdesi olarak gereksiz harcanan zaman)
• Farklı kategorilerdeki işlerde bağıl ve gereksiz olarak harcanan zaman (proaktif görevler, modifikasyonlar, olası eylemler)
• Karşılanmamış siparişler (sipariş sayısına göre ve tahmini saate göre)
• Bakım yüklenicilerine yapılan harcamanın oranı

Yedek parça maliyeti:

• Bakım için kullanılan yedek parça ve malzeme maliyeti (toplam ve birim ürün başına)
• Stoklarda bakım için bekletilen yedek parça ve malzeme maliyeti
• Stok döngüsü (stoklarda bakım için bekletilen yedek parça ve malzeme maliyetinin yıllık toplam bakım yedek parça ve malzeme maliyetine bölünmesi)
• Hizmet Seviyeleri (Talep yapıldığında stokta bulunan malzeme miktarı)
• Farklı cins ve kategoride bağıl ve gereksiz stoklar (tüketilebilir parçalar, işleyen yedek parçalar, garanti için bekleyen parçalar, ölü stoklar)

Bakımın Kontrolünün Zaman Maliyetleri:

• Dönemlere göre yapılmış önleyici/koruyucu/arıza tespiti maksatlı bakım faaliyetlerinin toplam süresi,
• Toplam saat içinde dönemlere göre yapılmış önleyici/koruyucu/arıza tespiti maksatlı bakım faaliyetlerinin yüzdesi
• Önleyici/koruyucu/arıza tespiti maksatlı bakım faaliyetlerinin tamamlanma yüzdesi
• Planlanmış saat ile planlanmamış saat oranı
• Tahmin edilmiş sürede yapılan işlerin yüzdesi ve doğruluğu

Güven Merkezli Bakım

RCM kapsamında karar verirken; hangi bakım rutinleri hangi sıklıkta yapılmalıdır, hangi arızalar yeniden için zorunludur, hangi durumlarda arıza ile karşılaşılması sorunludur gibi sorulara cevap verilir. RCM uygulamalarında bakım yapılabilir ve ulaşılabilir olmasından daha çok güvenilir olması daha öncelikli bir hedeftir.

RCM yedi temel soruya cevap arar:

1. Kullanılan sistemde bileşenlerin fonksiyonları ve bu fonksiyonlara bağlı performans standartları nelerdir?
2. Hangi durumlarda fonksiyonları yerine getirilemez?
3. Arızaların nedenleri nelerdir?
4. Her bir arızanın sonucu nedir?
5. Her bir arızanın oluşum koşulları nelerdir?
6. Her arızanın oluşumunu öngörmek ve engellemek için ne yapmak gerekir?
7. Proaktif bir önlem bulunamıyorsa ne yapılacaktır?