Ünite 8: Etik ve Meslek Etiğinin Öğretilebilirliği ve Eğitimi

Giriş

Günümüzde gerçekleşen teknolojik gelişmeler mesleklerin niteliklerinde hızlı değişmelere yol açmaktadır. Mesleklerin en çabuk değişen yönleri;

• İş bulma olanakları,
• Kazanç ve buna bağlı olan toplumsal saygınlık tır.

Bir mesleğin incelenmesinde;

• Mesleğin özellikleri,
• Çalışma ortamı ve çalışma koşulları,
• Meslekte erbabında aranan nitelikler,
• Mesleğe hazırlanma ve giriş,
• Meslekte kariyer gelişimi,
• Mesleğin gelir durumu gibi etmenler her meslek için özellikleri itibariyle hazırlanır.

Burada amaç, daha önce meslek üzerine böylesi ayrıntılı bilgisi olmayan gencin mesleği yeterince tanımasını sağlamak ve avantaj/dezavantajları üzerinde düşünmesini sağlamaktır.

Aile, Eğitim ve Öğretim Kurumları İle Meslek Örgütlerinde Etik ve Meslek Etiği Eğitimi

Eğitimin amacı, toplumun temel gereksinimlerini belirlemek ve bu gereksinimleri karşılayacak insanı yetiştirmektir. Etik ve meslek etiği eğitimi ile şu davranışlar amaçlanmaktadır:

• Ahlaka uygun davranışın öğrenilmesi.
• Ahlaka uygun davranışın yapılması, bu şekilde davranılması
• Ahlakla ilgili farkındalığın bireyde ve çevresinde gelişmesi.

Günümüzde, gerek bireylerin gerekse işletmelerin daha fazla kazanma isteği, bireysel çıkarların her şeyin üstünde tutulması, yoğun rekabet ortamının artması, duyarsızlık gibi nedenlerden dolayı iş hayatında iş ahlakına uygun olmayan birçok olayla karşılaşılmaktadır.

Aile; erkeğin ve kadının çocuklarıyla oluşturdukları, iş bölümüne dayalı, küçük (çekirdek) ve büyük ya da dar ve geniş aile gibi tipleri olan, toplumsal ve ekonomik temel birlik, evlilik ve kan bağına, başka deyişle karı-koca, anababa-çocuklar, kardeşler vb. arasındaki ilişkilere dayalı olan bir toplum çekirdeği, birlikte oturan hısım ve yakınların tümüne verilen addır. Bireyin kişiliği ailede oluşur ve tamamlanır, çocuk 6-7 yaşına geldiğinde kişilik gelişimi temel unsurları itibariyle tamamlanmıştır. Bunun nedeni insanın doğumundan sonra vücut gelişimi, beyin gelişimi yanında kişilik gelişiminin de birlikte gitmesi ve kişilik gelişiminin tamamlanırken beyin ve vücut gelişiminin daha sürmesidir, bu durum aile ile birey arasındaki ilişkinin uzun vadeli olmasına ve karşılıklı etkileşimin genellikle ömür boyu sürmesine neden olmaktadır. Kişinin yaşı, statüsü, rolü ne olursa olsun ilk eğitim ailede başlar.

Etik açıdan eğitim , toplumu oluşturan bireylerin birlikte ve uyumlu bir şekilde yaşamaları için gerekli olan ahlaka uygun ortak davranışların bireye kazandırılmasını ve toplumun tek ses olmasıdır. Mesleki eğitim ise, bireye mesleğiyle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleriyle geliştiren süreçtir. Bireylere mesleki bilgi ve beceri kazandırarak, yaşamlarını sürdürebileceği bir iş sahibi olmalarını sağlamak, toplumların eğitim sistemlerinden beklenenlerin başında gelir.

Eğitim ve öğretim birbiriyle çok karıştırılan konulardır. Öğretimde amaç insanlara sadece bilgi vermektir, eğitimin amacı ise ülkenin öz yapısına, gelenek ve göreneklerine uygun insan kişilik yapısını ve iyi insan olmayı hedef alan uygulamaların bütünüdür. Etik ve meslek ahlakı ile ilgili eğitim programlarında aşağıdaki noktalara büyük dikkat gösterilir:

• Hazırlanacak eğitim programları yöneticiler ve yönetici kadrosu dışında kalanlar için farklı biçimde düzenlenmelidir.
• Ahlaki problemler her zaman açık değildir ve bilgisizliği içerir. Bu nedenle bir durumu izah edebilmek için senaryolar kullanılmalıdır
• Ahlak kuramları karmaşık ve belirsiz durumlarda karar verilmesine yardımcı olurlar. Özellikle yönetici kadrolarındaki kişilere etiğin felsefi boyutu konusunda bilgi verilmelidir
• Eğitim boyunca işletmenin ya da meslek grubunun etiğe uygun davranışlarda bulunacağı, etik kodlara uyulmasında tam bir kararlılık olduğu ve çalışanların etik koduna uyması gerektiği vurgulanmalıdır.
• Meslek ahlakı eğitimi verilirken, gerçek hayattan örnek olaylar sunularak soru-cevap şeklinde verilecek eğitime önem verilmelidir. Böylece eğitimi alan kişiler, bir ahlaki konuyu tüm seçenekleriyle ve derinlemesine düşünme alışkanlığını edinebilecektir.

Dünya genelinde verilen meslek etiği eğitim programları incelendiğinde, yönetim kadrolarının eğitim programı yanında periyodik seminerlerle de eğitimler aldığı görülür. Bu program ve seminerlerde yöneticiler;

• Sözcü bulundurmak,
• Soru-cevap şeklinde toplantılar yapmak,
• Panel ve konferanslar düzenlemek gibi değişik yöntemlerden yararlanırlar.

Bu eğitimlerin amacı; bir insanın birey ve bir çalışan olarak, bireysel ve toplumsal olarak neleri yapması gerektiği bilincinin verilmesidir.

Etik Kodların ve Meslek Etiği Kodlarının Gelişimi ve Önemi

Dünya 1980’li yıllardan itibaren etik kodları ve meslek etiğini konuşmaya başlamış ve takip eden yıllarda önce meslek etiği hemen sonrasında ise etik kodlar üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır.

Etik kod ; saptanan ahlaki standartlar, davranışların taşıması gereken minimum özelliklerdir. Etik kodlar;

• Yazılı ya da
• Sözlü olabilirler.

Yazılı olan etik kodlar, kamuoyu için sorumluluk ölçüsü olarak zorlayıcı özelliğe sahiptir. Etik kodlar oluşturulduktan sonra eğitimini gerektirir, bunun yanında ilgili organizasyonun ya da meslek grubunun yeni ihtiyaçlarına göre gözden geçirilerek revize edilmesi gereklidir.

Etik kodlar;

• Bireyleri; kanunlar, şirket politikaları ve meslek ahlakı ile ilgili konularda bilgilendirir.
• Kurumlar ve meslek örgütleri kabul edilen politikaların yanında üyelerinden etik kodlara uyulması ile ilgili bir anlaşma da talep edebilir.
• Bazı örgütlerde ise bu kodlara uymayanlar çeşitli yaptırımlarla karşı karşıya kalabilirler.

Bir etik kod aşağıda sıralanmış olan sorulara cevap verebilmeli ve bu özelliklere sahip olmalıdır:

1. Uygulanabilirliği var mı? Bir etik kodun uygulanabilir olması demek, bireylerin ya da çalışanların bu kodları farklı alanlarda rahatlıkla kullanabilir olması demektir.
2. Yeterince spesifik mi? Bir etik kodun spesifik olması demek, belirgin, net, mantığa uygun, toplumun değer yargılarına ve kültürel değerlerine uygun ve yasalarla çelişmeyen, ikilemsiz sonuçlar vermesi demektir.
3. Kolay yayılabilir mi? Bir etik kodun kolay yayılabilmesi demek, topluma katılan genç bireyin, çalışma hayatına giren bireyin ya da yeni meslek erbabının etik kodları kolaylıkla öğrenebiliyor, benimseyebiliyor ve uygulayabiliyor olması demektir.
4. Bir geçerliliğe sahip mi? Bir etik kodun geçerliliğe sahip olması demek, herkes tarafından kabul edilebilir olması demektir.

Etik kod oluşturma süreci;

• Onay,
• Ekibin oluşturulması,
• Etik konuların belirlenmesi ve tanımlanması,
• Her bir etik kodun tanımlanması,
• İyi-kötü ve doğru-yanlış davranışlarının belirlenmesi,
• Kodların konulara göre sınıflanması,
• Kodların yazılması, gözden geçirme,
• Kodlarla ilgili geri bildirim ağının yapılması,
• Etik kodun tekrar gözden geçirilmesi,
• Kodlara son halinin verilmesi ve sıralanması,
• Karşılaştırma,
• Karşılaştırma sonucunda gerekli görülen değişikliklerin yapılması olarak sınıflandırılır.

Bir etik davranış kodu şu özelliklere sahiptir:

• Planlama, hazırlanma, denetim ve revize etme sürecinde toplumun büyük bir kesiminin katılımı sağlanmalıdır.
• İlgili tarafların istekleri yanında talep ve eleştirileri de dikkate alınmalı, geçmiş tecrübelerden faydalanılmalıdır.
• Eğitim; denetim ile desteklenmelidir.
• Eğitim, ödül ile desteklenmelidir.
• Eğitimciler, güçlü yaptırımları olan yetkilere sahip olmalıdır.
• Etik kodlar açık, kapsamlı ve anlaşılabilir bir dilde yazılmış olmalıdır.
• Ulusal etik davranış kodu hemen oluşturulmalı, topluma ve kuruluşlara etik konusunda bir çerçeve çizebilmelidir.
• Hiyerarşinin üst basamaklarında yer alan yönetimdeki ve çeşitli mevkilerdeki çalışanlara katı standartlar getirilmelidir.
• Üst yönetim ve mevkilere yol gösteren ve hata yapma ihtimallerini en aza indirgeyerek onları koruyan, çok geniş bir “yap”lar ve “yapma” lar listesinin hazırlanması.

Bir organizasyonda etik kodların geliştirilmesi ve yazılması süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:

• Farkındalık yaratma aşaması
• Konuların belirlenmesi aşaması
• Bağlılık aşaması
• Etik gönüllüleri aşaması
• Uluslararası aşama
• Alternatif çalışmalar aşaması

Etik kodlar şu nedenlerle büyük önem taşırlar:

• Bireyin daha önce karşılaşmadığı bir etik sorun karşısında bilgi verme görevi yapar.
• Etik kodlar, meslek erbaplarını ve meslek örgütlerini etik açıdan değerlendirmede ahlaki ölçüttür.
• Etik kodlar, bireyin çalıştığı kuruma olan sadakatini güçlendirir.
• Etik kodlar, bir mesleğin imajına büyük katkılar sağlar ve kamuoyu karşısındaki duruşunu güçlendirir.
• Etik kodlar, varlığı ile kamuoyuna meslek erbaplarının hassasiyetlerini anlatır.
• Etik kodlar yaptırımları tanımlar, etik olmayan davranışlardan bireyi caydırır.
• Etik kodlar, yasal olmayan ya da yasalarda cezası olan davranışlar ve bu davranışlarla ilgili olarak görebileceği baskılar karşısında bireyi korur.
• Etik kodlar, meslek erbapları arasında ortaya çıkan tartışmaları düzenler.

Etik ve Meslek Etiğinin Öğretilebilirliği ve Eğitimi

Ahlaki çelişkiler ve etik sorunların doğasının karmaşıklığı ve tartışmaya açık olması, “işletme etiği öğretilebilir mi ya da eğitimi verilebilir mi?” sorusunu doğurmuştur. Jones’e göre etik ve meslek etiği derslerinin ve eğitiminin olumlu sonuçları şunlardır:

• Çalışanlara, etik karar alma sürecine etkin katılımına yardımcı olacak mantığı, fikirleri ve kelimeleri sağlar.
• İnsanlara, etik önceliklerin seçimi ve özetlenmesi yoluyla çevrelerine karşı duyarlı olmasına yardım eder.
• Etik standartları ihlal edenlere ve ekonomik tutuculuğa kendini adayanlarla mücadele etmede akılcı silahlar sağlar.
• İşletmenin, kamuoyunun etik testinden geçmeyen faaliyetleri için çalışanların bir alarm sistemi gibi hareket etmesine olanak yaratır.
• Etik sorunlara ve etik çözümleri bulmak için işbirliği, hassasiyet ve bilinç yaratır.
• Etik farkındalığı ve etik cesareti kuvvetlendirmeye destek olur.
• Münferit etik sorunlarda ve bir grubun vicdani değerlerini geliştirmede insanların yeteneklerini artırır.
• Etik standartları ve sosyal dinleyiciler yaratmak için araçlar ve etik bir anlayışı sağlayarak, işletmenin etik iklimini geliştirir.

Bazı araştırmacılara göre ise etik ve meslek etiği eğitimi, iş ortamındaki ilişkilere ve işletmenin etik çevresine değer katabilir. Bunun yolu aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Çalışanlara değerleri arasında eşleşmeyi sağlar.
• Bir çalışanın değerlerinin, çağdaşları ve diğer çalışanlar ya da üst yöneticileri tarafından değerlendirilmesinin engellenmesini sağlar.
• Bir çalışanın üst yöneticisinden gelen etiğe uygun olmayan bir emri ele alır.
• Etik köşe başlarının engellemeyi teşvik eden bir performans sistemiyle başa çıkar.

Bireysel Etik Gelişiminin Aşamaları

Kohlberg etik gelişimi her biri iki aşamadan oluşan üç düzey altında özetlemiştir:

• 1. Düzey: Ön Geleneksel Düzey (Birey Yönelimli)
  • Aşama 1 . Cezadan Kaçınma
  • Aşama 2. Ödül Arama
• 2. Düzey : Geleneksel Düzey (Başkaları Yönelimli)
  • Aşama 3. İyi Birey
  • Aşama 4. Yasa ve Emir
• 3. Düzey : Geleneksel Sonrası, Özerk ya da Prensip Düzeyi (Evrensel, İnsanlık Yönelimli)
  • Aşama 5. Sosyal Sözleşme
  • Aşama 6. Evrensel Etik Prensipler

Türkiye’de Emlakçılık Eğitimi

Türkiye’de emlak sektörünün ihtiyacı olan elemanın yetiştirilmesi toplum genelinde, sektörde ve emlakçıların eğitimsizliği nedeniyle ortaya çıkan sorunların gittikçe büyümesiyle konuşulmaya başlanmış bir konudur. Artık çığ gibi olmuş sektörün sorunları, sektörün durma noktasına gelmiş olması, uluslararası piyasalara girememesi, en büyük firmalar dahil bilgi ve eğitim yoksunluğu sektöre acilen bir yapı ve kural getirilmesini gerekli kılmıştır. Bu gerekliliğin birinci adımı eğitimdi. Türkiye’de emlakçılık eğitimini, üç kurum üstlenmiştir, yürütmektedir. Bunlar;

• Milli Eğitim Bakanlığı,
• Üniversiteler ve
• Özel Meslek Kursları’dır.

Milli Eğitim Bakanlığı , Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu emlakçılıkla ilgili olarak aşağıdaki programları yürütmektedir.

İnternet Tabanlı Emlakçılık Sertifika Programları:

• Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ve Tüm Emlak Müşavirleri Federasyonu işbirliğinde hazırlanıp yürütülen bir projedir.
• Sertifika Programlarında Emlak Danışmanlığı ile Konut Finansmanı Tanıtım ve Pazarlama Danışmanlığı (Mortgage Broker’lığı) alanlarında sertifika eğitimleri verilmektedir. Programlarda başarılı olanlar Milli Eğitim Bakanlığı ve Tüm Emlak Müşavirleri Federasyonu onaylı sertifika almaya hak kazanırlar.
• Gerekli şartları yerine getiren herkese açık olan sertifika programları, İnternet üzerinden gerçekleştirilmekte, ayrıca kayıt olan kursiyerlerimize ders konularını içeren kitap ve CD verilmektedir.
• Sertifika almaya hak kazananlara ait liste Tüm Emlak Müşavirleri Federasyonu (www.emlakakademisi.org) internet sitesinde de yayınlanır.
• Sertifika almak isteyen kursiyerler bir dilekçe yazarak sertifikalarını hangi yolla almak istediklerini belirtirler.

Emlak Danışmanlığı Sertifika Programı; yurt içinde gerçek ve tüzel kişilere üretilmiş gayrimenkullerin alımı, satımı, kiralanması, kiraya verilmesi, parselasyon yapılması, hukuki prosedürün yerine getirilmesi, imar, ekspertizlik ve şehir plancılığı faaliyetlerinin yürütülmesi için emlak danışmanı yetiştirilmesini hedeflemektedir.

Konut Finansmanı Tanıtım ve Pazarlama Danışmanı (Mortgage Broker’liği) sertifika programı ile ise; ülke düzeyinde gayrimenkullerin yatırım amacına göre niteliğini ve uygunluğunu araştırma, ilgili mevzuat ve kanunlar hakkında yatırımcıya bilgi veren, konut finansmanına yönelik yatırımcı adına sabit ve değişken, faizli ipotek kredileri, kredi maliyetleri, kredi tahsis ücretleri, erken ödeme cezaları, alternatif konut finansman ürünleri gibi konularda araştırma yapan ve en uygun imkânlar hakkında kişi ve kuruluşlara bilgi ve destek sunan bu konularda danışmanlık hizmeti veren kişiler yetiştirmek.

Üniversiteler de emlakçılık eğitimi konusunda sorumluluk üstlenmektedir. Emlakçılık meslek eğitiminin zorunlu olduğunun anlaşılmasına neden olan gelişimler ise şöyle sıralanabilir:

• Sektörde görülen ciddi aksaklıklar, eksikler,
• Emlakçıların eğitimsizliğinin topluma getirdiği sonuçların görülmesi,
• Bu sektörde etik dışı davranışların yaygınlığı,
• Emlakçılık mesleğinin meslek etiği kurallarından ve değerlerinden yoksun olması,
• Toplumun sektöre ve emlakçıya olan güvensizliği,
• Emlakçılık mesleğinin disiplinsiz ve başıboş bir sektör olarak yapılanmasının görülmesi,
• Emlakçılıkta kuralsızlığın ve ilkel satış tekniklerinin mevcudiyeti,
• Sektörün çağın gerisinde kalması,
• Sektörün rekabet gücünün olmaması,
• Emlakçılığın uluslararası piyasalarda olamaması.

Toplam 23 üniversitemiz (devlet-özel) emlakçılık eğitimi vermektedir. Bu eğitim, Anadolu Üniversitesi hariç, meslek yüksekokulları bünyesinde gerçekleştirilmekte, emlakçılık mesleği edindirilmektedir.

Belli başlı eğitim veren üniversitelerimiz;

• Anadolu Üniversitesi,
• Kırıkkale Üniversitesi,
• Kocaeli Üniversitesi,
• Mustafa kemal Üniversitesi,
• Dumlupınar Üniversitesi,
• Adnan Menderes Üniversitesi,
• Sakarya Üniversitesi,
• Süleyman Demirel Üniversitesi,
• Giresun Üniversitesi,
• Doğuş Üniversitesi,
• İstanbul Üniversitesi,
• Yıldız Teknik Üniversitesi,
• İstanbul Arel Üniversitesi,
• Kadir Has Üniversitesi,
• İstanbul Aydın Üniversitesi,
• Beykent Üniversitesi,
• Kırklareli Üniversitesi,
• Erzincan Üniversitesidir.

Özel meslek kursları, çeşitli konularda eğitim verdiği gibi, emlakçılıkla ilgili sertifikalı kurslar düzenlemektedir. Bu kurslarda sektörün tecrübeli ve önde gelen kişilerine görev verilmektedir. Değerleme Uzmanları Derneği ve Lisanslı Şirketler Birliği gibi sektörün önde gelen örgütleri de eğitim için iş birliği yapmaktadır.