Ünite 7: Çevre Temizlik Vergisi, Katılım Payları ve Harçlar

Çevre Temizlik Vergisi

Günümüzde çevre ve çevreye verilen önem gün geçtikçe artmaktadır. Ülkelerin ekonomik büyüme ve gelişmelerinde itici güç olarak kullandıkları sanayileşme ve sanayi politikalarının yarattığı olumsuz dışsallıklar bugün daha net görülmekte ve hissedilmektedir.

Çevre vergileri ya da yeşil vergiler, tüketildiğinde ya da kullanıldığında çevre üzerinde belirli negatif etkiler ortaya çıkaran fiziksel ya da benzeri bir birimin vergilendirilmesiyle ortaya çıkan vergiler olarak tanımlanabilir. Başka bir ifade ile çevre vergileri, çevreye zararlı bir birimin ya da parçasının vergi konusu olarak alındığı vergilerdir. Bu kapsamda, zehirli gaz ve su emisyonları, enerji ürünleri, taşımacılık, atık su, tarımsal girdiler (gübre, böcek ilacı vb.), ozon tabakasına zararlı ürünler, katı atıklar çevre vergilerinin muhtemel konuları arasında yer alır.

Türkiye’de, doğrudan doğruya ilgili kanunlarda çevre vergisi olarak adlandırılmayan ancak çevre vergisi olarak kabul edilebilecek çok sayıda vergi mevcuttur. Motorlu Taşıtlar Vergisi ile Özel Tüketim Vergisi Kanunu kapsamında akaryakıt tüketimi ve taşıt alımı üzerinden alınan vergiler buna örnektir. Vergi mevzuatında, gelir sağlama amacı dışında yönlendirme ve kontrol amaçlı alınan tek vergi Belediye Gelirleri Kanunu kapsamında düzenlenen çevre temizlik vergisi’dir. Çöp vergisi olarak da bilinen bu vergi, atık su ve katı atıkları konu almıştır. Atık su ve katı atık üretim birimi olarak hane ve işyerleri kabul edilip, binaları kullananlar vergi mükellefi kılınmıştır.

Çevre Temizlik Vergisinin Konusu ve Kapsamı

Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabidir.

Çevre temizlik vergisinin belediyelerin gelir kaynakları arasında yer alması ve verginin konusunu teşkil eden hizmetlerin belediyelerce yerine getirilmesi nedenleriyle bu verginin il özel idarelerince uygulanması mümkün bulunmamaktadır.

Verginin Mükellefi

Verginin mükellefi, binaları kullananlardır. Çevre temizlik vergisinde mükellefiyet binanın kullanımı ile başlar.

Konutlarda çevre temizlik vergisi su tüketim bedeli ile birlikte tahsil edilir. Su tüketim bedeli, abonelik kaydının bulunduğu isimden, faturalandırılarak talep edilir. Konuta ait su abonelik kaydı bulunan kişi ile binayı fiilen kullanan kişinin farklı kişiler olması halinde, çevre temizlik vergisi su tüketim bedeli ile birlikte abone olan kişiden talep edilecektir. Ancak su faturasını ödeyen abone ödediği vergiyi fiilen konutu kullanandan isteyebilecektir.

Muafiyet ve İstisnalar

Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, köyler, bunların kuracakları birlikler, darülaceze ve benzeri kuruluşlar ve üniversiteler tarafından münhasıran hizmetlerinde kullanılan binalar, Kızılay Genel Merkezi ile şubeleri ve kampları, Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait öğrenci yurtları, korumalı işyerleri ile kamuya açık ibadet yerleri, karşılıklı olmak şartıyla elçilik ve konsolosluk hizmetlerinde kullanılanlarla elçilerin ikametine tahsis edilen binalar, uluslararası kuruluşlar ve bunların temsilcilikleri tarafından kullanılan binalar ile bunların müştemilatı vergiye tabi değildir.

Muafiyet kapsamında bulunanlara ait olup da başkaları tarafından kullanılan binalar vergiye tabi olacaktır. Örneğin, (A) Belediyesi, sahibi bulunduğu iş yerini (B) şahsına kiralamıştır. Bu durumda, söz konusu iş yeri vergiden müstesna edilmeyecektir. Diğer bir ifade ile söz konusu iş yeri çevre temizlik vergisine tabi tutulacaktır.

Bildirim Verilmesi

Konutlara ait çevre temizlik vergisi, konutları kullananların su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle su tüketim bedeli ile birlikte tarh ve tahakkuk ettirileceğinden, konutları kullananlar tarafından ilgili belediyelere, büyükşehir belediyesi bulunan yerlerde ise su ve kanalizasyon idarelerine bildirim verilmeyecektir.

Belediyenin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan ancak, su ihtiyacı belediyece veya büyükşehir belediyelerine bağlı su ve kanalizasyon idarelerince tesis edilmiş su şebekesi haricinde karşılayan konutlar ile işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binaların yıl içinde kullanılmaya başlanması halinde, mükellefler; kullanmaya başladıkları tarihten itibaren 30 gün içinde bildirim vereceklerdir. Ancak, kullandıkları binalarla ilgili olarak daha önce bildirim veren mükellefler, grup, derece veya mükellefiyetlerinde herhangi bir değişiklik olmadığı sürece bildirimde bulunmayacaklar ve vergi her yılın Ocak ayında kendiliğinden tahakkuk etmiş sayılacaktır.

Vergi Matrahı

Çevre temizlik vergisi spesifik matraha sahip bir vergidir. Spesifik matrah, üzerinden vergi alınan değerin fiziki bir ölçü olduğu matrah çeşididir. Konutlara ait çevre temizlik vergisinde ölçü olarak metreküp alınmıştır. Konut dışındaki binalara uygulanan vergi miktarı bina gruplarına göre belirlenmiştir. Bina gruplarının belirlenmesine ilişkin ölçüler Bakanlar Kurulu Kararı (Karar Sayısı:2005/9817) ile tespit edilmiştir. İlgili kararda bina gruplarının belirlenmesinde öğrenci sayısı, yatak kapasitesi, kullanım alanı (m2 ), koltuk sayısı, personel sayısı gibi fiziki ölçüler kullanılmıştır.

Vergi Tarifesi

29 Aralık 2017 tarihli ve 30285 sayılı (Mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanan 50 Seri No.lu Belediye Gelirleri Kanunu Genel Tebliği göre; 1/1/2014 tarihinden itibaren konutlar ile işyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi aşağıdaki tutarlara göre tahsil edilecektir.

Konutlara ait çevre temizlik vergisi, konutlara ait çevre temizlik vergisi; su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına büyükşehir belediyelerinde 32 Kuruş, diğer belediyelerde 24 Kuruş olarak hesaplanacaktır.

Verginin Tahakkuku ve Ödenmesi

Su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle hesaplanan çevre temizlik vergisi, su faturasında ayrıca gösterilmek suretiyle tahakkuk etmiş sayılır. Bu suretle tahakkuk eden vergi, su tüketim bedeli ile birlikte belediyelerce tahsil edilir.

İşyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi, belediyelerce binaların tarifedeki derecelere intibak ettirilmesi üzerine her yılın Ocak ayında yıllık tutarı itibarıyla tahakkuk etmiş sayılır. Tahakkuk eden vergi, bir defaya mahsus olmak üzere, belediyelerin ilan mahallerinde bir ay süreyle topluca ilan edilir. İş yeri ve diğer şekilde kullanılan binalarla ilgili olarak tahakkuk eden bu vergi, her yıl, emlak vergisinin taksit sürelerinde ödenir. Emlak vergisinin birinci taksiti Mart, Nisan, Mayıs aylarında, ikinci taksiti ise Kasım ayında ödenir.

Su ve Kanalizasyon İdarelerinin Sorumluluğu

Su ve kanalizasyon idareleri büyükşehir dahilindeki her ilçe veya ilk kademe belediyesinin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan konutlara ilişkin olarak tahsil ettiği çevre temizlik vergisi ile bu verginin süresinde ödenmemesi nedeniyle tahsil ettiği gecikme zammının yüzde seksenini tahsilatı takip eden ayın yirminci günü akşamına kadar bir bildirim ile ilgili belediyeye bildirerek aynı süre içinde öder.

Tahsil edilen vergi ve gecikme zammının yüzde yirmisini ise münhasıran çöp imha tesislerinin kuruluş ve işletmelerinde kullanılmak üzere büyükşehir belediyesinin hesabına tahsilâtı takip eden ayın yirminci günü akşamına kadar aktarır. Büyükşehir belediye sınırları içinde bulunan belediyelerin kendileri tarafından tahsil edilen çevre temizlik vergisinin yüzde yirmisi aynı esaslar çerçevesinde büyükşehir belediyelerine aktarılır.

Müteakip Yıllarda Uygulanacak Vergi Miktarının Tespiti

Tarifede yer alan vergi tutarları her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit edilecektir.

Buna göre, su tüketim miktarları esas alınmak suretiyle metreküp başına hesaplanacak tutarlar ile tarifede yer alan her bir dereceye ait tutarlar, VUK hükümleri uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle belirlenecektir. Ancak, maktu vergi tutarlarının bu suretle hesaplanması sırasında, vergi tutarlarının yüzde beşini aşmayan kesirler atılacaktır.

Kıst Döneme İlişkin Bildirim ve Verginin Hesaplanması

Su ihtiyacını belediyece veya büyükşehir belediyelerine bağlı su ve kanalizasyon idarelerince tesis edilmiş su şebekesi haricinde karşılayan konutlar ile işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binaların yıl içinde kullanılmaya başlanması halinde yıllık vergiden, mükellefiyetin başladığı tarihten (bu tarih dahil) o yılın sonuna kadar olan süreye tekabül eden vergi, bildirim verme süresi içinde tahakkuk ettirilecektir. Verginin ödenmesi ise, mükellefiyetin ilk taksit süresi geçmeden başlaması halinde, yarısı emlak vergisinin birinci taksit süresi içinde, yarısı da Kasım ayı içinde ödenecektir. Mükellefiyetin ilk taksit süresi geçtikten sonra ancak, yılın ilk yarısında başlaması halinde ise tahakkuk edecek verginin yarısı bildirim verme süresi içinde, yarısı ise Kasım ayı içinde ödenecektir. Mükellefiyetin yılın ikinci yarısında ve taksit süresi geçmeden başlaması halinde, bildirim verme süresi içinde tahakkuk edecek verginin tamamı Kasım ayı içinde, mükellefiyetin ikinci taksit süresi geçtikten sonra başlaması halinde ise bildirim verme süresi içinde ödenecektir.

Özellik Arzeden Durumlar

Binaların bağımsız bölümlerinin aynı kişi tarafından birden çok amaçla kullanılması durumunda, bu binadan sadece bir vergi alınacaktır.

Aralarında ortaklık bağı bulunmayan birden fazla kişi tarafından kullanılan bir bağımsız bölüm için her kullanıcı kendi kullanım amacına uygun olarak ayrı ayrı çevre temizlik vergisi ödeyecektir.

Katılım ve Katkı Payları

Merkezi veya yerel idarelerin gerçekleştirdikleri belirli bayındırlık hizmetleri dolayısıyla, bu işlerin yapıldığı yerlerin civarındaki gayrimenkullerin değerinde artış meydana gelebilir. Bu işler için yapılan harcamaların bir kısmına gayrimenkuller sahiplerinin iştirak etmesine harcamalara katılma payı veya şerefiye adı verilir.

Yol Harcamalarına Katılma Payı

Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce aşağıdaki şekillerde inşa, tamir ve genişletilmeye tabi tutulan yolların iki tarafında bulunan veya başka bir yola çıkışı olmaması dolayısıyla bu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden Yol Harcamalarına Katılma Payı alınır:

• Yeni yol açılması;

• Mevcut yolların yüzde 40 nispetinde veya daha fazla genişletilmesi;

• Kaldırımsız ve bakımsız bulunan yolların, kaldırım veya parke kaldırım haline getirilmesi veya asfalt yapılması, kaldırım veya şose halindeki yolların da parke, beton veya asfalta çevrilmesi;

• Mevcut kaldırım veya parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi,

Yol harcamalarına katılma payı iki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkuller için asıl cepheyi teşkil eden yoldan düşen pay tam, diğer yollara ait pay ise yarım olarak hesaplanır.

Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı

Belediyelerce ve belediyelere bağlı müesseselerce, aşağıdaki şekilde kanalizasyon tesisi yapılması halinde, bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden, Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı alınır:

• Yeni kanalizasyon tesisi yapılması,

• Mevcut tesislerin sıhhi ve fenni şartlara göre ıslah edilmesi.

İki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkuller, hangi yoldaki kanalizasyona bağlanmış ise, payın hesabında o yola ait kanalizasyon giderleri nazara alınır.

Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı

Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce beldede aşağıdaki şekillerde su tesisleri yapılması halinde, dağıtımın yapıldığı saha dahilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden, Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı alınır:

• Yeni içme suyu şebeke tesisleri yapılması,

• Mevcut şebeke tesislerinin tevsii ve ıslahı.

Birden fazla yol kenarında bulunan gayrimenkullere ait payın hesabında, bunların yalnız suya bağlandıkları yol üzerindeki uzunlukları esas alınır.

Katılma Paylarının Hesaplanması

Harcamalara katılma payları, bir program dahilinde veya istek üzerine doğrudan doğruya yapılan işlerde, bu hizmetler dolayısıyla yapılan giderlerin tamamıdır. Şu kadar ki yapılacak giderler peşin ödendiği takdirde bu paylar ilgililerden %25 noksanı ile alınır. Ancak, bu tür hizmet giderleri Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile İller Bankası tarafından tespit edilen ve yayınlanan rayiç ve birim fiyatlara göre hesaplanan tutarları aşamaz. Özel devlet yardımları, karşılıksız fon tahsisleri, bu işler için yapılacak bağış ve yardımlar ve istimlak bedelleri giderler tutarından indirilir. Harcamalara katılma payları bina ve arsalarda vergi değerinin yüzde 2’sini geçemez. Belediyelerin (3030 sayılı kanunun uygulandığı şehirlerde hizmeti veren belediyelerin) görüşü alınmak suretiyle, Harcamalara Katılma paylarını 1/2’ye (peşin ödemede 1/3’e) kadar indirmeye, pay çeşitlerine göre farklılaştırma yapmaya, payların ödenecek miktarını birlikte veya pay çeşitlerine göre ayrı ayrı olmak üzere İçişleri Bakanlığınca bildirilecek son genel nüfus sayımı sonuçlarını da dikkate almak suretiyle ve belediyeler itibariyle tespit etmeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Katılma Paylarının Tahakkuk Şekli, Zamanı ve İlanı

Yol Harcamalarına Katılma Payı, bu hizmetin yapıldığı yollardan faydalanan, Su Tesisleri İle Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payları ise hizmetten faydalanma şekillerine göre ilgili gayrimenkul sahipleri arasında ve hesaplanan katılma payları toplamının ilgili gayrimenkullerin vergi değerleri toplamına oranlanarak dağıtılması suretiyle hesaplanıp tahakkuk ettirilir. İbadet yerleri hakkında harcamalara katılma payı tahakkuku yapılmaz.

Harcamalara katılma paylarının tahakkuku, işler hangi ihale usulü ile yapılmış olursa olsun, hizmetin tamamlanarak halkın istifadesine sunulmuş olmasından sonra yapılır. Ancak, yapılacak yazılı tebliğ ile verilecek süre içinde ilgililerin harcamalara katılma paylarını peşin ödemeyi kabul etmeleri halinde, bu paylar, kabule ilişkin yazılı başvuru tarihinden itibaren bir ay içinde tahakkuk ettirilir.

Hesaplanan paylar, mükelleflerin soyadları, adları, adresleri ve kendilerine isabet eden pay miktarını gösteren ve mahiyetlerine göre mahalle, cadde ve sokak itibariyle düzenlenecek tahakkuk cetvellerinin bir ay süre ile belediye ilan yerlerine asılması suretiyle ilan olunur. Katılma payları tutarları mükelleflere ayrıca tebliğ olunur.

Katılma Paylarının Ödenmesi

Harcamalara katılma payları belediyelerce veya bunlara bağlı müesseselerce, payların ilan ve tebliğ edildiği yılı takip eden yıldan itibaren iki yılda ve dört eşit taksitte, peşin ödemelerle tahakkuk tarihinden itibaren bir ay içinde tahsil olunur. Ancak, yukarıda yazılı ödeme sürelerini, ilgili belediyelerin teklifi üzerine, 5 yıla (peşin ödemelerde bir yıla) kadar uzatmaya ve buna göre taksit sürelerini tespit etmeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Katkı Payı

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (KTVKK) kapsamında yer alan tescilli taşınmaz kültür varlıklarının bakım ve onarımının sağlanması için, emlak vergi tutarının %10’u nispetinde katkı payı alınmaktadır.

Taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına katkı payı olarak tahsil olunan miktarlar tahsil edildiği ayı takip eden ayın 10.günü akşamına kadar il özel idarelerine bir bildirim ile beyan edilerek aynı süre içinde ödenir. Tahsil ettikleri katkı payını belirtilen süre içinde il özel idarelerine yatırmayan belediyelerden, katkı payları gecikme zammı ile tahsil olunur.

Harçlar

Harç, belli bir kamu hizmetinden yararlanma karşılığında ödenen bedeldir.

Karşılığının bulunması harçları vergilerden ayıran en önemli özelliktir. Öte yandan vergilerde olduğu gibi kanunilik ilkesi harçlar için de önemli bir anayasal kuraldır. Bu çerçevede harçlar mutlaka kanunla düzenlenmelidir. Türk vergi mevzuatında harçlar 492 Sayılı Harçlar Kanunu ile düzenlenmiştir.

Harçlar Kanunu kapsamında yargı harçları, pasaport harçları, noter harçları, konsolosluk harçları, gemi ve liman harçları, trafik harçları, vb. düzenlenmiştir. Harçlar Kanunu kapsamında gayrimenkullerle ilgili olarak “Tapu ve Kadastro Harcı” alınmaktadır. Diğer yandan Belediye Gelirleri Kanunu kapsamında gayrimenkullerle ilgili işlemlerden Bina İnşaat Harcı, Kayıt ve Suret Harcı, İmar ile İlgili Parselasyon Harcı, İfraz ve Tevhit Harcı, Plan ve Proje Tasdik Harcı, Zemin Açma İzni ve Toprak Hafriyatı Harcı, Yapı Kullanma İzni Harcı alınmaktadır.

Tapu ve Kadastro Harçları

Konusu: Gayrimenkullerin alım-satıma konu olması, trampa edilmesi, bağışlanması, miras yoluyla intikali, kat karşılığı verilmesi, kişinin arsası üzerine inşaat yapması, intifa hakkı tesisi, arsanın ifraz (ayırma), taksim veya birleştirme işlemleri, gayrimenkulün ödül olarak kazanılması, gayrimenkul üzerinde ipotek tesisi vb. birçok işlem tapu ve kadastro harcına tabiidir.

Mükellef**: Tapu ve kadastro harçlarının mükellefi 4 sayılı listede belirtilen kişiler, tarifede belirtilmeyen işlemlerde taraflar aksini kararlaştırmamış ise;

• Mülkiyet ve mülkiyetten gayrı ayni hakları iktisap edenler,

• İpotek tesisinde ipoteği tesis edenler,

• Kadastro işlerinde adlarına tescil yapılanlar,

• Miras sebebiyle çıplak mülkiyetin mirasçı adına tescilinde, çıplak mülkiyet sahibi olanlar,

• Rücülarda rücü eden taraf,

• Bunlar dışında kalan işlemlerde lehine işlem yapılmış olanlar harcı ödemekle mükelleftir.

İstisnalar: Harçlar Kanunu’nun “İstisnalar” başlığını taşıyan 59.maddesinde çok sayıda istisnaya yer verilmiştir. Ekonomik, sosyal, kültürel amaçlarla ve diplomatik gerekçelerle belirlenen istisnalardan bazıları: genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, belediyeler ve köylerin iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve diğer ayni hakların tescili, şerhi gerektiren işlemleri ve bunların terkinleri, ilgililerin kusurları olmaksızın tapu ve kadastro idareleri tarafından yapılacak hataların tashihleri ve arkeolojik araştırmalar için yapılan iktisaplar ile ilgili tescil, şerh ve terkinler olarak sayılabilir.

Matrah ve Oran: Gayrimenkul devir ve iktisaplarında tapu ve kadastro harcı, emlak vergisi değerinden az olmamak üzere, beyan edilen devir ve iktisap bedeli üzerinden hesaplanır. Kat irtifaklı gayrimenkul devir ve iktisaplarında harç, devir ve iktisap bedelinin tamamı üzerinden hesaplanır.

Ödeme Usulü, Yeri ve Zamanı: Tapu ve kadastro harçları, makbuz karşılığında işlemin yapıldığı yerin vergi dairesine ödenir. Hazine ve Maliye Bakanlığınca yetki verilmesi halinde ilgili kuruluşlar tarafından da tahsil olunabilir.

Kadastro ve tapulama harçları tahakkukundan itibaren bir sene içinde ödenir.

Vergi Cezası: Tapuda yapılan işlemden sonra, emlak vergisi değerinden daha düşük bir bedel üzerinden harç ödendiğinin veya beyan edilen devir ve iktisap bedelinin gerçek durumu yansıtmadığının tespit edilmesi halinde, aradaki farka isabet eden harç ikmalen veya re’sen tarh edilir. Bu suretle tarh edilecek tapu ve kadastro harcı için, Vergi Usul Kanununda yer alan vergi ziyaı cezası % 25 nispetinde uygulanır.

Tapu Memurlarının Sorumluluğu: Gayrimenkullerle ilgili işlem yapan tapu memurları vergi ve harçların ve bunlara bağlı alacakların tam olarak ödenmesinden mükellefle birlikte müteselsilen sorumludurlar.

Güvenlik Önlemleri: Tapulama Kanununa göre tahakkuk etmiş olup tapu kütüğünde kayıtlı bulunan gayrimenkuller kadastro harçlarında harcın teminatıdır ve maliki değiştiği takdirde yeni malikten dahi tahsil olunur.

Belediye Gelirleri Kanunu Uyarınca Alınan Harçlar

Belediye gelirleri kanunu uyarınca alınan harçlar bina inşaat harcı, imar ile ilgili harçlar ve kayıt suret harcı olarak ele alınabilir.