Ünite 1: Film Dili

Giriş

Film dili, yönetmenin sinemanın anlatım araçlarını kullanma biçimidir. Yönetmen, bir nesneyi, oyuncuların hareketini, doğayı çekerken bazı seçimler yapar. Kameranın açısı, çekimin ölçeği, çekimin zamanı, çerçeve içinde görünen her şey, hareketin hızı, kurgu, ses efektleri bu seçimlerden bazılarıdır. Her seçim, yönetmenin kendi beğenisine, konuyu ya da öyküyü yorumlama tarzına, yaratmak istediği görsel ve işitsel etkilere bağlıdır.

Sinemanın Anlatım Araçları

Sinema sanatı, anlatılmak isteneni sinemanın anlatım araçlarıyla en etkili, özgün ve güzel biçimde anlatmaktır. Anlatım aracı, sanatçının bir şey anlatmak için kullandığı ve o sanata özgü olan yöntem, ya da tekniktir. Her sanatın kendi anlatım araçları vardır.

Mizansen

Mizansen; senaryodaki sahnelerin oyuncular, dekor, ışık, kostüm yardımıyla kamera önünde oynanması, sahnelenmesidir. Oyuncular, canlandırdıkları karakteri yansıtacak kostüm ve makyajla sahnenin anlamına uygun bir aydınlatma içinde, kurulmuş bir dekorda ya da gerçek bir mekânda rollerini oynarlar. Kamera da bu oyunu kaydeder. Filmin bir sahnesinde gördüğümüz her şey düzenlenmiştir. Bu düzenlemenin yani mizansenin nasıl olacağına, başka deyişle, söz ettiğimiz bütün bu öğelerin filmde nasıl görüneceğine karar veren kişi yönetmendir.

Oyunculuk

Oyuncu, mizansene katılan diğer öğeler gibidir. Dekor ve ışık anlamı iletmede nasıl görev alıyorsa oyuncu da aynı biçimde işlev görür. Oyuncunun oynadığı karakteri canlandırırken yararlandığı malzeme, duruş, dış görünüş, mimik, jest, ses, konuşma biçimidir. Bunlar her oyuncunun temel araçlarıdır.

Dekor

Filmdeki olaylar belli mekânlarda geçer. Öykünün gereklerine uygun olarak düzenlenmiş, yapılmış ya da kullanılmış mekânlara ve mekân içindeki bütün öğelere dekor denir. Dekor, filmin gerçeklik izlenimi yaratmasında, inandırıcılığında büyük rol oynar. İster gerçek bir dekor kullanılsın isterse yapay biçimde inşa edilsin her dekorun filmin etkisine ve temaya katkısı çok büyüktür.

Kostüm ve Makyaj

Hangi türde olursa olsun ya da hangi dönemi anlatırsa anlatsın bütün filmlerde dekor, kostüm ve makyaj atmosfer yaratan anlatım araçları olarak işlev görür.

Aydınlatma

Aydınlatma, anlam yaratmanın yollarından biridir. Işık, seyirciye anlatı ya da karakterler hakkında belirli bir anlam iletmek için kullanılabilir. Aydınlatma, görüntünün estetiğini yükseltir; nesnelere boyut kazandırır; duygusal etki yaratır; neyin görüneceğini belirler; dokuyu belirginleştirir; seyircinin dikkatini yönlendirir.

Görüntü: Fotoğrafik İmge

Fotoğraf görüntüsü durağan, sabit ve sessizdir. Film ise çerçeve içindeki görüntünün, hareketin ve sesin birleşiminden oluşur. Görüntü, çerçeve içinde kalan alandır. Optik ve ışık aracılığıyla elde edilen resimdir. Gölgeler ve yansımalar da bir tür görüntüdür. Filmde optiğin olanaklarını ya da sınırlamalarını kullanma becerisi filmin estetik boyutunu belirler.

Optik Bakış (Objektifler)

• Normal açılı objektif: Göz duyumuzla algıladığımız görüntüye en yakın görüntüler normal objektifle kaydedilir.
• Geniş açılı objektif: Odak uzunluğu kısaldıkça görüntü daha fazla bozuluma uğrar. Balıkgözü denilen görüntüye kadar gidebilir bu mercekle elde edilen görüntü.
• Teleobjektif (Uzun odaklı mercekler): Derinliği azaltır, hatta figür ile zemini, ön alan ile arka alanı birbirine yapışık gibi göstererek alan derinliğini yok eder.

Alan Derinliği

Alan derinliği bir görüntüdeki net alanı ifade eder. Odak, görüntüdeki nesnenin net görünüp görünmediğini belirtirken alan derinliği net olan alanı ifade eder. Alan derinliğinin uzun olduğu görüntülerde netlik aralığı uzun, yani net görünen alan daha fazladır. Bu tür görüntüler seyirciye çerçeve içinde nereye bakacağını seçme özgürlüğü verir.

Kamera Açıları (Çekim Açıları)

Kameranın kaydettiği görüntüdeki nesneyi onun göz düzeyini ölçü alarak görme seviyesine kamera açısı ya da çekim açısı denir. Başlıca kamera açıları, göz düzeyi, alt açı, üst açıdır.

Göz Düzeyi

İnsanın normal bakış açısına benzer. Çekimler genelde göz düzeyinde yapılır. Açı farklılaştığında görme biçimimiz de farklılaşır.

Alt Açı

Kamera, kaydettiği nesnenin göz düzeyinden daha aşağıda konumlanır. Seyirciler görüntüdeki nesneye aşağıdan bakar.

Üst Açı

Kamera kaydettiği nesnenin göz düzeyinden daha yukarıdadır. Böylece seyirci de figüre üstten bakar.

Eğik Açı

Kamera dengede değildir; eğik bir şekilde yerleştirilir. Seyirci nesneleri başını eğmiş bakıyormuş gibi normal olmayan biçimde görür. İşlerin bozulduğunu, karakterin içine düştüğü zorluğu, dünyasında yolunda gitmeyen şeylerin varlığını yansıtır.

Nesnel Bakış Açısı

Kamera, nesneler, olaylar ve insanları kaydeder ve seyircinin onları izleyebilmesi için bir pencere gibi işlev görür. Olan biteni, kişisel olmayan bir bakış açısından seyrederiz.

Öznel Bakış Açısı

Kamera filmdeki karakterlerden birinin gözleri yerine geçer. Böylece seyirci karakterin gördüğünü görür ve bir anlamda onun yerine geçer. Karakterin hissettiklerini algılamamız kolaylaşır. Kamera öznel bakış açısında genellikle hareketlidir.

Çekim Ölçekleri

Kameranın nesneyi çerçeveleme ölçeğidir. Çekimler, çok uzak, uzak, orta uzak, orta, orta yakın, yakın, ayrıntı çekim şeklinde ölçeklendirilir. Sinema, nesneleri, insan yüzlerini, doğayı ya da olayları seyircide belli etkiler yaratabilecek uzaklıktan gösterme üstünlüğüne sahiptir.

Hareket

Kamera Hareketleri

En sık kullanılan kamera hareketleri çevrinme, kaydırma, yükselme ve alçalmadır.

Sağa ya da Sola Çevrinme

Bir nesneden diğerine çevrinme yaparak geçmek, çevrinmenin hızıyla ve sahnenin bağlamıyla birlikte farklı etkiler yaratabilir.

Yukarı ya da Aşağı Çevrinme

Dikkati belli bir alana, nesneye çeker ve seyircide bir beklenti yaratır. Gerilimi yükseltir.

İleri, Geri, Yana Kaydırma

Kameranın görüntülediği nesneye yaklaşması, uzaklaşması ya da onun hareketini izlemesiyle gerçekleşir.

Optik Kaydırma (Zum)

Kameranın hareket etmeden bir nesneye yaklaşması ya da uzaklaşması mümkündür. Optik kaydırma denilen bu teknik, objektif içindeki hareketle gerçekleşir.

Yükselme ya da Alçalma

Kamera gövdesiyle birlikte yukarıya doğru yükselir ya da aşağıya iner. Belli bir alanı tarayarak yapılan bu hareket gizemli durumlarda da sürpriz yaratmak için de kullanılabilir.

El Kamerası Hareketleri

Kameranın omuzda taşınarak hareketi izlediği çekimler bir haber kamerası gibi çoğunlukla sallanan, düzensiz hareketlerle gerçekleşir. Genellikle öznel bakış açısı ortaya çıkarır.

Hareketin Hızı

Görüntüdeki nesnelerin hareketi, ya da kamera önündeki hareket, mizansenle ilgilidir. Çerçeve içindeki hareketin hızı da anlam iletmeye katkıda bulunur. Yavaşlatılmış ya da hızlandırılmış hareket normal hızdaki hareketten farklı olduğu için etkisi de farklı olacaktır.

Yavaşlatılmış Hareket

Eylemin duygusal niteliğini yoğunlaştırması, çabayı yada bitkinliği artırması, insanüstü gücü ya da hızı belirtmesi, fiziksel eylemin güzelliğini vurgulaması, zamanın geçişini belirtmesi, normal hızdaki eylemlerle zıtlık yaratması açısından yavaşlatılmış hareket tekniği kullanılır.

Hızlandırılmış Hareket

İnsanların ve nesnelerin normalden daha hızlı hareket etmesini sağlayan bu teknik zamanı sıkıştırıp uzun bir süreyi hızla anlatmak için kullanılabilir. Yanı sıra, komik bir etki yaratmak ya da sıradan, rutin haline gelmiş eylemleri abartarak vurgulamak için de kullanılabilir.

Dikkatin Yönlendirilmesi

Seyircinin dikkati çeşitli teknikler ve düzenlemelerle görüntü içindeki belli noktalara, figürlere yönlendirilebilir.

• Nesnenin boyutu ve kameraya olan yakınlığı
• Netlik
• Hareket
• Aydınlatma ve renk

Bütün bu teknikler, seyircinin dikkatini başka bir görüntüye kesme yapmadan aynı çerçeve içindeki bir nesneye yönlendirir.

Kurgu

Filmlerin sahneleri farklı mekânlarda ve zamanlarda çekilebilir. Çekimler bittiğinde çok sayıda görüntü kaydedilmiş olur. Bu malzemenin sinemada seyrettiğimiz film haline gelebilmesi için birleştirilmesi gerekir. Bu birleştirme işlemine kurgu denir.

Geçişler

Bir görüntüden diğerine geçmek için kullanılan başlıca geçiş teknikleri kesme, kararma-açılma, zincirleme dir.

Zaman Duygusunun Yaratılması

Sinema sanatı bütün sanat dallarının içinde, zaman kavramıyla oynamayı başaran ve yeni bir zaman duygusu yaratabilen tek sanat dalıdır. Hareket, müzik, kurgu gibi anlatım araçlarıyla seyirciye zamanı olduğundan farklı biçimde hissettirir.

Ritim

Bir filmdeki ritmi yaratan çeşitli etmenler vardır. Nesnelerin, karakterlerin hareketleri, kamera hareketi, müzik, konuşmalar, olay örgüsü filmin bütünündeki ritmi etkiler. Filmdeki çekimlerin süresi ne kadar kısa ve kesme sayısı ne kadar çoksa ritim o kadar hızlı olur.

Ses

Sesli film 1927 yılında gerçekleşmiştir. Ses, yalnızca hikâyenin anlaşılabilmesi için değil görüntünün gücünü çoğaltacak hatta kendi başına bir anlam ifade edecek biçimde de kullanılmaktadır. Sesin kaynağıyla ilgili olarak düşünüldüğünde iki türlü ses vardır: Bunlar; diejetik olan ses ile diejetik olmayan sestir. Ses, anlamı desteklemek ya da karakterin ruh haline ilişkin görüntüde olmayan bilgiyi, anlamı iletmek için kullanılabilir. Gerçekçi ses efektleri, sesin kaynağı görüntüde olsun ya da olmasın sahnenin yaratacağı duyguyu güçlendirir. Anlatımcı ses efektleri, sesin vurgulanması, çoğaltılması ya da şiddetinin yükseltilmesiyle etkiyi güçlendirir.