Ünite 8: Yaşlıların Evde Sağlık ve Bakımı ile Bakım Verici Stresinin Azaltılmasında Teknolojinin Yardımcı Elleri (Geronteknoloji)

Giriş

Son dönemde yaşlıların yaşamlarını evlerinde geçirmeleri fikri yaygınlık kazanmıştır. Bunun gerçekleşmesinde sağlık bilişim teknolojilerinin kullanılması hem hizmet verenler hem de yaşlı hastalar için işleri oldukça kolaylaştırmıştır. Telefon hattı aracılığıyla kurulan bir bağlantı ile kilo, kan basıncı, glikoz seviyesi ve alınan besin miktarı gibi ölçümler kontrol merkezlerine iletilebilmekte ve sorumlu doktor ve hemşireler tarafından hasta yakından izlenebilmektedir.

Tele-Sağlık: Tedavi, önleyici hekimlik veya hasta refahının teşviki için mevcut olan uygulamaların ve hizmetlerin hastalara evlerinde kurulmuş ağlar yardımıyla aktarılmasıdır.

Tele Tıp: Elektronik iletişim sistemleri aracılığıyla sağlık hizmetlerinin uzak mesafelere taşınması anlamında kullanılmaktadır.

Sağlık Net uygulaması için uzmanların katılımıyla 46 adet veri seti geliştirilmiştir. Bu veri setlerinden biri “Diyabet Minimum Sağlık Veri Seti”dir. Tespit ve izlem işlemleri yapılan sağlık kuruluşunda ulaşılabilmektedir. Aile hekimliği bilgi sistemi, merkezi hastane randevu sistemi, tele tıp, ilaç takip sistemi, karar destek sistemi, sağlık bakanlığı iletişim merkezi, tek düzen muhasebe sistemi, temel sağlık istatistikleri modülü, elektronik kimlik kartı bakanlıkça planlanan projelerden bazılarıdır.

Gelecekte nanoteknoloji sayesinde bu hizmetlerin çeşitlenip daha kapsamlı hake gelmesi beklenmektedir. Tele sağlık, Tele-tıp, Telemonitoring (Uzaktan gözetleme), Telecoaching, Tele rehabilitasyon ve Telekonsültasyon gibi hizmetleri kapsamaktadır.

Geronteknoloji

Gözetim sistemleri, uzaktan izlem, etkinlik tarama sistemi gibi çeşitli isimlerle de adlandırılmaktadır. Birçok gelişmiş ülke teknolojideki gelişmeler ile birlikte akıllı evlerin de kullanılmasıyla çağdaş aile hayatına geçmişlerdir. Akıllı evlerde sunulan 3D teknolojisi ve Skype uygulamaları bu teknolojilerin en güzellerinden sayılmaktadır.

1. Almanya Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı tarafından desteklenen bileşik proje “SensFloor”, Locate solution GmbH tarafından sunulan ‘Home-Monitoring’ adı verilen sistem ile Danimarka, Finlandiya, Yunanistan ve İngiltere’de Akıllı Sistem (ISISEMD) projesi kapsamında Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) ile yaşlının normal yaşamındaki hareket/ hareketsizlik döngüsündeki farklılığı belirlemek üzerine kurgulanmıştır. Sens Floor adı verilen döşeme ile hareket döngüsündeki farklılık sağlık personeline iletilebilmektedir.
2. Söz konusu sistemler sayesinde belli mekanlardaki kişilerin / yaşlıların ve eşyaların yerini tespit etmek, hareketlerini veya bir odanın sıcaklığını ve aydınlığını anlamak mümkün olmaktadır.
3. Hafif demans ve bilişsel sorunları olan yaşlıların öz bakım ve bağımsız yaşamları için oldukça önemli bir konu olan kaybolmaları engellemek için gerçek zamanlı nerede olduğunu belirlemek için sıcaklık kontrolü, gece hareket durumu değerlendirmesi yapılmaktadır.
4. Sistem hafif demans ve bilişsel sorunları olan yaşlıların öz bakım ve bağımsız yaşamları için yemek, ilaç alma vb. günlük ritimlerini, ne yapıp ne yapmadığını hatırlatmada ve verdiği bilgileri doğrulatmada kullanılabilmektedir.
5. “Ambient Assisted Living” projesinde Frauenhofer Enstitüsü vb. kuruluşlar, yatış¸ pozisyonunu algılayan ve uyuma biçimini analiz eden akıllı yatak geliştirdiler. Akıllı yatak aynı zamanda uyuma pozisyonunun sağlıklı olup olmadığı konusunda da bilgi vererek hareketleri sınırlı insanların sırt üstü yatmaktan sırtının yara olmasını engelliyor.
6. Akut ya da kronik hastalıklarda yaşlının öncelikle fizyolojik verilerinin (vücut ısısı, kalp hızı, kan basıncı, kan O2 değerleri, solunum sayısı ve EKG gibi) ev ortamında da değerlendirilmesi önceliklidir. Sistemde ev ortamında telefon hattına bağlanan bir modem özellikteki bir alıcı ile bluetooth aktarımı ile bağlantı kuran tartı, tansiyon aleti, vb. aletler ile hastanın kilo, kan basıncı, nabız, ateş vb. hayati belirtilerinin ve semptomlarının izlemi sağlanmaktadır.
7. Astım, koroner kalp hastalıkları ve diyabet gibi toplumun önemli kesimini etkileyen takip ve değerlendirme sisteminin önemli olduğu hastalıklarda mobil takip ve değerlendirme sistemlerine yönelik çalışmalar Türkiye’de de yapılmaya başlamıştır. Türkiye’de SİSOfamily firması, TÜBİTAK tarafından da desteklenerek “Evde Bakım ve Kronik Hastalıkların Takibi için Mobil Teknoloji” isimli projesini hayata geçirdi. Proje kapsamında; kablosuz tıbbi cihazlar ile bireylerden alınan fizyolojik parametrelerin mobil ortamdan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi ve Aile Hekimliği Bilgi Sistemine gönderilmesi için bir platform kuruldu. Bu platform, iOS ve Android içinde işletim sistemi bağımlılığını da ortadan kaldırıyor.
8. Yaşlı hastanın listelenen tedavi prosedürleri ile ilgili;
   • Ev ortamında telefon hattına bağlanan bir modem özellikteki bir alıcı ile bluetooth aktarımı ile bağlantı kuran tartı, glikometre cihazı vb. aletler ile hastanın kilo, kan glikoz seviyeleri, alınan besin miktarı,
   • SMS ile kontrol edilebilen insülin pompası,
   • SMS ile kontrol edilebilen antibiyotiklerin intravenöz infüzyonu,
   • SMS ile kontrol edilebilen total paranteral beslenme, kemoterapi ya da analjezi gibi hizmetlerin evde uygulanması ile
   • SMS ile kontrol edilebilen ev ventilatörleri,
   • SMS ile kontrol edilebilen O ₂ tedavisi, vb. ile kronik hastalıkların tedavi sürecinin izlenmesi gibi hizmetleri kapsar.
9. Yaşlının “Telerobot” teknolojisi ile hastanın ev içi-alışveriş aktivitelerinde elektronik kontrollü, mekanik bir robottan yararlanılması.

Tele-Koçluk: Telefon tabanlı sigara bırakma desteği uygulaması gibi ihtiyaç, davranış¸ değiştirme ya da rehabilitasyon değerlendirmesini desteklemek için yapılandırılmış¸ telefon desteği kullanılmasıdır.

Tele-Konsültasyon: Sağlık hizmetlerinde klinik uygulamaların, tedavi ve hasta takibinde kullanımını içeren, sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında iletişim ve bilişim teknolojilerinin kullanıldığı yöntemlere denir.

Evde Sağlık Hizmeti Sunumunda Teknoloji Kullanımının Yaşlıya Olumlu Etkileri

1. Yaşlıların teknoloji tabanlı girişimlerde yer almaya ve bilişim teknolojileri ile ilgili bilgi alma ve kullanmaya istekli olduğu bildirilmektedir. InterContinental Hotels Group ile araştırma şirketi IPSOS, Türkiye’deki yaşlı kesimin diğer Avrupa ülkelerine göre 3 ile 5 kat daha fazla sosyal medya kanallarını kullandığını belirledi.
2. Tele-bakım sistemleri, kronik hastalıklara sahip yaşlıların mümkün olduğunca bağımsız yaşamalarının, acil durumlarda emniyet ve güvenliklerinin sağlanmasında sosyal hizmetleri ve sağlık bakımını desteklemek için geliştirilmiştir.
3. Bilişim teknolojilerinin yaşlıların sağlık bakımını geliştirmede ve sağlık durumları ile ilgili bütüncül bir değerlendirmede etkili olacağı belirtilmiştir.
4. Geronteknoloji sistemleri özellikle yaşlı insanların kendi evlerinde bağımsızlıklarını, fonksiyonel yeteneklerini, başa çıkmalarını ve refahlarını teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
5. Yaşlı bakımı alanında kablosuz teknolojilerin tıbbi süreçlere uygulanması ile yaklaşık %20 verimlilik artışı sağlanır.
6. Web tabanlı hasta eğitimi ile hastaların kendi sağlıklarını yönetebilir ve sağlık bakım maliyetini düşürür.
7. Yaşlılarda kronik hastalıkların kontrol altında tutulması ve sağlığın koruması için yapılan uygulamalar, yaşlı bireyin yaşamını bağımsız bir şekilde yaşamasına yardım eder.
8. Teknolojik gelişimlere erişimin geliştirilmesi, yaşlıların tıbbi olarak karmaşık olan bakım ihtiyaçlarının koordinasyonunun sağlanmasında ve kalitesinin artırılması nda da etkili olacaktır.
9. Evde verilen sağlık hizmetinden her 100 yaşlıdan 30’unun hastaneye başvuru sıklığını azalttığı, kalp yetmezliği olan yaşlılara taburculukları sonrası kardiyologlar tarafından yapılan rutin takibe ek olarak hemşireler tarafından semptom izleme, eğitim, danışmanlık ve telefon takibini içeren ev tabanlı hastalık yönetim programı hastaneye tekrar yatışları önemli ölçüde azalttığını bildirilmiştir.
10. Kalp yetmezliği olan yaşlılara taburculukları sonrası kardiyologlar tarafından yapılan rutin takibe ek olarak hemşireler tarafından semptom izleme, eğitim, danışmanlık ve telefon takibini içeren ev tabanlı hastalarda görülen depresyon ve anksiyete gibi psikolojik durumlarda iyileşme sağlandığını bildirmektedirler.
11. Ayrıca yaşlılara sunulan sağlık hizmetlerinin daha etkili ve kolay hale getirilmesi tele-sağlık ve tele-bakım hizmetlerinin kullanımı ile mümkün olmaktadır.

Evde Sağlık Hizmeti Sunumunda Teknoloji Kullanımının Evde Bakım Personeli /Bakıcıların Bakım Stresi Üzerindeki Olumlu Etkileri

Yaşla birlikte bireyin fizyolojik ve psikolojik yetilerinin azalması, kronik rahatsızlıklarının artması kişiyi çevresine bağımlı hale getirmektedir. Özellikle sanayileşmiş¸ ülkelerde ağır iş yükleri, yaşlılara ya da kronik hastalığı olan aile üyelerine uzun süreli bakım sağlayan kişiler için evde bakımı zor bir sorun haline getirmektedir. Teknolojik sistemler, bilgilerin işlenmesini ve yönetimini kolaylaştırarak hastanın değerlendirilmesi, izlenmesi, hastalığın hemşirelikle ilgili yönlerinin tanımlanması, bakım planlarının hazırlanması, bakımın sunulması ve değerlendirilmesi gibi hemşirelik işlemlerinin kolay ve hızlıca yapılmasına olanak sağlamaktadır. Evde sağlık ve bakım hizmetleri ile ilgili yaşlılara yönelik yapılacak olan çalışmaların uluslararası normlar da dikkate alınarak telesağlık ve tele-tıp hizmetleri şeklinde yapılandırılması;

1. Yaşam kalitesini ve genel sağlığı artırması, hastalıkların teşhis, takip, bakım ve tedavilerinde bakım sunuculara ve sağlık çalışanlarına kolaylık sağlaması, bakım personeli üzerindeki yükü azaltma potansiyeline sahip olması açısından önem taşımaktadır.
2. Evde Bakım ve Kronik Hastalıkların Takibi İçin Mobil Teknoloji projesi ile unutmadan kaynaklı veri kayıplarının önüne geçilecek, zaman kayıpları engellenecek ve bireyin sağlık verilerinin hekime anlık olarak ulaştırılması sağlanarak, özellikle kronik hastalıkların takibi kolaylaşacaktır.
3. “Geronteknoloji” olarak da bilinen “Bilgi ve İletişim Teknolojisinin Yaşlılıkta Uygun Kullanımı” ile bakım vericilerin stresi azaltılmaktadır. Webcam, görüntülü telefon gibi sistemler; internet üzerinden bakım personeli, yaşlılar ve yakınları arasındaki iletişimi sağlamak için eklenebilmektedir.
4. E-Sağlık uygulamaları hasta kayıtlarının bilgisayar ortamında tutulmasından, bazı hastalıkların uzak mesafelerden bilgisayar ve iletişim teknolojileri kullanılarak takibine kadar hastalıkların tedavi ve izlem sürecini kolaylaştıran, sağlık çalışanlarının iş yükünü azaltan ve bakım sağlayıcılara destek olan birçok uygulamayı içermektedir.

Evde Sağlık Hizmeti Sunumunda Teknoloji Kullanımının Yaşlıya ve Bakım Vericiye Yönelik Olumsuz Etkileri

InterContinental Hotels Group ile araştırma şirketi IPSOS tarafından yürütülen 18-30 yaş arası gençlerin katılımı ile İtalya, Portekiz, İspanya, Fransa, İsrail ve Türkiye gibi Akdeniz ülkelerinde gerçekleşen bir araştırmaya göre Y kuşağının büyükanne ve büyükbabaları arasındaki iletişim kopukluğunun temel nedeni teknoloji ve yeni nesil iletişim araçlarıdır. Bunlar içinde en çok sosyal ağlar öne çıkmaktadır. Büyükanne ve büyükbabaları bu teknolojileri kullanmadığı için gençler klasik yöntemlere başvurmuyor ve arada bir iletişim kopukluğu yaşanmaktadır.

Teknolojiyi kullanan yaşlılar için bir takım engeller de söz konusudur. Bunlar kısaca şöyle açıklanabilir:

• Yaşa bağlı engeller: Görme kusuru, el becerisi ve hareketliliğine ilişkin sorunlar, anlama ve kavrama güçlüğü, algıda sınırlılık gibi. Örneğin Turkcell 65 yaş üstü insanlar için kolay kullanıma sahip akıllı telefon T40 ve T50 ile cevap verilmektedir.
• Teknolojinin özellikleri: Karmaşıklık, küçük yazılar, teknik terimler, bazı teknolojik yeniliklerin çalışmaması ya da kolay olmasına bağlı olan sıkıntılar gibi.
• Tutum: Teknolojinin tehlikeli, pahalı, karmaşık, şaşırtıcı, öğrenmesi güç olduğuna ilişkin algı.
• Eğitim ve destek konuları: Eğitim almaya ilişkin mali engeller ve eğitim olanaklarının yoksunluğu, öğrenme süresince yeterli desteği ve eğitimcileri sağlamaya yönelik kaliteli eğitim olanaklarının yoksunluğu gibi.
• Maliyet: Gelirin kısıtlı olması nedeniyle teknolojik ürünleri satın alamama, kullanamama ya da bu ürünlere ulaşamama gibi. Henüz çok az sayıda yaşlı insan böylesi sistemlere sahip. Bu, endüstrinin henüz genel geçerli standartlar geliştirmek zorunda oluşundan kaynaklanıyor. Ancak bu konuda da şu anda AB tarafından desteklenen uluslararası “Univers AAL” konsorsiyumunda çalışmalar yürütülmektedir.