Ünite 6: Ev Endüstrisi Çalışanlarının Sorunları ve Olası Çözüm Yolları

Kayıt Dışı Çalışmalar

İşverenler, günümüz gelişmelerine bağlı olarak diğer işverenlerle rekabet edebilmek adına düşük maliyet arayışına girmekte ve üretimi iş yeri dışına kaydırma yoluna gitmektedirler. Bu sebeple evde çalışanlardan yararlanırlar. Bu sayede iş verenler, bir çok hukuki yükümlülükten kurtulmakta ve üretim maliyetini düşürmektedirler. Kayıt dışı çalışma ev endüstrisinde çalışanların yaygın sorunlarından biridir.

Gelirlerinin Düşük Olması

Ev endüstrisinde çalışanların en önemli sorunlarından biri gelirlerinin düşük olmasıdır. Bunun sebepleri şu şekilde sıralanabilir.

• Ev endüstrisinde yapılan işlerin genellikle emek yoğun işler olması, yüksek teknoloji gerektirmemesi nedeniyle üretilen fiyatları da çok yüksek değildir; dolayısıyla kişilerin geliri azdır. Ayrıca elde ettikleri gelirden kendilerine ait olan sabit giderleri de düşüldüğünde kazandıkları miktar da azalmaktadır.
• Sipariş üzerine çalışanların işlerinin bilinirliğinin az olması, sipariş alamamalarına sebep olmakta ve gelir seviyelerinin düşük olmasına neden olmaktadır. Gelir düzeyleri siparişin artması ve azalmasına göre değişiklik gösterir. İş bilinirliğinin arttırılması, ürün çeşidinin arttırılması yapılan işlerde farklılık yaratılması sipariş oranını arttırır.
• Asgari ücret uygulaması olmadığı için parça başı üretim söz konusudur ki işler göreli olarak süreklilik gösterirse parça başına verilen ücret de düşer.

Ev endüstrisinde evde çalışanlara yönelik bazı ülkelerde kanunlarda yapılan düzenlemelerde;

1. Evde çalışanlara iş yerinde aynı veya benzer işi yapan bir işçiye ödenen ücretin ödenmesini sağlamak ya da,
2. Tüm evde çalışanlar için geçerli olan veya belirli sektörler için asgari ücretin belirlenmesi amaçlanır.

Ama ne yazık ki düzenleme yapılmasındaki amaca ulaşılamamaktadır. Ülkelere göre düzenlemeler ve uygulamalar farklılık gösterir.

Çalışma Sürelerinin Uzun Olması

Ev endüstrisinde çalışanların bir diğer sorunları da uzun süre çalışmalarıdır. Aynı mekanda hem çalışıp hem de yaşadıkları için çalışma ve özel hayatları iç içe geçmiş durumdadır. Çalışma saatleri düzensiz, çalışma ve boş zaman sınırının olmaması iş için ayrılan zamanı arttırmıştır.

Erkek ve kadın çalışanların iş yükünde farklılık görülür. Kadınlar aynı zamanda ev işleri, çocuk bakımı vb. işlerle de uğraştıklarından çalışmaya ara verir ve gelirleri azalır. Ürünün teslim süresinin az olması ve bu sürenin işveren tarafından belirlenmesi evde uzun çalışma sürelerine neden olabilmektedir.

Evde çalışanların çalışma sürelerine ilişkin düzenlemeleri yapmak kadar etkin bir şekilde uygulanması da önemlidir. Kişiler gelirleri arttıkça daha az çalışmayı tercih edebilir, ya da gelir düşüklüğü sebebiyle kazançlarını arttırmak amacıyla daha uzun süreli çalışmayı sürdürürler. Siparişi ne kadar kısa zamanda teslim ederse yeni sipariş alabilecek, yeni işle de gelirlerini arttırabilecektirler.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanamaması

İş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı, iş kazaları ve meslek hastalıkları meydana gelmeden önce önlemektir. Geçmişteki ve günümüzdeki riskler sayı ve nitelik olarak oldukça farklıdırlar. İş sağlığı, çalışma ortamında bulunan çalışanın sağlığını etkileyebilecek faktörleri karşısında çalışanın sağlığının korunması anlamındayken; iş güvenliği, çalışanın teknik özellik taşıyan risklere karşı korunmasını ifade eder.

İş kazası , çalışanın gördüğü iş veya işin gereği dolayısıyla aniden ve dıştan meydana gelen bir etkenle onu bedenen veya ruhça zarara uğratan bir olay olarak tanımlanır.

Meslek hastalığı ise, belirli ir mesleğin ifası sonucu o mesleğin nitelik ve yürütüm şartlarının doğurduğu bir sakatlık veya hastalıktır.

Ev endüstrisinde çalışanlar işlerini aileleriyle birlikte yaşadıkları yerlerde yaptıkları için kendi sağlık ve güvenliklerinin yanında ailelerininki de önemlidir. Çalışanlara işe başlarken ya da daha sonra düzenli muayene takibi olmadığı için iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili sağlıklı veriler bulunmamaktadır. Evde çalışanların iş araçları ve malzemelerinde de hiç bir denetim yoktur. Koruyucu malzemeyi çalışanlar önemsememekte; neden kullanılması gerektiği konusunda bilinçli değildirler. İş verenler ise maliyetli bulur.

Ev endüstrisinde özellikle gıda üretimi gibi işler, toplumun da sağlığını ve güvenliğini ilgilendirir. Bulaşıcı hastalıklar, belirli koşullarda saklanması gerekli maddelerin uygun ortamlarda korunmaması aile dışındaki kişilerin de etkilenmesine yol açar. Çalışanlar bu konuda eğitim almalıdır. Devlete bu konuda büyük rol düşer. TV kanallarını kullanarak çalışanların bilinçlendirilmesini kamu politikası olarak benimsemelidir.

Ev endüstrisinde çalışanlara yönelik iş sağlığı ve güvenliği alanında yeterli mevzuat olmadığı gibi uygulamada da zorluklar vardır. İş müfettişlerinin kişiye ait olan eve denetim amacıyla girebilme hakkı yoktur. Yapılacak değişikliklerde haneye tecavüzü engelleyecek önlemlerin de alınması gerekir.

Sosyal Güvenlik Sisteminin Kapsamı Dışında Kalmaları

Sosyal güvenlik fikri, kişilerin hem kendilerini hem de ailelerini hayatta karşılaşabilecekleri risklere karşı koruyup, geleceklerini güvence altına alabilme ihtiyacından doğmuştur. Sosyal güvenlik sistemi 2’ye ayrılır.

Primli rejim : İlgililerden alınan primle sosyal güvenlik sisteminin finansmanı sağlanır.

Primsiz rejim: İlgililer prim ödememekte, sosyal güvenlik sistemi sadece devlet bütçesinden sağlanan yardımlarla sağlanmaktadır.

Ev endüstrisinde kendi hesabına çalışanlar bağımsız çalışan olarak sosyal güvenlik sisteminde yer alır ve sigorta kollarına ait primleri kendileri öder. Primler düzenli ödenmediği takdirde risk durumunda yardımdan yararlanamazlar. Ev endüstrisinde çalışanlar bu şekilde sistemin içinde yer alabilecekleri gibi, korunmaya muhtaç olmaları halinde primsiz rejimle de sosyal güvenlik kapsamı içinde yer alabilirler.

Ev endüstrisinde çalışanlar, sosyal güvenlik kapsamında sigortalı olmadıkları zaman herhangi bir hastalık ya da kaza durumunda ancak eşlerinin sigortalı olması halinde sağlık yardımlarından faydalanabilirler. Eşlerinin sigortalı olmaması halinde eğer ülkede uygulanan genel sağlık sigortası varsa bu kapsamda sağlık yardımından faydalanabilirler.

Gelişmiş ülkelerde, evde çalışanlar sosyal güvenliğin kapsamı içinde yer alır. Bu şekilde, evde çalışanlar da iş yerinde çalışan işçiler için yapılmış olan düzenlemelerden yararlanır. Ancak sosyal güvenlik kapsamında sağlanan yardımlardan yararlanabilmek için asgari çalışma süresi ve asgari kazanç gibi şartların aranması durumunda çalışanların bu şartları sağlamaları zor olabilmektedir. Kendi hesabına çalışıp bağımsız çalışan olarak sigortalı olanlar, günlük ihtiyaçlarına öncelik verdiklerinden primlerin ödenmesi konusunu ihmal edebilmektedirler.

Diğer iş yerlerinde çalışanlar gibi ev endüstrisinde çalışanların da sosyal risklerle her zaman karşılaşma olasılığı vardır ve bu kişilerin de çalışma şekillerine göre uygun olacak biçimde sosyal güvenlik sistemi içinde yer almalarına imkan verecek düzenlemelerin yapılması gerekir.

Örgütlenme Sorunu

Çalışanlar iş verenleri karşısında tek başlarına elde edemeyecekleri hakları toplu olarak hareket etmeleri durumunda elde edebilmektedir. Bu yüzden ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi açısından, örgütlenme önemlidir.

Ev endüstrisindeki bir diğer sorun da sendikal yönden örgütlü olamamalarıdır. Yapılan çalışma genelde kayıt dışı olarak görüldüğü için sendikalar bu konuda az çabalamakta, ve karmaşık ve parçalı yapıya sahip olduğu için örgütlemenin zor olduğunu belirtmektedirler.

Ev endüstrisinde kendi hesabına ya da siparişle çalışanların yanlarında ancak başkaları da çalışıyorsa ilgili kanuna göre gerekli şartları sağladıkları takdirde işveren sendikasına üye olabilirler.

Ev endüstrisinde iş veren, alt iş veren ve ya aracı tarafından verilen işleri yapanların işçi sayılmasıyla birlikte bu çalışanlar işçi sendikalarına üye olabilir, haklarını koruyup, geliştirebilirler.

İş Güvencelerinin Olmaması

Ev endüstrisinde çalışanların kendi hesaplarına çalıştıkları işe sürekli bir talep olacağının bir garantisi yoktur. Ev endüstrisinde iş veren, alt iş veren ya da aracının verdiği işi evde yapanlar için de yaptıkları işte süreklilik olmamasına bağlı olarak iş güvencelerinin olmadığı söylenebilir.

Bazı ülkelerde, ev endüstrisinde iş veren tarafından verilen işleri yapanlar işçi statüsünde kabul edilirler ve işverenin haksız feshine karşı korunmaktadırlar. Evde çalışana iş verilmemesi iş sözleşmesinin feshi olarak kabul edilmektedir.

Aile İlişkilerinde ve Sosyal İlişkilerde Zayıflama

Ev endüstrisinde çalışma ve ev hayatı iç içe geçtiği için kadınların eve kapanmasına neden olmakta, iş ve aile ortamının bir arada olması strese yol açmakta ve aile ilişkilerinin zayıflamasına sebep olabilmektedir. Daha fazla gelir elde edebilmek için yoğun ve düzensiz çalışma sosyal ilişkileri de etkileyerek yalnızlaşmaya sebep olur.

Ev dışında çalışıyor olmak kişinin sosyalleşmesine imkan sağlamaktadır ancak evde çalışanlar toplumdan izole olabilmektedir.