Ünite 9: Böceklerle Savaş-II: Tarımsal Savaş Yöntemleri

Tarımsal Savaş Yöntemleri

Böceklerle savaşta, bir yandan insan ve çevre sağlığı dikkate alınarak ürün miktar ve kalitesinde olası kayıpları engellemek, diğer yandan bu işlemin ekonomik olması hedeflenmektedir.

Kültürel Önlemler

Zararlıların yaşamalarını güçleştirmek, çoğalmalarını azaltmak veya engellemek amacıyla yapılan tarımsal işlemlere kültürel önlemler denilmektedir. Kültürel önlemler genellikle ucuz uygulamalar olup, çoğunlukla bilinen ve uygulanan tarımsal yöntemlerdir.

Kuvvetli ve Sağlam Bitkilerin Yetiştirilmesi

Kuvvetli ve sağlam bünyeli bitkiler böceklerden daha az etkilendiği gibi, böcekler böyle bitkiler üzerinde daha az beslenir ve çoğalırlar. Bitkilerin sağlam bünyeli yetişmeleri açısından öncelikle o kültür için uygun toprak ve yöney seçilmelidir. iyi toprak işlemesi öncelikle bitkilerin gelişmelerini hızlandıran, kök sisteminin iyi gelişmesini sağlayarak kuvvetli bünyeli olmalarını sağlayan bir diğer kültürel önlemdir. Gübreleme bitkinin gelişmesini sağlaması açısından önemlidir. Ancak gübrelemenin tek yönlü değil dengeli bir şekilde yapılması gerekir. Sağlıklı bitki yetiştirmede her şeyden önce sağlıklı tohum, fide veya fidan kullanılmalıdır. Seyrek yetiştirme bitkinin birim alandan daha fazla besin alması bakımından kuvvetli ve sağlam gelişmesini sağlar. iyi sulanmayan bitki gelişemez, zayıf ve cılız kalır. Dolayısıyla zararlılardan fazla etkilenir. Kültür bitkilerinin besin ve suyuna ortak olan yabancı otlar aynı zamanda pek çok böceğe ara konukçuluk da etmektedir.

Dayanıklı Bitki Tür ve Çeşitlerinin Yetiştirilmesi Günümüzde zararlılara karşı dayanıklı bitki türlerinin geliştirilmesi için ıslah çalışmaları yapılmaktadır. Kültür bitkilerinde zararlılara karşı dayanıklılık fiziksel ve biyokimyasal faktörlerden kaynaklanır ve üç grup altında toplanır. Bunlar: tercih olunmama, antibiosis ve tolerans’tır. Toleranslı bitkiler zararlıların olumsuz etkilerini en düşük düzeye indirerek onlara dayanırlar ve canlı, kuvvetli kalarak fizyolojik faaliyetlerini sürdürüp ürünlerini verirler.

Ekim ve Dikim Zamanının Ayarlanması

Zararlıların ortaya çıkışı ile bitkilerin fenolojileri arasında bir ilişki vardır. Geç ekilen mısırlarda Mısır kurdu zararının az olduğu tespit edilmiştir.

Hasat Zamanının Ayarlanması

Bir bitkide zararlının zararı başlamadan hasadın yapılması ile zararın önüne geçilebilir. Pamukta erken ekim ve bunun sonucu erken hasat pamuklarda Pembekurt zararının azalmasını sağlar.

Münavebe

Böcekler sadece beslenebilecekleri ve çoğalabilecekleri belirli bitkilere saldırırlar. Bu nedenle bir bölgede aynı bitkinin üst üste yıllarca yetiştirilmesi, o bitkiye saldıran böceklerin de aşırı çoğalmasına ve bunun sonucu fazla zarar yapmasına neden olur.

Tuzak Bitkiler

Kültürü yapılan bitkinin arasına zararlıların çok sevdiği ve tercih ettiği bitkilerin dikilmesi veya ekilmesiyle zararlıların bu tuzak olarak ekilmiş bitki üzerinde toplanması sağlanmış olur ve bu tuzak bitki üzerinde bulunan zararlının ortadan kaldırılması da kolay olur.

Mekaniksel Savaş

Mekaniksel olarak zararlıları yok edebilmek, ya da zarar yapmalarını önlemek için el, araç ya da makinalar kullanarak yapılan savaş şeklidir.

Ezme

Yoğun olarak bulunan bazı zararlıların, el veya tel fırça ile ezilmek suretiyle popülasyonları düşürülebilir.

Toplama

Özellikle grup halinde yaşayan zararlıların kendileri bulundukları bitki organları ile birlikte kesilip toplanarak zararlarının önüne geçilebilir.

Engelleme

Zararlıların meydana getirecekleri zararları hendek, çit, örtü ve bazı ürkütücü araçlarla azaltmak mümkündür.

Bitki Artıklarının Yok Edilmesi

Zararlılarla savaşta hasat sonrası tarlada kalan bitki artıkların yok edilmesi büyük önem taşır. Çünkü bu kalıntılar, birçok zararlı için kışlama ve barınma veridir.

Tuzaklarla Yakalama

Tuzaklar böceklerin yönelimlerinden ve bazı davranışlarından yararlanmak amacıyla geliştirilmiş yakalama araçlarıdır. Tuzaklar böceklere karşı doğrudan böceklerin kitle halinde yakalanıp popülasyonlarını azaltmak amacıyla veya dolaylı olarak onlarla savaş zamanının belirlemek amacıyla kullanılır. Yapışkan tuzaklar, çok küçük uçucu böcekler ile alt kanatları olmadığı için uçamayan böceklere karşı bazı yapışkan maddeler tuzak olarak kullanılarak popülasyonları azaltılabilir. Böcekler için bazı cezbedici maddeler, örneğin fermente olmuş meyve suları, pekmez, melas, şarap tortuları, sirke veya protein hidrolizat gibi maddeler genellikle zehirli maddelerle birlikte tuzak yemler şeklinde kullanılır. Bazı böceklerin kışlamaları için tercih ettikleri yerler suni olarak kışlak tuzakları şeklinde hazırlanır ve tuzakta toplanmış böcekler toplu halde öldürülür. Yukarıda açıklanan tuzak tiplerinin dışında bazı tuzak tipleri dolaylı olarak, örneğin savaş zamanının saptanmasında kullanılır. Feromon tuzaklar, genellikle böceklerin erkek ve dişilerinin karşı eşeyi uyarmak amacıyla salgıladıkları seks feromonlardan yararlanılarak hazırlanırlar.

Fiziksel Savaş

Zararlıların yaşadıkları ortamın fiziksel özelliklerini değiştirmek suretiyle zararlıları öldürmeye veya faaliyetlerini azaltmaya yönelik çalışmalara fiziksel savaş adı verilir.

Yüksek Sıcaklıktan Yararlanma: Yüksek sıcak hava, daha çok depolanmış ürünlerdeki böcekler için kullanılır. Sıcak su, yumru, kök, soğan gibi toprakaltı organları veya çelik, fidan gibi bitki materyali üzerinde bulunan böcekler, bu materyalin sıcak su içinde belirli bir süre tutulması sonucu yok edilebilir. Solarizasyon, toprağın, güneş radyasyonunun meydana getirdiği sıcaklık yardımıyla dezenfekte edilmesidir. Özellikle yüksek frekanslı elektrik akımı ile ısıtma, mikrodalga veya kızılötesi ışın yoluyla elektromanyetik enerji, ambar zararlısı böceklere karşı uygulanabilen bir yöntemdir. Ancak bu yöntem oldukça pahalı olduğundan yaygın değildir.

Düşük Sıcaklıktan Yararlanma: Düşük sıcaklıklarda ürünlerin saklanması suretiyle böceklerin yaşama ve çoğalma faaliyetlerinin azaltılması veya durdurulması hedeflenir.

Yakma: Özellikle toplu olarak bulunan böcekler bu yöntemle yok edilebilir.

Orantılı Nemden Yararlanma: Genelde düşük orantılı nemden yararlanılır. Özellikle ambar böcekleri % 50’nin altındaki orantılı nemde yaşayamaz veya çoğalamaz.

Su Altında Bırakma: Bitkiler bir süre su altında bırakılınca özellikle toprakaltı zararlılarının bir kısmı

ölür, bir kısmı da toprak yüzeyine çıkar ve böylece öldürülür.

Mineral Tuzlardan Yararlanma: Tohumlar slikat veya talk benzeri mineraller ile karıştırılarak ambarlandığında böceklerin vücutları çizilip sularını kaybeder ve fiziksel yolla ölürler.

Atmosfer Gazlarından Yararlanma: Bu yöntemin esası depo ve ambarlara atmosfer gazlarını değişik oranda vererek ambar böceklerini fiziksel yolla öldürmektir.

Işık ve Renkten Yararlanma: Ultraviole ışınlar bazı böcekler için öldürücü özelliğe de sahiptir. Sivrisinek ve karasinek gibi böceklere karşı özellikle evlerde kullanılabilir.

Radyasyondan Yararlanma: Böceklere karşı savaşta radyasyon yayıcı Cobalt ve Cesium’un gamma ışınları irradiyatör adı verilen cihazlar yardımıyla değişik dozlarda öldürme ve kısırlaştırma olarak iki şekilde kullanılır.

Karantina Önlemleri

Zirai Karantina Müdürlükleri, yurdumuzun bir yerinde yeni görülen veya eskiden beri bulunan herhangi bir hastalık veya zararlının salgınlaşmasının yahut temiz yerlere bulaşmasının önüne geçmek veya mücadeleden doğacak zararları önlemek amacıyla, bunların ithal veya ihraçları veya transit olarak geçmeleri ve memleket dahilinde nakilleri veya satışları ve bu bitki ve maddeler hakkında gereken her türlü koruma tedbirlerini almakla yükümlüdürler. ithal ve ihraç olacak bitkisel ürünlerin kontrol hizmetleri, belli bir eğitimden geçirilmiş, Zirai Karantina Mevzuatı ve teknik bilgilerle donatılmış kanun, tüzük ve yönetmeliklere göre dış karantina çalışmalarını yürüten, belgeli ziraat mühendislerince gerçekleştirilmektedir. Bitki veya bitkisel ürünlerin depolandıkları boş veya dolu binalarda her hangi bir zararlı organizmanın bulunması ve bunlara karşı gaz halinde etkili olan pestisitlerin kullanılması durumunda da yetkili ziraat mühendisleri görev yapmaktadır.

Biyoteknik Yöntemler

Böceklerin biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerine etkili olan bazı maddeler kullanılarak onların normal düzenlerini bozmak suretiyle uygulanan yöntemlere biyoteknik yöntemler adı verilir.

Feromonlar: Bazı dış salgı bezleri bir kanal vasıtasıyla salgılarını böceğin vücudunun dışına salgılarlar ki bu salgılardan biri de feromonlardır. Feromonlar böceklerin beslenme, çiftleşme, savunma, gizlenme, kaçma vb. davranışlarını belirlemede etkilidir. Tarımsal savaş çalışmalarında feromonlar böceklere karşı doğrudan genelde iki şekilde kullanılır.

Juvenil Hormon Analogları: Böceklerde iç salgı bezleri salgılarını vücut içine salgılar ve bu salgılarına hormon adı verilir. Gençlik hormonu (juvenil hormon), bir büyüme hormonudur ve ergin dönemde cinsel olgunluğu ve yumurta gelişimini kontrol eder, deri değiştirme hormonu ile birlikte böceklerin gelişme dönemlerindeki faaliyetlerini düzenler.

Uzaklaştırıcılar (Repellentler): Zararlıların konukçularına yaklaşmalarını önleyen veya bulundukları ortamdan kaçmalarını sağlayan maddelere repellent adı verilir. Bunlar zararlıları fiziksel ve kimyasal olmak üzere iki yolla etkiler.

Beslenmeyi Engelleyiciler (Antifidantlar): Bunlar zararlıların beslenmesini engelleyen kimyasal maddelerdir. Antifidant olan bileşiklerin önemli bir kısmı bitkilerde sistemik olarak en uç kısımlara kadar ulaşabilir.

Yumurtlamayı Engelleyenler (Deterrentler): Böceklerin yumurtlama davranışı üzerine etkili olarak caydırıcılık esasına dayalı maddelere oviposition deterrent adı verilir.

Bunlar genelde birer işaret feromonu niteliğindedir.

Kısırlaştırıcılar (Kemosterilantlar): Böceklerin üreme gücünü azaltan veya yok eden kimyasal bileşiklerdir. Bunlar erkek ve dişileri ayrı ayrı veya hem erkek, hem de dişileri kısırlaştırırlar.

Biyolojik Savaş

Biyolojik savaş çalışmalarının tarihi oldukça eski olmasına karşın yurdumuzda biyolojik savaş çalışmaları geç başlamıştır ve yeterli düzeyde değildir. Zararlıların doğal düşmanları adı verilen organizmalar zararlılar üzerinde; parazit, parazitoit ve predatör olarak yaşarlar. Parazit, yaşamını tek bir konukçu bireyi üzerinde tamamlayan ve konukçusunu öldürmeyip zayıflatan organizmalara denir. Parazitoit, yaşamını tek bir konukçu bireyi üzerinde tamamlayan ve konukçusunu belirli bir süre sonra öldüren organizmalara denir. Zararlılara karşı biyolojik savaş yöntemleri üç grup altında toplanır.

1. Doğal düşmanların popülasyonlarının korunması

2. Doğal düşmanların etkinliklerinin arttırılması

3. Doğal düşmanların popülasyonlarının arttırılması

1. Doğal Düşmanların Popülasyonlarının Korunması: Kültürlerin ilk tesisinden itibaren, ağaçlar arası mesafenin uygun seçilmesi, uygun şekil budamasının yapılması, bahçe kenarına rüzgar kıran veya çit bitkilerinin seçilmesi gibi bazı önlemlerin alınması gerekir.

2. Doğal Düşmanların Etkinliklerinin Arttırılması: kültürler arasında bol çiçek açıp, bol nektar, balözü ve polen taşıyan bitkilerin dikilmesi veya kritik mevsimlerde erginlerin beslenmesi için kültürlere şekerli su pülverize edilmesi gibi erginlerin beslenmesini sağlayacak uygulamaları n yapılması sağlanabilir.

3. Doğal Düşmanların Popülasyonlarının Arttırılması: Öncelikle doğadaki popülasyonlarının arttırılmasına yönelik uygulamalara ağırlık verilmesi gerekir. Doğal düşmanların etkinliklerinin arttırılması konusundaki uygulamalar onların popülasyonlarının da arttırılmasını sağlayacak uygulamalardır. Zararlılar üzerinde yaşayan ve onları öldüren funguslar, bakteriler, viruslar, rickettsia, protozoa ve nematodlar gibi mikroorganizmalara hastalık etmenleri, entomopatojenler veya mikrobial savaş etmenleri adı verilir. Bunlarla yapılan biyolojik savaş çalışmalarına da mikrobial savaş denir.

Kimyasal Savaş

Kimyasal savaş, zararlı böcek popülasyonlarını ekonomik zarar eşiği altında tutmak amacıyla kimyasal bileşiklerin kullanıldığı savaş yöntemidir. Zararlılara karşı öldürücü etkisi yüksek kimyasalların sentetik olarak üretilmelerinin kolay ve ucuz olması, bunların geniş alanlarda yoğun kullanımlarını da beraberinde getirmiştir. Modern kimyasal savaşta, hem pestisit kullanılmadan bitkisel ürün yetiştirmenin imkansız olduğu hem de pestisit kullanımının sürekli arttırılarak verimin de sürekli arttırılamayacağı anlaşılmıştır. savaşta ana unsur kimyasal bileşiklerdir.

Kimyasal Savaşta Başarıyı Etkileyen Faktörler: öncelikle etkili maddeyi önerilen dozda bitki yüzeyine homojen olarak dağıtmak ilaçla zararlı organizmayı buluşturmak gereklidir. ilaçlamalarda esas öldürülmek istenen hedef ve bu hedefin özellikleri iyi bilinmelidir. Sabit hedeşere karşı genelde yağlar gibi fiziksel etkili ilaçlar ya da sadece sistemik olan mide zehiri ilaçlar tercih edilir. Kabuklubitler gibi üzeri mumumsu yapılı bir kabukla örtülü olan zararlılara karşı kontakt etkili ilaçlar bu kabuk nedeniyle etkisizdir. Doz, kimyasal savaşta başarıyı etkileyen bir diğer konudur. Su ile püskürtülerek kullanılan pestisitlerde belirlenen doz gerek birim alana, gerekse birim hacime belirli miktardaki su ile dağıtılır. Kimyasal savaşta başarıyı etkileyen bir diğer konu kalibrasyondur. ilaçlamalarda kullanılacak suyun temiz ve pH’sının uygun olması gerekir. Pestisitlerin bitkiler üzerinde meydana getirdiği zehirli etkiye fitotoksisite adı verilir. Pestisitlerin birbirleriyle karıştırılarak kullanılması uygulamada ekonomi sağlaması açısından önemlidir.

Kimyasal Savaşta Alınması Gerekli Önlemler: Pestisitlerin insanlar ve çevredeki diğer canlılara olan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için onların gerek depolanması, yani muhafazası, gerekse kullanılmaları sırasında bazı önlemlerin alınması veya bazı kurallara titizlikle uyulması gerekir.

ilaçların Uygulanmaya Hazırlanması ve Aplikasyonu: Tarım ilaçlarının bir kısmı bazen tohuma bazen toprağa ya da bitkiye doğrudan kullanıldıkları gibi çok büyük bir kısmı su ile karıştırılarak uygulanmaktadır. işte bu durumda yani pestisitlerin önerilen uygulama dozunu su ile seyreltip uygulanması durumunda, hem mücadelede hedefe ve başarıya ulaşmak için, hem de insan ve çevre sağlığına olumsuz etkileri önleyebilmek için bir dizi kurala dikkat edilmesi gerekmektedir.