Ünite No 4: Stok Fotoğraf

Mikrostok Endüstri

Enformasyon ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelerin sonucu olarak her türlü bilgi, yazı, fotoğraf, video, ses gibi içeriklerin aktarımı kolaylaşmıştır. Bu “yeni” düzende şirketler de geleneksel iş yöntemlerinin dışına çıkmış, iletişim ağları ile bütünleşerek üretim ve satışı uluslararası hale getirmişlerdir.

Yeni şirketleşme biçimlerine en iyi örneklerden biri mikrostok sitelerdir. Bruce Livingstone’un Mayıs 2000’de kurduğu mikrostok sitelerinin öncüsü iStockphoto.com dünyanın her yerinden fotoğrafçıların fotoğraflarını yüklediği ve dünyaya satabildiği bir sitedir. İlk aşamada fotoğrafların ücretsiz takası söz konusuyken Livingstone fotoğrafları 1 dolardan satıp, katılımcılara ödeme yapmaya başladı. Hem müşteriler hem fotoğrafçılar düşük ücretli olan fotoğraflara ilgi göstermeye başlayınca profesyonel fotoğraflar da sitede yer almaya başladı. Bu değişimlerin ışığında sitede satılan fotoğraf sayıları kısa sürede arttı ve fotoğrafçılar için yeni bir iş kolu olan “mikrostok fotoğrafçılık” doğdu.

Stok Fotoğrafın Tanımı

Fotoğrafla beraber kullanıldığında, “stok” kelimesi, fotoğrafların, bir mikrostok veri tabanında kullanıma hazır olarak “depolanmış” olduğu anlamındadır.

Stok fotoğrafların toplandığı mikrostok sitelerde aslında hiçbir şey “satılmaz”. “Fotoğraf alan kişi” yalnızca kullanım hakkına sahip olur. Stok kullanım, aslında fotoğrafların haklarının lisanslanması anlamına gelmektedir. Bir fotoğrafı satmadan, kullanım hakkını bu şekilde lisanslamaya “telifsiz lisans” (royalty free) adı verilmektedir. Telifsiz lisans, en genel anlamıyla bir fotoğrafın, birden çok kez kullanma hakkının verilmesi demektir.

Bu şekilde lisanslanan fotoğraflar, dergi makaleleri, gazete haberleri, Internet sitesi reklamları gibi her türlü farklı dijital ve basılı medyada kullanılabilirler.

Mikrostok fotoğraf sitelerinin en önemli özellikleri:

• Stok fotoğraf siteleri, telifsiz lisanslı satış modelinin değişik uygulamalarına dayanırlar. Örneğin, Mikrostok sitelerde bir kere lisans ücretini ödeyip birden çok kez kullanım hakkına sahip olunabilir.
• Fotoğrafı seçmek, lisans bedelini ödemek ve anında indirebilmek gibi tüm gereklilikler, Internet üzerinden çevrim içi yapılabilir.

Stok Fotoğrafın Kullanıldığı Yerler

Mikrostok sitelerde bulunan fotoğraflar, genel olarak ticari ve editoryal (haber amaçlı) olmak üzere 2 kategoriye ayrılmıştır:

1. “Ticari amaçlı” olarak adlandırılan fotoğraflar birçok alanda kullanabilir. Örneğin; broşürler, yıllık raporlar, web siteleri ve diğer çalışmalar için bu sitelerden temin edilerek kullanılır. Takvimler, tebrik kartları ve t-shirt baskıları gibi daha başka kullanım alanları da mevcuttur. Aslında, bu fotoğrafa akla gelebilecek her şekilde kullanımı kapsamaktadır. Stok sitelerdeki ticari_ kullanıma uygun fotoğrafların oldukça yüksek bir “satış” hacmi vardır.
2. “Editoryal amaçlı” fotoğraflar, gazete ve dergilerin, haber değeri olan görüntülere duydukları ihtiyacı karşılar. Bu türden fotoğraflar, yüksek bir kullanım hacmine sahip olmasına rağmen ticari kullanıma uygun fotoğraflardan daha düşük ücretlere sahiptir.

Stok sitelerde satışa sunulan, ticari amaçlı fotoğrafların hedef kitlesi genellikle ticari kullanım alanları olduğu için logolar veya markalara izin verilmez. Fakat haber amaçlı, fotoğraflarda logoların veya markaların kullanılmasına izin verilir. “Ticari amaçlı” fotoğraf lisansları, fotografın “haber amaçlı” olarak kullanılmasına da izin verir ancak “haber amaçlı” olarak lisanslanmış bir fotoğraf hiçbir şekilde reklam amaçlı kullanılamaz.

Haber amaçlı bir fotoğraf, reklam ve promosyon malzemelerinde kullanılamaz. Haber amaçlı fotoğrafların belirli kullanım kosulları vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Logo veya marka içeren fotoğraflar bir ürünün markası hakkında açıklayıcı bilgiler içermelidir.
• Mimari yapılar ve şehir simgelerinin fotoğraflarının kullanımı bazı durumlarda mülkiyet izni ya da özel izin belgesi gerektirebilir.
• Tüm haber amaçlı lisanslar fotoğrafla ilgili ek bilgiler gerektirir. Bunlar;
  • Fotoğrafın çekildiği tarih
  • Fotoğrafın çekildiği şehir, ülke
  • Fotoğraf hakkında kısa ve ayrıntılı bir açıklama
  • Varsa fotoğrafta yapılan teknik düzenleme (parlaklık, kontrast, doygunluk vb.) şeklinde sıralanabilir.

Stok Fotoğrafçı

Deneyimli stok fotografçılar, başarılı her fotoğrafın kapsamlı bir projelendirme süreci sonucu ortaya çıkacağını bilir.

Stok Fotoğraf Oluşturma Süreci

Stok fotoğraf oluşturma süreci bir fikrin doğusu, konu, tema ve ana fikrin belirlenmesi, çekimler yapılırken kompozisyonun nasıl düzenleneceği, bu temayı ortaya çıkaracak stok fotoğrafın çekilmesi için gereken teknik donanım ve bilgi, mekân ve modellerin belirlenmesi, projenin gerçekleştirilmesi gibi aşamalardan oluşur.

1. Bir Fikrin Doğuşu: Konu ve Tema Saptama

Konu, fotoğrafın izleyene doğrudan aktardığı bilgi olurken tema bir fotoğrafın arkasındaki ana fikirdir. Stok fotografçı için önemli olan sadece konu değil aynı  zamanda ana fikirdir. Hem spor hem de kazanma temalı olan bir fotoğraf başarı, zafer gibi temaları da temsil ettiği için spor dışında farklı alanlarda da kullanılabilir. Karıncaların çalışmasını ifade eden bir fotoğraf takım çalışması temalı bir haberde kullanılabilir.

Stok fotoğraflarda kullanılan birkaç sembol örneği:

• Ağaç; büyüme ve başarıyı
• Zar; şans ve riski
• Koşu; yarış ve rekabeti
• Terazi; adaleti
• Buğday tarlası; bereket ve özgürlüğü
• Yonca ve at nalı; şansı
• Hasat; bolluk, bereket ve verimi
• Ampul; bir fikri
• Üst üste dizilmiş taşlar dengeyi temsil eder.

Bu semboller zamanla yeni anlamlar kazanabilmektedir. Önceleri bulut, cenneti temsil ederken günümüzde bulut, “bulut bilişimi” çağrıştırmaktadır. Fotoğrafçılık küresel bir iş olduğu için sembollerin tüm ülkeler için aynı anlamı çağrıştıran semboller olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Stok fotoğrafçısının gazete ve dergileri takip etmesi hangi konuların ve stillerin öne çıktığını öğrenmesine yardımcı olacaktır ve ışıklandırma teknikleri, renk kullanımı, jestler hakkında bilgi verecektir. Ayrıca bir fotoğraf başka fotoğraflar için temanın şekillenmesine yardımcı olur.

Nasıl Çekmeli?

Bir stok fotoğrafın “nasıl” çekileceği, temayla ilişkili olarak ortaya çıkan kompozisyon ve teknik gibi bazı temel faktörle ilişkilidir.

1. Kompozisyon: Temelde “ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma, düzenleme işi” olarak tanımlanır. Bunun için çerçeveleme ve perspektife dikkat etmek gerekmektedir.
   • Çerçeveleme : Çerçevelemede uyulması gereken bazı kurallar vardır. Bunlardan biri olan “üçte bir kuralı”na göre figürler, altın oran dikkate alınarak yatay ve dikey parçalara bölünen çerçevede köşegenlerin kesişmesi ile ortaya çıkan güçlü noktalara yerleştirilmelidir.
   • Perspektif : Perspektif, üç boyutlu ortamdaki varlıkların, belli bir görüş noktasına göre, iki boyutlu bir yüzeye gerçek görünüşleriyle aktarılmasıdır.
2. Teknik Kurallar: ISO, diyafram ve örtücü hızı olarak sıralanabilecek olan bu üç temel özellik fotoğrafın kalitesini etkiler. Önemli olan diğer özelliklerse dosya formatı, dosya boyutu, odak noktası, aydınlatma-ışık, izolasyon, fotoğrafın hijyeni ve versiyonlardır.
   • ISO: Fotoğraf makinesinin algılayıcısının ışık hassasiyetini belirten bir özelliktir. Türkçede dijital gürültü olarak adlandırılan “Noise”, bir fotoğraftaki istenmeyen noktacıklardır. Film dünyasında buna “gran” adı verilir. Sensörlerin algılayıcıların kendisine düsen ışığı doğru analiz edememesiyle ilgili olan bu durumda gürültü seviyesi yükseldikçe, görüntü kalitesi düşer. İyi bir fotoğraf elde edebilmek için dijital gürültüyü önlemek gereklidir. Dijital gürültüyü en aza indirmenin yolu fotoğrafların mümkün olduğunca düşük ISO ayarında çekilmesinden geçmektedir.
   • Diyafram: Diyafram, ışığın objektiften geçerek makineye ulaşmasını sağlayan mekanizmaya verilen addır. Fazla ışığa ihtiyaç varsa diyafram açıklığı büyütülmeli_ ve objektiften makineye daha fazla ışık geçmesi sağlanmalıdır. Işığın çok olduğu bir ortamda ise diyafram açıklığı küçültülmelidir. Diyafram ile alan derinliği de kontrol edilebilir.
   • Örtücü Hızı: Örtücü hız özelliği ise fotoğraf makinesinin sensörü-algılayıcısı ile diyafram arasında bir tür perde görevi gören mekanizmaya verilen addır. Hızlı hareket eden nesnelerin fotoğrafı çekilirken örtücü hız değeri yüksek olmalıdır. Aksi hâlde hızlı hareket eden nesneler, fotoğrafta bulanık çıkacaktır.
   • Dosya Formatı: Stok fotoğraf sitelerinin çoğu JPEG formatındaki dosyaları kabul eder. JPEG sıkıştırılmış bir formattır ve kayıt sırasında dosya boyutunu azaltmak için sıkıştırma yaparak dosyayı daha küçük hâle getirmektedir. Bu işlem sırasında bazı bilgiler kaybolur ve bu durum da JPEG’in kayıplı bir format olarak sınırlandırılmasına neden olur. Sıkıştırmasız olarak RAW formatında bir fotoğraf çekmek, kaliteyi arttırmak için oldukça etkili bir yöntem olabilir. Fotoğrafı en basta RAW formatında çekmek, sonuç olarak daha kaliteli bir görüntünün elde edilebilmesine olanak tanır.
   • Dosya Boyutu: Düşük çözünürlükte çekilen bir fotoğrafın, bir bilgisayar yazılımı yardımıyla dosya çözünürlüğü büyütülüp sisteme yüklense bile stok fotoğraf sitesi tarafından reddedilme olasılığı çok yüksektir.
   • Odak Noktası: Bir fotoğrafta en ufak bir hata dahi kabul etmeyecek özelliklerden birisi fotoğrafın odağındaki nesnenin netliğidir. Fotoğrafta; net alan yanlış yerdeyse, fotoğrafın ana öznesinin herhangi bir yerinde bulanıklık varsa ya da fotoğraf makinesinin pozlama sırasında hareket etmesi ile netlikte bozulma meydana geldiyse bu fotoğrafın reddedilme olasılığı çok yüksektir.
   • Aydınlatma/Işık: Stok fotoğrafların kullanılabilir ve satılabilir olmasının bir diğer şartı da iyi aydınlatılmış olup olmamasıdır. Basit ışık, kötü pozlama veya sert gölgeler fotoğrafın stok fotoğraf siteleri tarafından reddedilmelerine neden olabilir.
   • İzolasyon: Bir nesnenin düz renk bir fon önünde çekilmesine izolasyon denir. Bu tür bir fotoğraf çekiminde kullanılan fonun, özellikle beyaz fon ise lekesiz olması gereklidir. Tek renk arka fon kullanımının bir avantajı, yazılımlar aracılığıyla fotoğraftaki nesnenin rahatlıkla arka fondan ayrılıp herhangi bir tasarıma yerleştirilebilmesinin olanaklı olmasıdır.
   • Fotoğrafın Hijyeni: Spesifik çalışmalar dışında, koleksiyonlara koyulacak fotoğrafın, düzgün, iyi görünümlü ve temiz olması önemlidir.
   • Versiyonlar: Stok fotoğraf siteleri, aynı fotoğrafın birbirine çok benzeyen birden çok versiyonunu genelde kabul etmezler. Birden fazla versiyon yüklenecekse her görüntü serisinin diğerlerinden önemli ölçüde farklı olması gerekir.

Model Bulmak ve Mekan Araştırmak

Modellerin akrabalar, arkadaşlar, komşular yani yakın çevreden seçilmesi, hem maliyet açısından hem de başlangıç açısından iyi olabilir. Daha sonra yarı profesyonel aktörler ve modellerle çalışılabilir. Mekân, çekim öncesi mutlaka kontrol edilmelidir. Çekim sırasında meydana gelebilecek sorunların böylece önüne geçilmiş olur.

• Model İzinleri: Tanınabilir insanları içeren tüm ticari amaçlı fotoğraflar istisnasız model izni gerektirir. Fotoğrafı çekilen kişi, 18 yaşının altındaysa ebeveyni ya da yasal vasisi tarafından imzalanmış olan model izni_ gerekmektedir. Bir modelin birden fazla fotoğrafı stok fotoğraf sitesine yüklenecekse bile yine her fotoğraf için ayrı ayrı model izni yüklenmelidir. Model izni fotoğrafın çekildiği tarihi mutlaka içermelidir. Fotoğrafçı kendi fotoğrafını çekip yüklese dahi yine de model izni gerekmektedir.
• Mülkiyet İzinleri: Bir mülk veya eser_ fotoğraflamak için “mülkiyet izni” gereklidir. Bir kişinin kimliğinin mülkiyetle bağlantılı sayılması, mülkün ve sahibinin tanınabilir olması veya bir kişinin kendi rızası olmaması hâlinde mülkünün fotoğraflanarak o fotoğraf üzerinden ticari kazanç sağlanması bazı ülkelerde “saldırı” olarak nitelendirilmektedir. Fotoğraf çekmek için izin almadan bir mülke girmek, yasaları yok saymak anlamına gelir ve suç teşkil eder.

Çekim Günü

Çekim yaparken öncelikle, listedeki fikirlerin, sonra alternatif olan fikirlerin çekiminin yapılması önerilir. Sahneleri çekerken temalar akılda tutulmalıdır. Çekim alanı ne kadar temiz tutulursa dikkat dağıtan detayların post- prodüksiyonda ortadan kaldırılması için o kadar az zaman harcanır.

Sunum ve Pazarlama

Bu aşamada satış stratejilerine aşina olmak, yazılımları iyi kullanmak, seçilen anahtar kelimelerin uygunluğundan, uyulması gereken yasal koşulların yerine getirilmesine kadar her şeye dikkat etmek gereklidir.

Büyük stok sitelerin, standart üyelik ve ayrıcalıklı (exclusive) üyelik olmak üzere iki tür üyelik sistemi vardır. Standart üyeliğe sahip olan fotografçılar, satış basına aldıkları yüzde düşük olmak kaydıyla çalışmalarını birden fazla stok fotoğraf sitesinde satışa sunabilir. Ayrıcalıklı üyelikte ise fotografçılar çalışmalarını yalnızca o sitede satışa sunacaklarını taahhüt edip satış basına aldıkları yüzdeyi daha yüksek tutabilir. Ayrıca yükleyebilecekleri fotoğraf sayısı sınırı daha yüksek ve yüklendikten sonra fotoğrafların kabul edilme süresi de daha kısadır. Bu fotoğrafçıların fotoğrafları standart üyeliğe oranla daha fazla öne çıkarılır.

Dosyalama

Dosyalama, çekimden hemen sonraki aşamadır. Bu işlem yapılırken planlama aşamasında oluşturulan baslıkların ve klasör isimlerinin aynı olması kolaylık sağlayabilir. Bu oluşturulan klasörlere; fotoğraflar, model ve mülkiyet izinleri, anahtar kelimeler gibi çalışmayla ilgili her türlü belge koyulmalıdır.

• Fotoğrafın İsmi: Fotoğrafa verilen isim fotoğrafın site üzerindeki görünürlüğünü etkiler. Bu isim, kısa, doğru ve aynı zamanda açıklayıcı olmalıdır.
  Dosya İsmi Belirlemek İçin İpuçları
  • Fotoğrafın doğrudan tanımı isim olarak seçilebilir
  • Fotoğrafın ana konusu ya da teması hakkındaki bir fikir, isim olarak seçilebilir
  • Fotoğraf makinelerinin fotoğraflara verdiği isimlendirmeler kabul edilmez ve isim olarak seçilmemelidir.
  • Kişisel isimlendirmeler ya da sıralamalar da isim olarak kabul edilmez.
• Açıklama: Bazı durumlarda müşteriler için ekstra bilgi sağlamak gerekebilir. Örneğin, kamusal alanda çekilmiş bir fotoğrafın, telif hakkı içerip içermediğini açıklayan ek bilgiler ve fotoğrafla ilgili teknik bilgiler (ISO, Diyafram, Örtücü) açıklama kısmına yazılabilir.
• Anahtar kelimeler: Fotoğrafın müşteriye ulaşmasında en önemli araçlardan biri olan anahtar kelimeler, fotoğrafın konusunu ve temasını en açık biçimde tanımlayan kelime veya kelime gruplarına verilen addır. Birçok stok fotoğraf sitesi, yüklenen fotoğrafı tanımlayan 5’ten 50’ye kadar değişen sayılarda anahtar kelimenin sisteme girilmesini ister.

Ticari Kullanım İçin Yasal Koşullar

Telifsiz lisanslı fotoğraflarda kullanım iznine ilişkin önemli noktalar şöyle özetlenebilir:

1. Ürünler ve Nesnelerle İlgili Koşullar: Bazı tanımlanabilir ürünler ve nesneler, yasal koşullar göz önüne alınarak stok sitelere ticari kullanım için yüklenemez. Örneğin tanımlanabilir bir araba reddedilir. Fakat bir otomobilin tamamının değil de sadece bir parçasının yer aldığı bir fotoğraf kabul edilir.
2. Logolar ve Ticari Markalarla İlgili Koşullar: “Haber amaçlı” lisans dışında logolar, ticari markalar ve şirket isimlerini içeren fotoğraflar kabul edilmez.
3. Mimarlık, Sanat ve Performanslar Konusundaki Koşullar: Bir şehir ya da bir binanın genel bir fotoğrafı kabul edilebilir. Fakat fikrî mülkiyet ya da telif hakkı koruması altında olan tanımlanabilir benzersiz binalar bir fotoğrafın merkezinde kullanılmışsa bu fotoğraf kabul edilmeyebilir. Giriş ücretine tabi mekânları kapsayan fotoğraflar için mutlaka “mülkiyet izni” gerekmektedir. Giriş ücretine tabi mekânlar, ticari fotoğraflar için özel izin veya ücret gerektirebilir. Sanat eserleri yasal olarak, yaratıcısının izni olmadan stok fotoğraflarda görünmemelidir. Tiyatro, bale, opera, konser gibi performansların fotoğraflarının çekilmesi ticari olarak yasak ya da kısıtlı olabilir. Stok siteler bu tarz performansların sadece genel fotoğraflarını yaratıcının mülkiyet izni ve fotoğrafta görünen her model için de model izni olması durumunda kabul edebilir. Stok siteler profesyonel spor etkinliklerinde çekilmiş herhangi bir profesyonel sporcunun fotoğrafını kabul etmez. Profesyonel bir sporcunun yüzünü çekmemek onun tanınamaz olduğu anlamına gelmez. Stok siteler sadece model kullanarak çekilmiş spor fotoğraflarını koleksiyonlarına kabul eder.
4. Banknot ve Bozuk Para Fotoğraflarıyla İlgili Koşullar: Yasal olarak sahtecilik kaygısı nedeniyle düz, karşıdan çekilmiş banknot fotoğrafları stok siteler tarafından reddedilir. Ancak paranın tamamının görünmediği ya da eğik açıyla çekilen fotoğraflar kabul edilebilir.
5. Nazi Simge ve Nesneleriyle İlgili Koşullar: Stok siteler herhangi bir Nazi simgesi, gamalı haç içeren eşya, nesne fotoğraflarını, toplama kampı ya da Nazi binalarının fotoğraflarını kabul etmez.
6. Tanınabilir Kişisel Bilgilerle İlgili Koşullar: İsimler, telefon numaraları, kimlik numaraları, plakalar, kişisel ya da kurumsal herhangi bir özel bilgi içeren fotoğraflar stok sitelere yüklenemez.