Ünite 2: Yaşlı Bireyin Evde Bakımı, Evde Bakıma Kabulü, İzlemi ve Hizmetin Sonlandırılması

Giriş

Doğuştan beklenen yaşam süresinin uzaması ve yaşlanma süreci paralelinde kronik sağlık sorunlarında artışa neden olmaktadır. Bu durum Türkiye’de yaşlı nüfusun artması ile birlikte üretken olmayan “bağımlılık oranı”nın gündeme gelmesine neden olmuştur. Yaşlanma süreci ile paralel olan sağlık sorunları hem yaşlı bireyin bağımlılığını artırmakta, hem de ileri sağlık sorunlarının olması durumunda yaşlıya bakım veren aile bireylerinin desteğe ihtiyaç duymasına neden olmaktadır.

Yaşlı Bireyin Evde Bakımı

Akut ve kronik sorunları olan yaşlı bireyler kurum hizmeti aldıktan sonra, yaşadıkları ortamda sorunları ile baş başa bırakılmakta, yalnız yaşayanlar tamamen kendi kaderlerine terk edilmektedir. Bu durum yaşlı ve ailesine kendi ev ortamlarında koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin birlikte sunulmasını ve hizmetin sürekliliğini sağlayan evde bakım hizmetlerini gündeme getirmiştir.

Yaşlının evde bakımında amaç, bireyin kendi yaşadığı ortamda yaşlı bireyin sağlığının, fonksiyonlarının ve rahatlık durumunun en üst düzeyde sürdürülmesi ve bozulduğu durumlarda düzeltilmesini sağlamak, otonomisini ve yaşam kalitesini yükseltilmek, aile üyeleri üzerindeki yükünü hafifletmek için birey ve aileye katkıda bulunmaktadır.

Evde bakım hizmetlerine yaşlı bireylerin, birden fazla kronik hastalığa sahip olması, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirme ya da sosyal ilişkilerini sürdürmede zorlanmaları nedeniyle daha fazla gereksinimi bulunmaktadır. Erdil ve Şenol Çelik (2007)’in belirttiği gibi günümüzde de evde bakım hizmetlerinin büyük bir kısmı yaklaşık olarak %70-80’i yaşlı bireylere sunulmakta, farklı bir çalışmada ise 65-69 yaş grubu yaşlıların yaklaşık %6’sı uzun dönem bakım aldığı belirtilmektedir.

Yaşlı birey evde bakım gereksinimi açsından değerlendirilirken;

• Var olan hastalık ve engeli,
• Uygulanan tedavileri,
• Hastalık ve tedavilerinin fonksiyonel durum ve günlük yaşam aktiviteleri üzerine etkisi,
• Ev koşullarını ve bunların yaşlının güvenliğine ve kullanımına uygunluğu,
• Sosyal destek sistemleri,
• Sosyal faaliyetleri,
• Yaşlıya bakım veren kişinin destek ve eğitim gereksinimi ele alınmalıdır.

Evde bakımın kapsamı bireyin gereksinimlerine göre;

• Banyo yapma,
• Saç yıkama,
• Elbiselerini giyme çıkarma,
• Beslenme,
• Yataktan sandalyeye taşıma,
• Yatağa girme ve çıkma,
• Yürüyebilme,
• Tuvalete gitme gibi günlük yaşam aktivitelerine yönelik bireysel bakım gereksinimlerin karşılanmasını kapsar.

Günlük yaşam aktivitelerinin karşılanmasının yanında;

• Telefonlara cevap verme,
• Doktorla görüşmesini sağlama,
• Hesapların ya da faturaların ödenmesi,
• Mali harcamaların düzenlenmesi,
• Alışveriş,
• Temizlik ya da görevlerinde yardımcı olma,
• Evin temizlenmesi,
• Yemek pişirilmesi
• Çamaşır yıkanması,
• Seyahat edilmesi
• Sosyal aktivitelere katılma gibi enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili gereksinimlerin karşılanmasını da kapsamaktadır.

Bireyin Evde Bakıma Kabulü/Sonlandırma

Bireyin evde bakıma kabulü hasta, hasta yakını, diğer kişi ve kurumlar tarafından 444 3 833 numaralı telefon hattı aranarak ya da “Evde Sağlık Hizmeti Başvuru Formu” doldurularak ya da TSM (Toplum Sağlığı Merkezi) / AHB (Aile hekimleri Birimleri) aracılığıyla il koordinasyon merkezine yapılır.

Eve Bakımı Sürdürme veya Sonlandırma Kriterleri

Kişiye verilen Evde Tıbbi Bakım, Evde Tedavi Edici Bakım Hizmeti veya evde sağlık hizmeti;

• Evde sağlık hizmeti verilen hastanın uygulanan tedavi ile iyileşerek tedavi ihtiyacının ortadan kalkması,
• Evde sağlık hizmeti sunulan hasta için uygulanacak sağlık bakım ve tedavinin, belli bir aşamadan sonra sağlık personeli gerektirmeden uygulanabilecek hâle gelmesi,
• Hastanın kendisi veya kanuni temsilcilerinin hizmeti sonlandırmayı talep etmesi,
• Hastanın vefat etmesi,
• Hasta veya yakınlarının tedaviye uyumsuz davranışları, direnç göstermeleri, önerilere uymamaları hâlinde verilen hizmetin faydası sorumlu tabip veya diş tabibi tarafından sorgulanır ve hizmetin sonlandırılmasına karar verilebilir.
• Evde sağlık hizmeti sunulan hastanın çeşitli nedenlerle ikamet ettiği bölgenin değişmesi halinde en kısa zamanda yeni ikamet bölgesindeki evde sağlık hizmet birimine devri gerçekleştirilerek sunulan hizmetin devamlılığı sağlanır.

Yaşlı Bireyin Evde İzleminde Ev Ziyareti

Topluma sunulan sağlık hizmetlerinin amacına ulaşmasında, birey ve ailenin daha yeterli bir hizmet alabilmesinde ev ziyaretleri önemli bir yer tutmaktadır.

Bireysel bakım verecek olan evde bakım yardımcıları hasta evinde ziyaretlerini profesyonel hemşire (evde bakım hemşiresi) ile iş birliği yaparak, evde bakım aktivitelerini onun denetim ve gözetiminde yapmalıdır.

• Aile ve bireylerle kendi yaşadıkları ortamda hastane koşullarına göre daha rahat iletişim kurulmaktadır. Bireyler hastane ortamında kendilerini yabancı ve güvensiz hissedebilir ve uyum zorluğu çekebilirler. Dolayısıyla bu durumlar iletişim sorunu yaşamalarına neden olabilmekte, verilecek hizmetleri olumsuz olarak etkilemektedir. Aile ve bireyler kendi yaşadıkları ortamda ev sahibi pozisyonunda oldukları için iletişim kurmada kendilerini daha rahat hissederler.
• Bireyin otonomisi daha fazladır.
• Birey bağımlı olmadan öte interdisipliner ekibin bir parçası olur.
• Bireyler hassas ve önemli sorunlarını daha fazla paylaşma isteği duyarlar.
• Bireyin sağlığını etkileyebilecek çevresel ve psikososyal etmenler belirlenir.
• Aileyi oluşturan bireyler ziyaret sırasında rahatça gözlemlenir.
• Ailenin güçlükleri, kültürel özellikleri, örf adetleri, kaynakları daha rahat gözlemlenir ve amaca uygun hizmetlerin planlanmasını sağlar.
• Toplumdaki risk altındaki gruplar daha rahat belirlenir.
• Aile ve birey kendi yaşadığı ortamda kendini daha rahat ifade eder, sağlık sorunları daha rahat saptanır.
• Sorunların çözümünde ailenin olanakları göz önünde bulundurulduğu için daha gerçekçi çözümler bulunur.
• Ziyaretler tekrarlı yapıldığı için bir önceki ziyaretten sonraki ziyaretlerde gelişmeler değerlendirilir.
• Aile üyelerinin birbiri ile etkileşimi gözlemlenir.
• Saptanan sorunlara yönelik getirilen çözüm önerileri aile ile birlikte belirlendiği, ailenin kaynakları göz önüne alınarak planlandığı için daha yararlı olur.

Ev Ziyaretinde Temel İlkeler

• Ev ziyaretlerinde temel ünite olarak aile ele alınmalıdır.
• Bireyler kendilerine verilen sağlık hizmetini yaşadıkları ortamda alırlar.
• Sağlık sorunlarının çözümünde bireylerin katılımı esastır.
• Yapılan planlamalar aile ile birlikte yapılır.
• Gereksinimlere yönelik geliştirilen planlar aile ile paylaşılır.
• Hastalara evde bakım ve rehabilitasyon hizmetleri verilir.
• Bakım verenlerle o aile-birey arasında gelişen olumlu ilişki bireylere verilen bakımı, eğitimi ve danışmanlık hizmetlerini rehberlik eder.

Ev Ziyaretinin Aşamaları

Ev ziyaretinin aşamaları şöyle sıralanabilir:

• Problemin tanımlanması,
• Amacın saptanması,
• Ziyaret planının yapılması,
• Ziyaret planının uygulanması,
• Ziyaretin değerlendirilmesi.

Problemin Tanımlanması

Veriler toplanmadan önce bireye sorulacak sorularla ilgili bir liste oluşturulmalıdır. Bu veriler;

• Sağlık kayıtları,
• Aileyi izleyen hemşire,
• Sağlık ekibi diğer üyeleri,
• Toplumdaki bireyler,
• Bireyin kendisi ya da ailesi,
• Toplum liderleri,
• İlk ev ziyarette elde edilebilir.

Amacın Saptanması

Personelin ve ailenin amacı birbirine uygun olmalı, ailenin özellikleri ve görüşleri dikkate alınarak birlikte karar verilmelidir.

Ziyaret Planının Yapılması
Ziyaret planı şöyle yapılmalıdır:

• Yapılacak bakım aktiviteleri belirlenmeli,
• Ziyaret için birey ya da aileye uygun zaman dikkate alınmalı,
• Gerekli araç gereç hazırlanmalı,
• Güvenli ziyaret için hazırlık yapılmalı (evin tam adresi ve konumunu, güvenlik sorunlarını gözden geçirme vb.).

Ziyaret Planının Uygulanması:
Ev ziyareti üç aşamada gerçekleşir:

• Ev ziyaretini başlatma;
  • Ziyaret öncesi aile ile iletişim kurma,
  • Kendini tanıtma,
  • Ev ziyaretinin amacını açıklama,
  • Kendi rolünü açıklama,
  • Program ve hizmetlerini tanıtma.
• Ev ziyaretini uygulama;
  • Hasta değerlendirmesini yapma,
  • Aile değerlendirmesini yapma,
  • Hasta güvenliği ve sağlık gereksinimlerini düşünerek çevre değerlendirmesini yapma,
  • Aile için fizik tedavi gibi diğer hizmetler için hizmetleri değerlendirme.
• Ev ziyaretini bitirme;
  • Uygulama işlevi bitirildikten sonra ziyaret bitirilmeli,
  • Ziyarette yapılan aktiviteler tekrarlatılmalı,
  • Şu an ve gelecekteki ziyaret arasında aile/hastanın yapacağı şeylere birlikte karar verme,
  • Bir sonraki ziyaret tarihi ve saati, ne yapılacağı aile ile birlikte saptanmalı,
  • Ziyaretler arasında nasıl ulaşılacağı konusunda hasta/yakınını bilgilendirme.

Ziyaret Planının Değerlendirilmesi

• Doldurulması gereken mesleki ve profesyonel formlar doldurulmalı,
• Aile yanından ayrıldıktan sonra ziyaret raporu ziyarette yapılan tüm uygulamaları kapsayacak biçimde kısa, öz, anlaşılır biçimde yazılmalıdır. Ziyaret raporunda ayrıca gözlemlerimizi de kayıt etmeliyiz.

Yapılacak olan aile ile tanışma ziyareti olan ilk ziyaret aileyi etkilemek ve daha sonraki ziyaretler için kabul edilebilirliği sağlamak anlamında önemlidir. Bireylere uygun olarak ilk ziyaret yapılmalıdır. İlk ziyaret farklı kaynaklardan elde edilen verilerin doğruluğu gözden geçirmek ve çevresel riskleri belirmek anlamında önemlidir. Ziyaret aralığı bireyin gereksinimine göre belirlenir.