Ünite 1: Haber Fotoğrafçılığı

İletişim Aracı Olarak Fotoğraf

Bir gazete okurunun gazetesini eline aldığında yaptığı ilk iş, sayfada göz gezdirmektir. Bu göz gezdirme sırasında okurun rehberi, haberin başlığı ve görsellerdir. Haber değeri taşıyan olayları gerçeğe en yakın biçimde izlerkitlesine ulaştırma çabası olan habercilik işinde; video, ses, fotoğraf ve görseller aktarılan olayın okurun kafasında gerçeğine en yakın biçimde canlanmasına aracılık eden iletişim araçlarıdır. Görselliğin izlerkitle üzerindeki olumlu etkisi gazeteciler tarafından anlaşıldığında gazeteler için yeni bir dönem başlamış oldu.

Haberin okur gözünde gerçekle olan ilişkisini güçlendiren fotoğraf, belirli bir zaman diliminde gerçekleşen olayın, belli bir anını yansıtma kapasitesine sahip bir iletişim ortamıdır. Çoğaltılabilir olması nedeniyle dolaşımı da kolay olan fotoğraf, görsel bilginin kalıcılığını artırırken ona bir belge niteliği de kazandırmaktadır.

İki boyutlu bir iletişim aracı olan fotoğraf mekânı sınırlandırarak izlerkitlenin soyutlanmış zaman boyutunu kendi zihninde gerçekleşen çağrışımlarla algılamasına aracılık eder.

Fotoğraf ve Habercilik

Gazete, dergi gibi basılı iletişim araçları ve internet ile yapılan haber iletiminde fotoğraf haberin vazgeçilmez bir unsurudur. Bu durum daha haberin toplanma aşamasında fotoğrafla birlikte düşünülmesini zorunlu kılmış, haberin fotoğrafla olan birlikteliği haber üretim sürecinin en başından yayımlanana kadar geçen sürecin her aşamasında varlığını sürdürmüştür.

Haber ve Fotoğraf İlişkisinin Dünyadaki Gelişimi

Haberdar olma arzusunun ortaya çıkardığı habercilik mesleğinin ürünü olan ilk gazete Acta Duirna Î.Ö. 50 yılında Roma’da yayınlanmıştır. Ancak gazeteciliğin asıl gelişimi kâğıt ve matbaa teknolojisinin birlikte uyumlu çalışmalarıyla gelişmiştir. Bu da ilk düzenli aralıklarla yayınlanan gazete olan Notizzie Scritte’nin birer aylık aralıklarla Venedik’te yayınlanmasıyla başlar. Dönemin gazete basım teknolojisi harf kalıplarının yan yana dizilmesi ve kâğıdın mürekkepli kalıpların üstüne yerleştirilip bir pres yardımı ile bastırılmasıyla çoğaltılıyordu. Böyle bir durumda görsel malzeme kullanılması olanağı yoktu. Görsel malzemenin kullanılması isteğini ortaya çıkaran gelişmeler ticaretin gelişmesiyle, ilk kez 1850 yılında Swedish Nightangale isimli bir gazetede reklam yayımlanmasıyla ortaya çıkmıştır.

Fotoğraf bulunmuş olmasına karşın fotoğrafların gazete basım teknolojisi ile uyumu henüz sağlanamamıştır. Ancak arayışlar sürmüş, fotoğraf değilse bile resimlemelerin kullanılması fikri gelişmiştir. 1873’de ilk resimlemeli günlük gazete New York’ta yayımlanmaya başlamıştır (About.com, 2010; World Association of Newspapers, 2004) Fotoğraf teknolojisinin gelişmeye başlamasıyla hareketsiz nesnelerin görüntülenmesinden hareketli nesnelerin görüntülenebilmesi aşamasına geçilmesi, basın fotoğrafçılığının önünü açmıştır. Fotoğraf aracılığıyla olayların anlatımı olarak tanımlayabileceğimiz basın fotoğrafçılığı tarihi, 1853-1856 yıllarında Osmanlı ve Rus İmparatorlukları arasında geçen Kırım Savaşı’nın görüntülenmesi ile başlar. Benzer şekilde Mathew Brady de Amerikan iç savaşını görüntülemiştir. Brady’nin çektiği Lincoln fotoğrafı da gazetelerde yayınlanmış, fotoğraf Lincoln’un seçim propagandasının aracı olmuştur (Carlebach, Michael, 1992) New York’ta yayınlanan The Daily Graphic ilk gri tonlamalı fotoğrafı yayınlamıştır. O ana dek gün ışığına mahkûm olan basın fotoğrafçılığı 1887’de flaş tozunun bulunmasıyla iç mekânlara da girmeyi başarmıştır.

1925’te 35 milimetre Leica fotoğraf makinesinin, 1927’de flaş lambalarının kullanıma girmesi basın fotoğrafçılığının altın çağını başlatmıştır. Günümüzde ise basım teknolojisinin 1980’lere yaklaşılırken dizgi tekniğinden ofset tekniğine geçmesi, baskı kalitesinde önemli gelişmelere yol açmış bu da daha kaliteli haber fotoğraflarının izlerkitleye ulaşmasını sağlamıştır.

Haber Fotoğraf İlişkisi

Yazılı basında kullanılan görsel malzemeler haberin tamamlayıcısıdır. Fotoğraf ve diğer grafik unsurlarından oluşan görsel malzemeler, yayma estetik değer katar ve görsel kimliğin oluşumuna aracılık eder. Haber ise kullanılan fotoğraf ile gerçekliğini ve güvenirliğini artırırken bilgi verici grafiklerle anlaşılırlık kazanır.

Haber nedir?

Bilme ve haberdar olma çabasının ortaya çıkardığı kitle iletişim araçlarının temel malzemesi haberdir. Kitle iletişim araçlarının ticari birer kurum haline gelmeleriyle ticari bir araca dönüşen haber, tanımlanması zor bir kavramdır. Haberin evrensel olarak kullanılabilecek tek bir tanımına ulaşılamamıştır (Tokgöz, 1994, s. 128).

Haberin Tanımlanması

Haberin gerek çağın koşullarından gerekse toplum yaşamındaki değişkenlerin çokluğundan dolayı tanımlanması noktasında güçlükler söz konusudur. Haberin ne olduğunun tanımlanması süreci “Haber nedir?” sorusu ile başlar ve ulaşılan “ortak nokta”nın bulunması ile sonlanır.

Haber Değeri Nedir?

Bazı farklılıklar olmakla birlikte haber değerini nelerin sağladığı noktasında bir uzlaşmaya ulaşılabilmiştir. Bir olayın hangi durumlarda haber değeri kazanacağını gösteren öğeler şunlardır:

• Olay okuyucuya, dinleyiciye ya da izleyiciye yakın olduğunda,
• Ortaya çıkan olay izlerkitleye zamanında iletildiğinde ya da bir olay beklenmedik bir zamanda aniden ortaya çıktığında,
• Olay, sonucu ve önemi nedeniyle ilgi uyandırması bakımından etkili olduğunda,
• Olay bir anlaşmazlık yarattığında, haber değeri kazanmaktadır. Bir muhabir bu unsurları göz önünde bulundurduğunda karşılaştığı olayın haber niteliği taşıyıp taşımadığını anlayabilecek, bu unsurlar aracılığıyla olayın hangi yönleriyle haber olabileceğini kavrayabilecektir (Tokgöz, 1994, s.137)

Haberde Fotoğraf ve Grafik Öğeler

Haber görsel malzemeler ile okur için daha inandırıcı, daha açıklayıcı ve bilgi verici olur. Okurun habere olan güvenini pekiştiren, gerçekliğe yaklaştırdığı için daha inandırıcı kılan fotoğraf ve bilgiyi daha anlaşılır kılan grafikler aynı zamanda yayının görsel kimliğine katkıda bulunan, albenisini artıran unsurlardır.

Bilgi Verici Grafikler

Haber aktarmakta kullanılan bir tür destekleyici malzeme gurubunu temsilen kullanılır. Çizelgeler, tablolar, haritalar, bir şeyin nasıl çalıştığını gösteren şemalar, bir olayın gelişim sürecini anlatan şekiller gazetelerde kullanılan bilgi verici grafikler bu başlık altında toplanabilir (Moen, 1989, s.73).

Fotoğraf

Gazeteler sadece yazıdan ibaret değildir. Gazetelerde görsel malzeme de kullanılır. Sayfalarda görsel malzeme kullanımının amacı gazeteyi süslemek değildir. Kullanılan görsel malzemenin en temel amacı, metni tamamlamak ve daha anlaşılır hale getirmektir.

Fotoğrafın Seçimi

Gazete sayfasının her santimetre karesi değerlidir. Bu nedenle fotoğrafın seçimi, en az haberin kendisinin seçimi kadar önemlidir. Gazete sayfasının tasarımında amaç, kısıtlı alanı en verimli ve etkili biçimde kullanmaktır. Sayfa tasarımı, olabildiğince çok haberi sayfaya sığdırmak amacıyla yapılmaz. Sayfa tasarımı önce gazetenin sonra haberin okunurluğunu artıracak doğru sayfayı oluşturmaktır.

Doğru fotoğraf, okurun haberi anlamasını kolaylaştıracak fotoğraftır. Fotoğraf öylesine etkilidir ki bazen haberin kendisi de olabilir. Ancak habercilikte ideal olan haber ve fotoğrafın dengeli bir biçimde birbirlerini tamamlamalarıdır.

Fotoğrafın Değerlendirilmesi

Bu kurgusal süreçte fotoğrafın;

• Yeniden çerçevelenmesi,
• Büyüklüğü,
• Renk ve karşıtlık (kontrastlık) düzenlemelerinin yapılması,
• Ters çevirme,
• Yaklaştırma,
• Kolaj oluşturma gibi değerlendirme unsurları dikkate alınır.

Fotoğrafın Yayına Katkısı

Fotoğraf kullanan bütün iletişim araçları ama özellikle de gazeteler bir tasarım unsuru olarak fotoğrafın sayfaya vereceği katkıya bağımlıdır. Fotoğraflar sayfaya göz atan okurun okuma kararına etki eden, ona yol gösteren unsurlardır. Bir tasarım unsuru olarak fotoğrafın standart bir gazete sayfasının neresinde, hangi büyüklükte, kaç puntoluk bir başlıkla birlikte, nasıl bir haberle kullanılacağı kurgusal bir karardır. Bu kararların alınmasında, kompozisyon, denge ve kalite faktörleri rol oynar (Gilles ve Hogson, 1990, s.75-76).

Kompozisyon: Sayfada kullanılacak fotoğraf bakışı yakalayacak fotoğraf olmalıdır.

Denge: Fotoğraf sayfada tek başına değildir. Sayfadaki diğer unsurlarla denge içinde olmalıdır.

Kalite: Fotoğraftaki karşıtlık dengeli, renkleri gerçek olmalıdır. Fotoğraflar karanlık olmamalı mutlaka aydınlık olmalıdır. Özel bir amaç yoksa fotoğrafın nesnesi net olmalıdır.

Haber Fotoğrafı Niteliği

Haber fotoğrafı bazen metnin destekleyicisi, bazen de haberin kendisi olarak haber niteliği taşıyan olayların gazete sayfaları üzerinden okura iletilmesini sağlayan bir iletişim ortamıdır.

Habercilikte Fotoğrafa İlişkin Görevler

Bir gazetenin yayına hazırlanması ekip çalışmasını zorunlu kılar. Sokaktaki muhabirden yazı işlerindeki editöre, matbaada çalışan dizgiciye kadar uzanan bu ekipte fotoğrafa ilişkin sorumluluklar; muhabirler, foto muhabirleri ve fotoğraf editörleri tarafından üstlenilir. Bu görev dağılımında foto muhabiri haberin merkezindeyken, fotoğraf editörü yazı işlerinde görev yapar.

Foto Muhabiri

Günümüz haberciliğinde muhabir, haberi yapan kişi olarak çok yönlü ve donanımlı bir uzmandır. Günümüz gazeteciliğinde fotoğraf, haberin ve gazetenin okunurluğunu doğrudan etkileyen bir etmendir. Bu nedenle gazetenin itici gücü olacak olayların haberleştirilmesinde fotoğraf çekiminde uzmanlaşmış mesleki kişiliklere gereksinim duyulur. Foto muhabiri adı verilen bu uzmanlar; gazete sayfalarına verdikleri katkılarla görsel kaliteyi, kimliği ve okunurluğu doğrudan etkilerler.

Fotoğraf Editörü

Fotoğraf editörü, bir yayında kullanılmak üzere fotoğraf kaynakları oluşturmak, foto muhabirini görevlendirmek, fotoğraf seçmek, fotoğrafı yayına hazırlamak ve foto altı ile fotoğrafçı adlarının yayında yer almasını sağlamakla yükümlü kişidir (Arı- can, 2004, s. 80). Fotoğraf editörleri okuyucuyu fotoğrafla bilgilendirirken, fotoğrafın yayına sağladığı görsel katkının farkında olmalı ve yayının daha etkili ve görsel açıdan daha çekici hale gelmesine katkı vermelidir (Arıcan, 2004, s.74-78)