Ünite 8: Türkiye’de 1960 Sonrası Fotoğraf

1960’lı Yıllarda Türkiye’de Fotoğraf

Dönemin belirleyici özelliği anayasayla korunmuş olan bireysel ve örgütlenme haklarıdır. Dönemin sosyoekonomik durumuyla paralel olarak belgesel ağırlıklı fotoğraflarda estetik kaygılar ön plana çıkmıştır. Özgürlükçü ortam ve ekonomideki refah fotoğraf alanına olan ilgiyi arttırmıştır. Bu kapsam içinde Türkiye’de fotoğraf alanına yönelik derneklerin sayısı da artmıştır.

1960’lı yılların fotoğrafçıları, Cumhuriyetin temel prensiplerini de destekliyor ve onun yaygınlaşması için de emek veriyorlardı.

1940’lı yılarda ivme kazanan haber fotoğrafçılığı 1960’lı yıllarda ofset baskının kullanılmasıyla birlikte daha da önem kazanmıştır.

1960’lı yıllarda öne çıkan fotoğrafçıları Sami Güner, Baha Gelenbevi, Ersin Alok, Gültekin Çizgen, Gökşin Sipahioğlu, Şemsi Güner, Ozan Sağdıç, Yılmaz Kaini, Şakir Eczacıbaşı, Şahin Kaygun, Fikret Otyam, Mustafa Türkyılmaz, Cemal Turgay, Taçay Erdemsel, Yıldız Moran, Güler (Çağlak) Ertan, Sıtkı Fırat, Ergün Hiçyılmaz, İsmet Gümüşdere, Güneş Karabuda, Gökşin Sipahioğlu’dur.

1960’lı yıllardaki fotoğrafçıların ortaya koydukları fotoğrafların belirleyici özellikleri şunlardır;

• Sanatsal çabanın etkisi kişisel eğilimler üzerinde yoğunluk kazanmıştır.
• Türkiye fotoğrafının gerçek kimliğine kavuşarak dışa açılmıştır.
• Fotoğrafçılar toplumsal sorunlara yönelik fotoğraflar çekmişlerdir.
• Toplumcu gerçekçi dil arayışı yönelişi ortaya çıkmıştır.
• Doğa fotoğrafçıları da öne çıkmıştır.

1970’lı Yıllarda Türkiye’de Fotoğraf

1970 ile 1980 arası Türkiye farklı bir ortama girmiş ve sanat ortamı da bundan etkilenmiştir.

1970 ile 1980 arasında yapılan darbelerin yarattığı kısıtlamalardan sanat ortamını etkilemiş ve daha çok subjektif çalışmalar ortaya konulmuştur. Gelişen teknolojiyle birlikte iletişim olanaklarının sağladığı kolaylıklar dış dünyadaki sanatsal değişim ve gelişmelerin daha yakından izlenmesi de olanak sağlamıştır.

1970’lerde Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar fotoğraf hayatı kısır bir döneme girmiştir. Malzeme (fotoğraf makinesi, film, banyo ve kağıt) sıkıntısı yaşanmıştır. Bireysel çıkışlar daha öne çıkmıştır. Ekonomik sıkıntılar geniş halk kitlelerinin fotoğrafa ilgisini azaltmıştır.

Hatta profesyonel fotoğrafçılar büyük zorluklar yaşamışlardır. İthalat sıkıntısından dolayı, yıllardır kullandığı film, kağıt ya da bunların banyolarını piyasada bulamadığında, o gün bulabildiği film, kağıt ya da banyo markasını alıp ve ona alışmaya çalışmışlardır. Bir gün o da döviz sıkıntısında dolayı ithal edilemediğinde, başka bir markayı almak ve ona da yeniden alışmak (film, kağıt, banyo uyumu)zorunda kalmışlardır.

1970’li yıllarda AFAD (Adana Fotoğraf Amatörleri Derneği), AFSAD (Ankara Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği), BUFSAD (Bursa Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği) ve FOTO FORUM (Trabzon Fotoğraf Amatörleri Derneği) etkin olarak çalışarak ön plana çıkan fotoğraf derneklerindendir. Bu dernekler çeşitli fotoğraf günleri, sempozyumlar, eğitim programları ve sergi organizasyonları yaparak sosyal hayata yön vermişlerdir.

1970’lerde belgesel tarzdaki çalışmalar ile öne çıkan isimler İsa Çelik, Sabit Kalfagil, Nusret Nurdan Eren, Rauf Miski, İbrahim Zaman, Yusuf Tuvi ve İbrahim Demirel’dir. Haber fotoğrafları ile öne çıkan isimler Savaş Ay, Çoşkun Aral ve Ergün Çağatay’dır. Mimari fotoğrafları ile öne çıkan isimler Reha Günayve Mehmet Bayhan’dır.

Türkiye’yi karış karış gezerek fotoğraflayan Sami Güner, tanıtım fotoğrafçılığının gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde bankaların dağıttığı takvim ve ajandalar için ülkenin en uzak köşelerine kadar giderek fotoğraflar çekmiştir. Güner, ilerleyen zamanlarda reklam fotoğraflarıyla Moris Maçaro ve dönemin ünlü artist ve solistlerini fotoğraflayarak ünlenen Yaşar Atankazanır izlemiştir.

Yeni Fotoğraf Dergisi 1976 yılının ekim ayında çıkartılmış ve Türkiye fotoğraf hayatına katkısı birçok katkısı olmuştur. Geniş halk kitlelerine fotoğraf sanatının özelliklerini anlatmış. Fotoğraf sanatçılarını portfolyolarıyla geniş halk kitlelerine tanıtmıştır. Fotoğraf dünyasından haberlerle halkı bilinçlendirmiş. Fotoğraf tekniğiyle ilgili amatörlere geniş bilgiler vermiştir. Yazarların kişisel görüşlerinden oluşan makalelerini geniş halk kitlelerine aktarmış ve birçok fotoğrafçıyı ülke fotoğrafına kazandırmıştır.

1980’lı Yıllarda Türkiye’de Fotoğraf

1980’li yıllarda ülke fotoğrafında batı etkisindeki eğilimler ortaya çıkmıştır. Fotoğraflarda çok yönlü biçim ve mesaj kaygısı belirmiştir. Bu dönem Türkiye’de fotoğrafın sanatsal boyutu ilk defa sorgulamaya başlanmıştır. Fotoğrafçılar bireysel eğilimlerini ortaya koymaya başlamıştır. Fotoğraf bir kopyalama aracı olmaktan çıkmış ve yaratıcılık süreci içine girmiştir. Klasik fotoğraf anlayışının dışına çıkılarak kompozisyonlar oluşturulmaya başlanmıştır. Sanat, toplumsal yaşamın bir parçası olarak görülmüştür. Gelişen teknoloji yeni olanaklar, yeni yorumlar ve yeni bir estetik getirmiştir.

Bu dönemde işlenen konuların başında genelde oluşan toplumsal ilişkilerdeki çözülüş, yabancılaşma, kendisiyle hesaplaşma, bilinçaltı korkuları, çaresizlik sendromu, toplumsal, kültürel, iletişimsel, kentsel, cinsel ve dinsel konular gelmiştir.

1978’de Güzel sanatlar Akademisi’nde (bugün adı Mimari Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Fotoğraf Enstitüsü kurulmuş ve Akademi bugünkü formasyonunu alınca da Sahne ve Görüntü Sanatları adı altında eğitimi sürdürmüştür ve 1994’de de Fotoğraf Bölümü olarak yeniden yapılandırılmıştır. Daha sonra 1995 yılında Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesinde Fotoğraf Bölümü açılmıştır. Ardından Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Fotoğraf Bölümü ve 1989’da Yıldız Teknik Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu içerisinde Fotoğrafçılık Programı’nı açmasıyla Türkiye’deki fotoğraf okullarının sayısını 4’e çıkmıştır.

1980’li yıllarda belgesel düzeyde üretim yapan fotoğrafçılar İlyas Göçmen, İzzet Keribar, Faruk Ertunç, Merter Oral, Levend Kılıç, Ali Öz, Cengiz Karlıova, Mustafa Vural, Oral Gönenç, Kazım Zaim, Reşat Sümerkan, Şekip İskender, Aramis Kalay, Aclan Uraz, Fatih Orbay, Lütfi Özgünaydın, Muzaffer Sütlüoğlu, Nevzat Çakır, Mehmet Kısmet, Tuğrul Çakar, Faruk Akbaş, Arif Aşçı, Özcan Yurdalan ve İbrahim Akyürek’tir. Belgesel fotoğrafçılığına farklı yaklaşımlarıyla ön plana çıkan fotoğrafçılar Kamil Fırat, Merih Akoğul ve Çerkes Karadağ’dır. Tanıtım fotoğrafçılığında ön plana çıkan fotoğrafçılar Gülnur Sözmen ve Ahmet Kayacık’tır. Spor foto muhabirliğinde Hüseyin Kırcalı ön plana çıkmıştır.

Deneysel çalışmaları ile Ahmet Öner Gezgin, Balkan Naci İslimyeli, Orhan Alptürk, Emine Ceylan, Tahir Ün, Nazif Topçuoğlu, Orhan Cem Çetin, Şakir Eczacıbaşı, Maggie Danon, Nuri Bilge Ceylan, Sadık Demiröz, Mustafa Kocabaşı ve Adnan Ataç ön plana çıkan fotoğrafçılardır.

1990 – 2011 Arası Türkiye’de Fotoğraf

Fotoğraf dernekleri kendi aralarında örgütlenerek, başlangıçta FDÇK (Fotoğraf Dernekleri Çalışma Kurulu) ardından TFDB (Türkiye Fotoğraf Sanatı Dernekleri Birliği) daha sonra ise, TFSF (Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu) çatısı altında birleşmişlerdir. Böylece Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu 30 Mayıs 2003 tarihinde kurulmuştur.

Bu dönemde profesyonel fotoğrafçılar dernekleşmişlerdir. Dernekler fotoğraf günleri düzenlemiştir. Dernekler ve çeşitli okullar sempozyumlar düzenlemiştir. Batı ile ilişkiler çoğalmıştır. Ülke genelinde birçok fotoğraf sergisi açılmıştır. İnternet bir sergi ve paylaşım alanı olmuştur. Mesleki fotoğrafçılık öne çıkmıştır. Fotoğraf bölümleri, Fotoğraf kütüphaneleri ve Fotoğraf müzeleri açılmıştır. Birçok fotoğraf dergisi bu dönemde yayın hayatına başlamıştır. Ülke fotoğrafı sayısal teknolojiyi farklı üsluplarda kullanmıştır.

Türkiye’de kurulan ilk fotoğraf müzesinin temeli Balıkesir’de üç yıldır fotoğraf şenliği düzenleyen Altuğ Oymak, Ahmet Esmer ve Fikri Soylu(Grup BASAF) tarafından atılmıştır. Balıkesir’de bulunan Kuvvayi Milliye Müzesi’nin bir bölümünü “Fotoğraf Makineleri ve Malzemeleri Müzesi” olarak “Türk Fotoğrafı”na armağan etmişlerdir. Müze 6 Eylül 1996 tarihinde ziyarete açılmıştır. Ülkemiz fotoğrafının kurumlaşmasında önemli bir eksikliği dolduran bu müze diğer müzelerin de açılmasına katkı sağlamıştır.

1990’lı yılların sonları hem doğrudan fotoğrafın hem de bilgisayar destekli fotoğraf üretiminin yoğun olduğu dönemdir. Özelikle sayısal fotoğraf makinelerinin 2002’den sonra ülke genelinde yaygınlaşmasıyla birlikte bu teknolojiyle bilgisayar teknolojisini, beraber kullanarak üretim yapanların sayısında artma meydana gelmiştir. Dolayısıyla bu dönem Türk fotoğraf tarihinde nitelik olarak olmasa da, nicelik olarak üretimin en çok arttığı bir dönem olarak öne çıkmıştır. İnternet paylaşım sitelerinin birbiri ardına açılması, fotoğraf kaynak kitaplarının da bu süreçte artmasıyla birlikte fotoğrafla ilgilenen kişi sayısı da artmıştır.

Yeni medyalar ve sosyal medya demokratik nitelikli oluşum olmuştur. Kolay ulaşılabilme özelliği bu sosyal medyalara yeni görevler yüklemiştir. Internet sergi salonlarını bilgisayarımıza kadar taşımıştır.

Bu dönemde belgesel fotoğrafçılıkta ön plana çıkan fotoğrafçılar Cemal Gülas, Reha Bilir, Haluk Uygur, Adnan Veli Kuvanlık, Cem Turgay, Erdal Yazıcı, Özer Kanburoğlu, Ömer Yağlıdere, Tahsin Aydoğmuş, Yusuf Darıyerli, Cemil Ağacıkoğlu, Selim Güneş, Atilla Durak, Serhan Oskay, Muammer Yanmaz, Süha Derbent, Ali İhsan Gökçen, A.Fatih Sönmez, Mehmet Çakır, Fethi Sabunsoy, Ahmet Selim Sabuncu, Özcan Ağaoğlu, Selçuk Kundakçı, İlteriş Tezer ve Sedat Tosunoğlu’dur. Mimari fotoğrafçılıkta ön plana çıkan fotoğrafçılar Ahmet Elhan ve Murat Germen’dir. Haber fotoğrafçılığında ön plana çıkan fotoğrafçılar Kutup Dalgakıran, Abdurrahman Antakyalı, Selahattin Sevi, Murat Sezer, Mustafa Özel, Erhan Sevenler, Sebati Karakurt ve Ercan Arslan’dır. Melih Zafer Arıcan farklı soyut anlatım fotoğraflarıyla dikkat çeker. Deneysel fotoğraflarda ise Sadık Demiröz, Laleper Aytek, Orhan Cem Çetin, Selda Salman Acar, Serra M. Gültürk, Ali Balki ve İlke Veral’dır. Su altı fotoğraflarıyla ön plana çıkan fotoğrafçılar Recep Dönmez, Ateş Evirgen, Alptekin Baloğlu, Ali Ethem Keskin, Saygun Dura ve Yavuz Pilevleni’dir. Tanıtım fotoğraflarıyla ön plana çıkan fotoğrafçılar Tamer Yılmaz, Koray Erkaya, Fethi İzan, Abdullah Hekimhan, Adil Gültekin, Nihat Odabaşı ve Mehmet Turgut ön plana çıkan fotoğrafçılardır.