Ünite 3: Bir Fotoröportaj Projesi

Fotoröportajın Tanımı ve Kapsamı

Ele alınan konunun kapsamına göre değişen fotoğrafın bir hikâye anlatacak şekilde dizilmesinden oluşan fotoröportaj, bir konuyu, bir olayı, bir durumu ya da kişileri fotoğrafın diliyle sunmaktır.

“Fotoröportaj” aynı zamanda “belgesel fotoğraf”, “foto hikâye”, “fotoğrafik deneme” ya da “foto analiz” diye tanımlanır ancak “fotoröportaj” bir kişiyle “mülakat” yapılırken çekilen fotoğraflar anlamına gelmez. Farklı iki gazetecilik tekniği_ olan “röportaj” ile “mülakat” zaman zaman birbiriyle karıştırılır.

Demeç, bir kişiden sınırları çok daraltılmış bir konuda kısa ve net bilgi ve yorum alma yöntemidir. Mülakat, bir kişiye bir konu hakkında sorular yönelterek bilgi, birikim ve görüşlerini ortaya çıkarmayı amaçlar. Röportaj ise içinde çeşitli demeçleri, farklı mülakatları da barındırmakla birlikte röportajcının kendi gözlemleri, araştırmaları ve çeşitli gazetecilik teknikleriyle ulaştığı bilgileri de değerlendiren kapsamlı bir tekniktir. Fotoröportaj ise bu teknikle ele alınan bir konunun haber, bilgi ya da tanıklık içerecek biçimde yazı diliyle değil fotografik görüntü diliyle sunulmasıdır.

Fotoröportajda yer alan her görüntü, konunun bir yanını yansıtır. Bu görüntüleri seçip sıralayarak yeniden bir araya getiren fotografçı, konusu hakkında kendi_ sözünü kurar ve bir hikâye anlatır. Bu yanıyla fotoröportaj aynı zamanda bir “foto analiz” ve “foto hikâye” diye de tanımlanabilmektedir.

Fotoröportajcının Özellikleri

• İnsan haklarına, hayvan haklarına, doğaya, çevreye saygılı olmak
• Saygılı, sorumlu ve etik olmak
• Kültürlü, bilgili, araştırmacı olmak
• Çözümleyici olmak
• İletişime açık olmak
• Empatik olmak
• Özgünlüğe zarar vermemek
• Gözlemci olmak
• Şartlara uyum sağlayabilmek
• Risk alabilmek
• Sabırlı olmak
• Enerjik olmak
• Soğukkanlı ve yüksek moralli olmak
• Tanıklığa hazır olmak
• Teknik yeterliliğe sahip olmak
• Görüntü dili kadar sözel dile de hakim olmak

Fotoröportaj Projesinin Aşamaları

Konu belirlendikten sonra çekim hazırlığı ve proje yazımı yapılır. Ardından çekim yapılır ve son olarak yayın ve dağıtım gerçekleştirilir.

1. Konuyu Seçmek

Bir yayın kurulusu için çalışan fotografçılar, aldıkları görevi yerine getirmek için bir konuda fotoröportaj yapar. Bağımsız çalışan fotografçılar konuyu kendileri seçme sansına sahiptir. Her iki koşulda da fotografçının çalışmayı başarıyla gerçekleştirmesinin ilk koşulu konuyu kendisine yakın hissetmesi ya da konuyla düşünsel bir yakınlık kurmaya çalışmasıdır.

Konu seçerken cevaplanması gereken sorular şunlardır:

• Neden bu konu seçildi? : Konunun rastgele seçilmemesi, içselleştirilmesi gerekmektedir.
• Bilinenin tekrarı mı bilinmeyenin cazibesi mi? : Her fotografçı her konuyu farklı yanlarıyla ele alarak değişik fotoröportajlar oluşturabilir. Bunu sağlamak için daha önce yapılan çalışmaları incelemek ve seçilecek konunun fotografçı için taşıdığı özel önem ve anlamları öne çıkarmak gerekir. Özgün bir fotoröportaj hazırlamanın ilk adımı, konu çok işlenmiş olsa bile hikâyenin fotografçı tarafından bütünüyle kavramış olması ve yaratıcı bir yaklaşımla ele almasıyla atılır.
• Konu yeteri kadar daraltılmış mı? : Bir fotoğraf projesinin tamamlanamamasının ilk nedenlerinden bir konunun yeterince daraltılmamış olmasıdır. Çok geniş ve kapsamlı bir fotoröportaja başlayan fotografçı, çekim sürecinde yönünü kaybederek konuyu toparlayacak ana görüntüleri bir türlü oluşturamadığı için umutsuzluğa düşer. Bunu önlemenin yolu seçilen konuyu hikâyenin ana unsurunu oluşturacak biçimde daraltmaktır. Fotografçı hikâyesini yeterince daralttığından ve ana konuya indirgediğinden emin olmalıdır.
• Konu görüntülerle ifade edilebilir mi? : Bir hikâye fotoğrafik görüntü yerine resim, müzik ya da edebî metinlerle de anlatılabilir. Her konunun görüntülerle ifade edilebilmesi mümkündür ancak bir fotoröportajda aranan doğrudan, açık ve derinlikli anlatıma sahip görüntülerin nasıl elde edileceğini bilmek önemlidir.
• Çekimler tekrarlanabilir mi? : Bir fotoröportaj oluşturabilmek için defalarca yapılacak çekimler hikâyenin derinlemesine anlatılmasını ve yaratıcı bir üslup kurulmasını sağlar.
• Konu görsel çekicilik taşıyor mu? : Seçilecek konunun görsel bir çekicilik taşıyor olması, renk, ışık vb. unsurların görsel etki yaratması fotografçı için avantajdır.
• Gerçekleştirilebilir mi? : Fotoğrafçı bir konuyu değerlendirirken İlk olarak insan hakları, etik ve doğal hukuk açısından olabilirliğini değerlendirmeli, hemen ardından zaman, fiziki koşullar, ekonomik olanaklar ve yasal hükümler açısından gerçekleştirilebilir mi? sorusuna başvurmalıdır.
• Haber bilgi ve tanıklık içeriyor mu? : Seçilecek konunun içeriğinde bir haber unsuru bulunması, bir bilgi içeriyor olması ya da doğrudan bir tanıklığı yansıtması fotoröportajın ana unsurlarını taşıması bakımından önemlidir.
• İlgi çekici mi? : Konunun ilgi çekici olması ilk aşamada fotografçıya bir avantaj sağlar ancak en sıradan, en bildik konular bile fotografçı tarafından ilgi çekici hâle getirilebilir.

2. Seçilen Konuyu Araştırmak

Konunun araştırılması, kaynak tarama, gözlem, gerekli ilişkilerin kurulması ve izinlerin alınması bu bölümde yer alır.

• Kaynak tarama : Çekimlere başlamadan önce konunun geçmiş tarihi araştırılmalı, konunun biçimlendiği coğrafi ve fiziki koşullar hakkında bilgi edinilmelidir. Konunun çevreye ve insana etkisi değerlendirilmeli, kültürlere etkisi, sosyal ve ekonomik etkileri araştırılmalıdır.
• Gözlem yapma : Fotografçı çekimlere başlamadan önce konuyu gözlemlemelidir. Böylelikle konunun görsel öğeleri fotoğrafçının zihninde belirecektir. Çekimlere başlandığında bu görsel repertuvardan yararlanacak, birbirini tekrar etmeyen fotoğraflarla konunun ayrıntılı bir görsel analizi yapılacaktır. Fotoğrafçının konusuna hâkim olması için çekim öncesi gözlem yapmak temel koşuldur.
• İlişki kurma ve izinler : Fotografçı konusunun özneleri olan kişilerle doğrudan ilişki kurarak gerekli izin ve onayları almalıdır. Konu insan değil de bir mekân olsa bile o mekân ile ilgili kişilerin yapılacak çalışma konusunda bilgilerinin olması gerekmektedir. Fotoğrafçı gerekli ilişkileri kurarak çekim sürecinde rahat ve güvenli_ bir çalışma ortamı yaratır. Aynı zamanda kendi_ varlığını çekim ortamında mümkün olduğu kadar unutturabilmenin ilk adımını da atmış olur. Konunun derinlemesine işlenebilmesi kurulan ilişkilerin saf, içten ve dürüst olmasıyla doğru orantılıdır.

3. Çekim Hazırlığı ve Proje Yazımı

• Çekim planlarının yapılması : Çekim planı tıpkı bir ağacın dalları gibi düşünülür. Ana gövdeyi oluşturan konu, yan baslıklarla ve alt baslıklarla ayrıntılara girerek hikâyeyi en ince unsurlarına kadar ayrıştırır. Fotografçı bu planlamayı yaparken çekeceği her fotoğrafı önceden zihninde canlandırır ve konuyla ilişkisini kurar. Bu plan, fotoröportaj projesinin iskeleti ve fotografçının kılavuzu olarak kullanılır. Fotografçı çekim sırasında “çekim ağacı/çekim planı”na sık sık başvurarak eksik kalan görüntüleri belirler ve çekimleri tamamlar. Çekim planının dışında farklı görüntülerle de karşılaşan fotoğrafçı kimi zaman çekim ağacında olmayan bu fotoğraflarla çalışmanın en güçlü görüntülerini oluşturabilir.
• Proje Metninin Hazırlanması : Fotoröportaj3+ projesini bir yayın kurulusuna, bir editöre ya da destek istenen kuruma sunmak için çalışma hakkında yeterli bilgileri içeren bir proje metni hazırlanır. Bu metinde aşağıdaki baslıklar yer alır.
  • Projenin başlığı : Projenin birkaç kelimeden ya da kısa bir cümleden oluşan başlığını yazın. Başlığın, fotoröportaj projesinin içeriğini kapsaması ve dikkat çekici olması önemlidir.
  • Projenin özeti : Kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden, sorularına cevaplar vererek çekilecek konuyu özetleyin.
    NEDEN : Konuyu tanımlayın ve neden seçtiğinizi açıklayın.
    NE : Konuyu fotoğraflarken hangi olaylar, durumlar, hâller, kişiler çekilecek, hangi fikir-duygu öne çıkarılacak belirtin.
    NEREDE : Konunun fotoğraflanacağı mekân/mekânlar nereler anlatın.
    NE ZAMAN : Çekimler hangi_ zamanlarda yapılacak, hangi mevsim, günler, dönemler, saatler dikkate alınacak belirtin.
    NASIL : Kullanılacak teknik ekipmanı, özel olarak kullanmayı düşündüğünüz objektifi veya konuya uygun olduğunu düşündüğünüz diğer araç gereçleri sebepleriyle birlikte belirtin.
    KIMLER : Konunun öznesi olan kişi/kişiler hakkında bilgi verin.
  • Konunun görselliği ve çekim planları: Çekilecek konunun görsel etkisi ve atmosferi nasıl? Çekilmesi planlanan fotoğraflardan yaklaşık 10-15 adedini tanımlayın.
  • Tahmini süre: Fotoröportaj projesinin tamamını aşamalandırarak bir iş takvimi hazırlayın. Takvimde
    • Araştırma, hazırlık ve planlama o Alanda çalışma- çekim
    • Seçme ve proje teslimi aşamalarını tamamlamak için öngörülen süreleri ayrı ayrı belirtin.
• Hedefler : Fotoröportajın hangi hedef kitleye yönelik olacağını, yaratmayı umduğunuz toplumsal etkiyi anlatın. Fotoröportajı kullanmayı düşündüğünüz mecraları (dergi, gazete, kitap, Internet yayını veya gösteri, sergi vb.) belirtin.
• Bütçe : Fotoröportaj projesinin bütçesi aşağıdaki başlıca gider kalemleri dikkate alınarak hazırlanır. Bütçenin gerçekçi_ olmasına dikkat edin. Bir projede yer alması gereken ana kalemler söyle sıralanabilir:

1. Araştırma
2. Ulaşım
3. Konaklama
4. Yiyecek
5. Laboratuvar (Üretim sonrası işlemler, aydınlık oda işlemleri, iş baskıları ve prova baskılar vs.)
6. Kiralama, özel ekipmanlar, iletişim vb.
7. Görünmeyen giderler
8. Fotografçının telifi

4. Çekim

Çekim yapılır. Çıkan ürünlerle çekim planları karşılaştırılır. Fotografçı tarafından ön seçme ve değerlendirme yapılır. Fotoğraflar dört ölçütte değerlendirilir:

1. Görsel yetkinlik
2. Anlatım gücü
3. Teknik yeterlilik
4. Konunun görsel analizinin yeterliliği

Editörle birlikte değerlendirme yapılır. Öncelikle fotografçının ilk seçmesini yaptığı fotoğraflar editör tarafından değerlendirilir, gerekirse ilk seçkiye alınmamış fotoğraflara geri dönülür. Editörün belirlediği eksik planlar ve yetersiz görüntüler yeniden çekilir. Editör sonuç değerlendirmesi yapar, fotoröportajı oluşturacak fotoğraflar, kullanılacak mecraya göre belirlenir ve sıralanır.

Proje Metninin Değerlendirilmesi İçin Görüşler

• Bir editörde/karar vericide projeyi mutlaka kullanma isteği ya da projeye destek isteği uyandırmak proje yazmanın önceliğidir.
• Proje metnini inceleyen editör/karar verici, elde edeceği fotoğraf hakkında açık bir fikir edinmelidir.
• Fotoğraflar editörün gözünde canlanmalıdır.
• Proje sunuşları göze hoş gelmelidir. Sunuş sayfaları özenle hazırlanmış olmalı kolay algılanabilmelidir.
• Mekânsal uzaklıklar ve projeyi gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan bütçenin hacmi, gerek kişisel finanslar bakımından gerekse projeyle ilgilenen kişi/kuruluş bakımından mantıklı olmalıdır.
• Projeler çok kapsamlı olsa bile sunuş metninde ortalama 15-20 fotoğrafla anlatılmalıdır.

5. Yayın ve Dağıtım

Bir fotoröportaj projesi her şeyden önce yayımlanmak ve dağıtılarak çok sayıda insana ulaştırmak için yapılır. Fotoröportajcılar çalışmalarını sergi ve gösteri salonlarında sunmakla yetinmezler. Fotoröportaj mutlaka basılmalı, yayımlanmalı ve mümkünse en yabancı kültürlere kadar dağıtılmalıdır. Bu amaç için konvansiyonel araçlar kadar sanal ortamlar da fotografçıların kullanımına açıktır. Fotoröportajlar öncelikle gazete, dergi_ ve kitaplarda basılarak yayımlanmak üzere hazırlanmalı, Internet ortamındaki siteler ve diğer mecralar da fotografçılar tarafından yaygın ve etkili biçimde kullanılmalıdır. Bir fotoröportaj projesi ancak basıldığı, yayıldığı ve çok sayıda insana ulaştığı takdirde tamamlanmış olur.