Ünite 6: Belgesel Fotoğraf

Fotoğraf Çekmek ve Fotoğraf Yapmak

Fotoğraf tekniği aracılığıyla fotoğrafçı fotoğrafı fotoğraf çekmek ve fotoğraf yapmak olmak üzere iki farklı yöntemle ortaya çıkarabilmektedir.

Fotoğraf çekme fotoğrafçının son haline getirdiği görüntüyü çekim düğmesine basarak son haline getirmesi iken fotoğraf yapmak ise farklı zaman ve durumlarda çekilmiş fotoğraf görüntülerinin karanlık ya da aydınlık odada var olan bağlamın dışında farklı anlamlar oluşturacak biçimde yeniden kurgulanmaktadır.

Fotoğraf çekme (doğrudan fotoğraf) tekniğinde fotoğrafçı fotoğrafa yok denecek kadar az miktarda müdahale etmektedir. Yani görüntüye giren imgeler kendi gerçeklikleri arasında bir örtüşme bulunmaktadır.

Fotoğraf yapımında ise karanlık odada fotomontaj tekniğiyle ya da çeşitli bilgisayar programları aracılığıyla bir araya getirilen görüntüler kendi bağlamları dışında farklı anlamlar kazanmış olurlar.

Doğrudan Fotoğrafta Temsil

Doğrudan fotoğrafın üzerinden zaman geçtiğinde imgeler kendilerini temsil etmekten hızla uzaklaşmakta ve anlam değiştirmektedirler. Buna örnek olarak anı fotoğrafları verilebilmektedir.

Anı fotoğraflarının tümü sahipleriyle bağları kopmadığı sürece sadece ve doğrudan kendilerini temsil etmektedir. Ancak fotoğrafı çeken, çektiren ya da saklayan kişi hayattan ayrıldığında, o insanları tanıyan kişiler de hayattan çekildikçe anı fotoğrafları da anlamlarını değiştirerek, kişilerle ilişkileri koptuğu için antropolojik incelemelerin konusu haline gelmektedirler.

Bu yönleriyle fotoğraflar canlı bir organizmaya benzemekte ve bu nedenle anı fotoğrafları başlangıç olarak belgesel konusu olmamaktadırlar.

Haber-Bilgi-Tanıklık Dili

Fotoğraflar dışımızdaki alemin de önüne geçerek iç dünyamızda da taşıdıkları haber ve bilgi değeriyle daha da etkili bir hal almaktadır.

Bu anlamda belgesel fotoğrafın gelişimi ise başta fotoğraf olmak üzere teknik görüntülerin yaşamımızda yer almasıyla birlikte farklı bir iletişim aracı olarak karşımıza çıkmış ve fotoğrafçılar tarafından etkili bir dil olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Belgesel Fotoğraf

Belgesel fotoğrafta konu toplumsal ve kişisel olmak üzere toplumsal yapının göstergeleri, engelli bireylerin yaşam koşulları, sıra dışı hayatlar, toplumda yaygın olan yaşam biçimleri, sıradan hayatlar, günlük ilişkiler, kişisel olay ve konuları içerebilmektedir.

Bir fotoğraf çalışmasının belgesel fotoğraf olup olmadığını anlamak için hangi konuyu ele aldığı değil bu konuyu nasıl işlediğine bakmak gerekmektedir.

Belgesel Fotoğrafın Adları

Belgesel fotoğraflar,

• Foto röportaj
• Foto hikaye
• Fotoğrafik deneme
• Fotoğrafik çözümleme olarak adlandırılmaktadır.

Fotoğrafik çözümleme fotoğrafçının ele aldığı konuyu tüm bileşenleriyle analiz ederek ayrıştırma işlemin verilen addır. Foto hikaye ise anlatımın özelliği yaratıcılık gerektiren ve fotoğrafçının artistik kaygılar yaşadığı bir türdür. Fotoröportaj son yıllarda kullanımı hızla artan ve bir konuyu farklı yönleriyle ve derinlemesine hikaye etme yöntemine verilen addır. Yani fotoğrafçının el aldığı bir konuyu fotoğraflar aracılığı ile bir röportajcı gibi kapsamlı olarak anlatması, birbirinden çok farklı olan fotoğrafları bir araya getirerek gerçekleşmektedir.

Bir Fotoröportajın Elemanları

Bir fotoröportajda fotoğrafın zaman, mekan ve konu olarak birbiriyle ilişki halinde olması gerekmektedir. Buna bağlı olarak bir fotoğraf çalışmasında bu üç öğenin tümüne yer verilebileceği gibi bu üç öğeden bir tanesinin öne çıkması da mümkün olmaktadır. Fotoğrafçı buna bağlı olarak,

• Bir mekanda farklı zamanlarda farklı konuları hikayeleştirerek sunabilir. (zaman)
• Bir mekanda farklı zamanda farklı konuları hikaye edebilir. (mekan)
• Seçtiği konuyu farklı zamanlarda farklı mekanlarda fotoğraflayarak bir hikaye kurabilir. (konu)

Üç Arayış: Yaratıcı-Anlatımcı-Derinlikli

Fotoğrafçının ele aldığı konuyu hikaye ederken kaotik, karmaşık bir anlatım kullanmak yerine sade bir anlatım ile hikayenin izleyiciye sunulması tercih etmelidir.

Anlatımlarda sığlık ve sıradanlıktan kaçınılarak hikayenin görünmeyen bölümlerine bakabilen, ayrıntılarıyla zenginlik ve derinlik oluşturan bir anlatım kullanılmalıdır.

Üç Beklenti: Haber-Bilgi-Tanıklık

Bir fotoröportajın ele alınan konunun bir haber iletiyor olması, bilgi verici bir yanının bulunuyor olması ve özgün bir tanıklığı ifade etmesi gerekmektedir.

Üç Destek: Çoğaltım-Dağıtım-Altyazı

Bir fotoröportajın metinlerle desteklenmesi, çoğaltılması ve dağıtılması önem taşımaktadır.

Belgesel çalışmasının ayrılmaz parçası fotoğrafın önünde yer alan açıklama metni ve fotoğraf altı metinleridir. Bir fotoröportaj alt yazı olmadan tamamlanmış olmamaktadır.

Sanat fotoğrafçılığının aksine belgesel fotoğrafçılığı galeri duvarlarına tek tek asılmak için değil basılarak çoğaltılmak için yapılmaktadır.

Fotoröportaj aynı zamanda, farklı mekanlarda ve uzaktaki çok sayıdaki insana ulaşarak amacına ulaşmış olmaktadır.

Belgesel Fotoğrafta Tarzlar

Belgesel fotoğrafta,

• Tanımlayıcı
• Sosyal
• Foto Aktivizm
• Öznel olmak üzere 4 farklı tarzdan söz edilebilmektedir.

Tanımlayıcı belgeselde, fotoğrafçı konusunu yalnızca tanımlamak ve bir tanıklığı ortaya çıkarmak amacıyla ortaya koymaktadır. Fotoğrafçı hikayesini oldukça derinlemesine ve farklı yönlerini de ele alarak işlemektedir. Buna örnek olarak dönemlerinin görsel tanıklığını ortaya koyan Ara Gürel ve Ozan Sağdıç gösterilebilmektedir.

Sosyal belgeselde ise fotoğrafçı ele aldığı konunun tanığı olmakla yetinmeyip aktif olarak takipçiliğini de yapmaktadır. Tanıklığını yalnızca fotoğraflar ile değil tavır ve sözleriyle de ortaya koyar. Buna örnek olarak ABD’de Lewis Hine, Jacob Riss, ülkemizde ise Fikret Oytam gösterilebilmektedir.

Foto aktivizmde ele alınan konularla sadece fotoğrafçı olarak ilişki kurulmayıp aynı zamanda durumun öznesi olunarak durumun doğrudan katılımcısı olunarak belirli bir dönüşüm hedeflenir.

Buna örnek olarak risk altındaki gruplar ya da afet dönemlerinde yapılan çalışmalar, savaş göçmenlerinin yaşadıkları, mülteci kamplarında yaşayanların hayatlarını sadece fotoğraflamakla kalmayıp olayın öznesi haline gelme durumu gösterilebilir.

Özne belgesel ise fotoğrafçının bireysel bir tutum içinde seçtiği konuyu ve kullandığı fotoğrafik dili öznel bir biçimde sergilediği çalışmalardır.

Belgesel Fotoğrafta Anlam ve Amaç

Fotoröportaj yöntemini kullanan bir fotoğrafçının ilgi alanını insanlar, tüm canlılar ve tüm hayat oluşturmaktadır.

Bu konular doğrultusunda fotoğrafçının amacı ele aldığı konuyu yüzeysel olarak işlemek yerine ilk görünenin dışında derinlemesine bir anlam aramak ve sunmak olmalıdır. Yani fotoğrafçı ele aldığı konuyu zihinsel ve duygusal olarak, felsefi boyutlarıyla hayata, ideolojik boyutlarıyla topluma dair bir anlamlandırmayı içermelidir.

Bu doğrultuda belgesel fotoğrafçılığındaki amaç iyi baskılar, düzgün sunumlar, başarılı yerleştirmeler, ışığın ve rengin isabetli kullanımıyla sınırlı kalmamalıdır. İfade etmenin özgün bir yanını kullanarak samimi, dürüst, gerçeğe bağlı olarak çalışmalıdır.

Belgeselcinin Nitelikleri

Belgesel fotoğrafçısı bilgi ve deneyim sahibi olmasının yanı sıra aşağıda sıralanan özelliklere sahip olmalıdır.

• Okumak, araştırmak, haberdar ve sorgulayıcı olmak
• Bildiklerini fotoğrafın diline tercüme edebilmek
• Olay ile olgu arasındaki bağlantıyı kurabilmek
• Kolay ilişki kurabilmek ve iletişime açık olmak
• Tanıklığa hazır olmak
• İnsan ve hayvan haklarına ve çevreye saygılı olmak
• Meslek etiğini bilmek ve uygulamak
• Panoramayı da ayrıntıyı da görebilmek
• Şartlara uyum sağlayabilmek
• Risk alabilmek
• Enerjik olmak
• Sabırlı olmak
• Gerginlik hallerinde soğukkanlı-moralli olmak
• Dünya görgüsüne sahip olmak
• Hikaye etme becerisini geliştirmiş olmak
• Karşılaştığı durumun özgünlüğüne zarar vermemek
• Gerçek-özgün-doğru arasındaki ilişkiyi bilmek
• Çektiklerini dolaşıma sokmak-Maceralar aramak

Belgesel Çalışmanın Aşamaları

Belgesel çalışmalar,

• Konunun seçilmesi
• Araştırma, gözlem ve çekim planı yapılması
• Çekim
• Fotoğrafların seçilmesi ve sıralanması olmak üzere 4 aşamada gerçekleşmektedir.

Konuyu Seçmek ve Seçimin Ölçütleri

Fotoröportaj yöntemiyle belgesel fotoğraf yapan fotoğrafçının fotoğraf seçimi yaparken fotoğrafta kendini var edebileceğini hissetmesi, sevmesi ve konuyu bir hikaye etrafında kurgulayabileceğine inanması gerekmektedir.

Fotoğrafçı seçmiş olduğu konuyu niçin seçtiğini iyi bilmeli, konuyu yeteri kadar daraltarak ana konuya indirgediğine dikkat etmeli, konunun görüntülerle iyi ifade edilebilir olmasını yordamalı, çekimlerin tekrarlanabilirliğine, görsel olarak çekici olmasına, gerçekleştirilebilir olmasına önem göstermelidir. Tüm bunları yerine getirebilmek için fotoğrafçı iyi bir gözlemci olmalı ve konunun özneleriyle ilişki halinde olmalıdır. Fotoğrafa özne olan kişilerle ilişki kurulmasının ardından fotoğrafçı kendisine bir çekim planı hazırlamalı yani konun içerdiği duygu ve durumları sıralayan bir liste oluşturarak görsel analizin güçlü bir şekilde yapılmasını sağlamalıdır.

Çekim

Fotoröportaj yöntemiyle çekim aşamasına gelen bir fotoğrafçı fotoğraf çekerken şu konulara yoğunlaşarak çalışmalıdır.

• Fotoğrafçının üç konumu: içerde-sınırda-dışarda:
• Fotoğrafçının üç durumu: mesafe-açı-an
• Fotoğrafın üç katmanı: ön-orta-arka
• Fotoğrafın üç planı: genel-orta-yakın
• Fotoğraf çekerken üç yöntem: konu durağansakonu hareketliyse-fotoğrafçı hareketliyse

Fotoğrafları Seçmek- Sıralamak

Fotoğrafçının gördüklerini fotoğrafa kaydetmeye karar verdiği ya da vazgeçtiği an fotoğrafçı için dönemeçlerden ilkini oluşturmaktadır. Fotoğrafçı fotoğrafı çektiği takdirde ilk dönemeci geçmiş olmaktadır. İkinci dönemeçte ise çekimler tamamlandıktan sonra ilk ayıklamada o karenin seçilmesi ya da dışarıda bırakıldığı zamandır. Üçüncü dönemeç ise editör tarafından hikayenin bir parçası olarak alındığı ya da dışarıda bırakıldığı zamandır.

Bu doğrultuda fotoğraf çekmenin önemi kadar fotoğrafların doğru bir şekilde seçilmesi ve hikaye içinde kullanılması da önem taşımaktadır.

Kontaklara Bakmak ve İlk Seçim

Kontak baskı fotoğrafçının çektiği tüm fotoğrafları film karesiyle bire bir boyutlarda ve topluca karta basılmasıyla elde edilmektedir. Fotoğrafçı böylece seri halde çekilen her fotoğrafik cümleden en anlatımcı ve güçlü olan kareyi seçmiş olur.

İş Baskıları ve Son Seçim

Çalışmanın önemi ve kullanılacağı yere göre ilk elemeden geçen fotoğraflar iş baskısı alınarak değerlendirme sürecine girer ya da bilgisayar ekranında son seçime tabi tutulurlar.

Bir Hikaye Kurmak

Belgesel fotoğrafın bir konuda çekilmiş fotoğrafların yan yana gelerek ortaya çıkan belgeler olması nedeniyle yüksek anlatım değeri taşıyan tekil fotoğraflar bir araya getirilerek bütüncül bir hikaye oluşturulması gerekmektedir.

Fotoröportajda hikaye kurmanın yöntemleri ise fotoğraf editörünün alanına görmektedir.