Ünite 4: Türkiye’de Genel Havacılık ve Mevzuatlar

Türkiye’deki Mevzuat Sistemi ve Genel Havacılık Mevzuatları

Mevzuat kavramı, yürürlükteki hukuk kurallarının bütünü şeklinde tanımlanmaktadır. Türk mevzuat sisteminin yapısı anayasa, uluslararası antlaşma, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetmeliklerden oluşmaktadır.

Hukuk düzeni içerisinde anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik normları yukarıdan aşağıya doğru olan hiyerarşik bir sıra içerisinde yer alırlar ve bu hiyerarşik yapıda alttaki bir norm üsttekine uygun olarak hazırlanmak zorundadır. Yani bir yasanın veya yasaların geçerliliği anayasaya uygun olup olmamalarına bağlıdır. Bu silsile, hukuk düzeninin en alt basamağında yer alan düzenleme türlerine kadar devam etmektedir. Ayrıca bazı uluslararası antlaşmalar da bulunmaktadır. Uluslararası antlaşmalar iki ya da daha fazla devlet tarafından akdedilmiş olan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabulünün ardından Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp, resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren bağlayıcı hukuk kurallarıdır. Herhangi bir konu ile ilgili olan bir mevzuat hakkında resmi gazete veya hukuk kitaplarından bilgi edinilebilir.

Sivil havacılığın, uçuş emniyeti ve güvenliği ile sürdürülebilir gelişimini sağlamak ve sivil havacılık faaliyetlerinin uluslararası kurallar ve standartlarda yürütülmesi amacıyla SHGM tarafından sektörün ihtiyaçlarına göre düzenlenen genel havacılık mevzuatlarını da kapsayan sivil havacılık mevzuatları bulunmaktadır. Kanunlar dışında SHGM tarafından düzenlenen sivil havacılık mevzuatları, hukuk düzeninin hiyerarşik normuna uygun olarak yukarıdan aşağıya doğru bir şekilde yönetmelikler, talimatlar, genelgeler, direktifler ve taslaklar formatındadır. Bilindiği üzere kanunlar yasama organı tarafından yasa adı altında yapılan çoğunlukla genel nitelikli soyut kurallar içeren, süreklilik taşıyan hukuksal metinlerdir. Şekil 4.1’de sivil havacılık mevzuatlarının hukuk düzeni açısından hiyerarşik normu bir akış şeması şeklinde gösterilmektedir.

Kitabın 69. sayfasında Şekil 4.1’de verilmiş olan hiyerarşik yapıda alttaki bir norm üsttekine uygun olarak hazırlanmak zorundadır. Yani bir genel havacılık faaliyeti hakkında yayınlanmış veya yayınlanacak olan genelge ya da talimatlar diğer yönetmeliklere veya kanunlara aykırı hükümler taşımamalıdır.

Sivil havacılık veya genel havacılık kapsamındaki herhangi bir faaliyet, genellikle sivil havacılık mevzuatındaki normlardan birden fazlası ile ilişkili olabilmektedir. Türkiye’deki genel havacılık faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ile ilgili olan SHY-6B yönetmeliğinde farklı genel havacılık faaliyetlerinin kapsamı ve gereklilikleri açıklanırken, genel havacılık faaliyetlerinin kapsamı dışındaki faaliyetlerle ilgili bazı yönetmeliklere atıf yapılmıştır. Bu yönetmeliklere doğrudan atıf yapılmış yedisi yürürlükte, biri kaldırılmış olan toplamda sekiz adet yönetmelik kitabın 70. sayfasında Tablo 4. 1’de gösterilmektedir.

Türkiye’deki Genel Havacılık Yönetmeliği

Genel Havacılık Yönetmeliği yapısında, 5 adet ana bölüm ve 2 ek içinde toplam 34 adet madde mevcuttur. Bu 5 ana bölümün altında farklı sayılarda maddeler ve alt maddeler bulunabilmektedir. Genel Havacılık Yönetmeliği’ndeki toplam 34 adet maddeyi içeren 5 adet ana bölüm;

• Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar (1-4. maddeler),
• İkinci Bölüm: Hava İşleri ve İzinlendirme Süreci (5-12. maddeler),
• Üçüncü Bölüm: İşleticilerde Aranacak Genel Nitelikler (13-19. maddeler),
• Dördüncü Bölüm: Genel Havacılık Faaliyeti (20- 28. maddeler) ve
• Beşinci Bölüm: Çeşitli ve Son Hükümler (29-34. Maddeler) şeklindedir.

Türk mevzuatlarındaki yönetmeliklerin içinde amaç, kapsam, dayanak, uygulama, yürürlük ve son hükümler gibi bazı temel kavramlar bulunmaktadır. Genel Havacılık Yönetmeliği’nin birinci ana bölümünde tanımlanan kavramların sahip olduğu anlamlar aşağıdaki gibi açıklanabilir.

• Amaç: Yönetmeliğin yazılış ve uygulanış nedeni açıklanır.
• Kapsam: Yönetmeliğin kapsamı, hangi konular ile ilgili olduğu açıklanır.
• Dayanak: Yönetmeliğin hazırlanmasında kullanılan kanun belirtilir.
• Uygulama: Yönetmeliğin alanları, nerelerde kullanılacağı açıklanır.
• Yürürlük: Yönetmelik gereğinin yapılır olması durumunu açıklar.
• Son Hükümler: Güncel yönetmeliğe göre daha önceki yönetmelikte değişen kısımlar, bölümler belirtilir.

Türkiye’deki Genel Havacılık İşletmeleri ve Faaliyetleri

Türkiye’deki genel havacılık faaliyetleri; yönetmelikteki tanımlar kısmında genel havacılık işletme ruhsatı almış gerçek veya tüzel kişi(ler) şeklinde tanımlanan “Genel Havacılık İşletmeleri” tarafından gerçekleştirilmektedir. SHY-6B kapsamında genel havacılık faaliyeti yapacak gerçek ve tüzel kişi veya kişilerin genel müdürlükten izin belgesi almaları zorunludur.

Genel Havacılık İşletmelerinin; genel havacılık faaliyetlerini gerçekleştirilmesi sürecinde uymak zorunda oldukları bazı kurallar bulunmaktadır. Bu kurallar yönetmeliğin dördüncü ana bölümünde; “Genel Havacılık Faaliyeti” başlığı altında belirtilmiştir. Bu kuralların içeriği genel anlamda; Hava aracı işletme, Ticari pilot lisansı, Hava aracının hava işi yetkinliği, “Hava İşi Faaliyetinde Personel Taşıma, Yönetmeliğe Uygunluk, Uçuş Eğitimi Verme Yetkisi, Uluslararası Kaidelere Uyma, Olayların Rapor Edilmesi” şeklindeki alt başlıklarla ifade edilmektedir.

Türkiye’deki gerçek kişi, kamu kurumları ve özel işletmelerin meydana getirdiği genel havacılık işletmeleri sürekli olarak gelişmektedir. Bu gelişme hava taşıma işletme sayıları ve bu işletmelerdeki hava araçlarının sayıları açısından havacılık sektör büyüklük bilgileri incelendiğinde kolaylıkla görülebilmektedir. Kitabın 74. sayfasında Tablo 4.2’de 2010–2014 yılları arasındaki hava taşıma işletme sayıları açısından havacılık sektör büyüklük bilgileri verilmiştir. Genel havacılık işletmesi ve balon işletmesi sayılarında geçen yıllara göre devamlı bir artış meydana geldiği Tablo 4.2’de görülmektedir. Havayolu işletme, zirai ilaçlama işletme sayılarında büyük bir değişim gözlenmemektedir. Hava taksi işletme sayısı ise 2014 yılında 2010 yılına göre azalma göstermiştir.

Genel Havacılık Yönetmeliği’nin dördüncü maddesinde, Genel Müdürlük tarafından verilmiş uçuş eğitim organizasyonu yetkisine sahip genel havacılık işleticilerinin bu kapsamda gerçekleştirdikleri uçuşlar şeklinde tanımlanmıştır. Eğitim faaliyetleri; genel havacılık işletme ruhsatı almış olan uçuş eğitim organizasyonları, havacılık kulüpleri ve Türk Hava Kurumu tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu uçuş eğitim faaliyetlerinin yanı sıra amatör, sportif havacılık faaliyetleri kapsamında ücretsiz veya belirli ücret karşılığında gerçekleştirilen eğitim faaliyetleri de bulunmaktadır.

Kitabın 76. sayfasında Tablo 4.4’te ülkemizde uçuş eğitim faaliyetleri gerçekleştiren uçuş eğitim organizasyonlarının listesi verilmiştir. Bu uçuş eğitim organizasyonları uçak, helikopter, çok hafif hava aracı, planör ve balon gibi hava araçlarına yönelik uçuş eğitim faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Tablo 4.4’te verilen uçuş eğitim organizasyonlarının çoğunluğu ticari olarak faaliyet göstermektedir. Fakat Eskişehir Teknik Üniversitesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Türk Hava Kurumu Üniversitesi gibi yükseköğretim kurumları üniversite eğitimi kapsamında uçuş eğitim faaliyetlerini ücretsiz olarak gerçekleştirmektedir. Bahsedilen yükseköğretim kurumlarının uçuş eğitimlerinin yanı sıra, ülkemizde toplam 33 yükseköğretim kurumu, 12 program altında sivil havacılık alanında 2 yıllık ön lisans ve 4 yıllık lisans eğitimi vermektedir.

THK’nın genel havacılık kapsamında verdiği hizmetler aşağıdaki gibidir:

• Pilot yetiştirmek: Havacılık sektöründeki hızlı gelişmeler nedeniyle pilot açığını kapatmak üzere pilot kursları açmaktadır. Ankara/Etimesgut, İzmir/Selçuk ve İstanbul bölgelerindeki uçuş okulları ile havacılık eğitim merkezleri ülke çapına yayılmaktadır.
• Yangınlara havadan müdahale etmek: THK envanterinde bulundurduğu yangın söndürme uçaklarıyla 2008’den itibaren orman yangınlarına havadan müdahale etmektedir.
• Hava ambulans hizmeti vermek: THK, hava taksi hizmeti kapsamında Sağlık Bakanlığı ile protokol yaparak organ nakli hizmetleri vermektedir. Envanterinde bulunan bazı uçaklarla 24 saat esasına göre göreve hazır beklemektedir. Talep bekleyen uçaklar ile sağlık görevlilerinin denetiminde hazırlanan organlar alınmakta ve istenen bölgeye/hastaneye ulaştırılmaktadır.
• Gösteriler yapmak: Türk milletinde havacılık sevgisini yaratmak ve Kurumu tanıtmak amacı ile yurt içinde ve yurt dışında spor gösterileri ve yarışmaları ile geziler düzenlemekte ve düzenlenen bu gibi faaliyetlere katılmaktadır. İl ve ilçelerin milli günleri ile ulusal ve uluslararası festivallerde çeşitli havacılık gösterileri yapmaktadır.
• Havacılık kursları açmak: THK, farklı il ve ilçelerde bu amaçla hava spor ve eğitim tesisleri kurmakta ve çeşitli branşlarda kurslar açmaktadır.
• Havacılık faaliyetlerini tanıtmak: THK ve havacılık faaliyetlerini tanıtmak, sevdirmek, havacılık ve uzay bilimi ile ilgili projeler üretmek ve gelişen havacılık sektöründe temel eğitimlerini almış bireyler kazandırmak amacıyla THK’nın genç ve dinamik altyapısını oluşturacak Genç Kanatlar Topluluğu (GKT) kurulmuştur. GKT, 11- 22 yaş grubunda ve gönüllü olarak havacılık faaliyet ve eğitimlerine katılacak Serçeler, Şahinler ve Kartalları kapsayan topluluktur. 2008 yılında başlamış ve bir gönüllülük hareketi olarak tüm ülke geneline yaygınlaştırılmıştır.
• Sportif Havacılık Kulüplerini (SHK) desteklemek: THK, sportif havacılığı yaymak ve ilerletmek için ortak bir ilgi/amaç içerisinde olan sporcuları ve SHK’ları temsil eden ana birimdir. SHK kurulmasını desteklemekte, eğitim programlarının ve yönergelerinin hazırlanmasında yardımcı olmakta, SHK’ların standartlarını belirlemekte, çalışma programlarını onaylamakta, koordine etmekte ve kontrolünü yapmaktadır. THK’da gerçekleştirilen genel havacılık faaliyetleri çeşitli yönergelere göre yürütülmektedir.