Ünite 4: Turizm Endüstrisinin Bileşenleri

Giriş

Turizm endüstrisi sanayi devrimi sonrası dünyada yaşanan sosyal, ekonomik, teknolojik gelişmelere bağlı olarak büyümeye başlamıştır. 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel ve psikolojik değişimler, turizm alışkanlıkları ve ihtiyaçları üzerinde büyük etkiler yaratmış, bunun sonucu olarak uluslararası düzeyde yaygın bir turizm hareketi doğmuştur. Turizm;

• Küresel boyutta tüm dünyada yaşayan insanları ilgilendiren bir üretim ve tüketim olayı olması;
• Sağladığı döviz girdileri ile dış ödemeler ve dış ticaret dengelerini düzeltici ve millî gelire katkı sağlayan ve ülke ekonomisini geliştiren bir hizmet sektörü olması;
• İş ve istihdam sağlayıcı olması;
• Doğal, kültürel ve sosyal çevreyi korumanın ve geliştirmenin etkili bir aracı olması ve
• Toplum olarak gelişmenin itici ve sürükleyici bir elemanı olması bakımından önemlidir.

Turizm Endüstrisinin Yapısı ve Bileşenleri

Turizm endüstrisi; turistlerin, ikamet ettikleri yerlerden ayrılarak tekrar aynı yere dönünceye kadar geçen süre içerisindeki seyahatleri sırasında gereksinim duydukları ulaştırma, konaklama, yeme içme, eğlence ve diğer ihtiyaçlarını karşılayan faaliyet alanlarının tümüdür. Turizm endüstrisi kavramını açıklarken turizm talebi ile turizm arzının bütünsel ilişkisinden bahsetmekte fayda vardır.

Turizm talebi, turizm olayına katılma isteğinde olan ve bu isteği karşılamak için yeterli boş zaman ve gelire sahip olan insan sayısı olarak tanımlanmaktadır. Turizm talebi; ekonomideki diğer mal ve hizmetlere yönelik talebe göre bazı farklılıklar ve değişik özelikler göstermektedir. Bu özellikler şöyle sıralanabilir:

• Turizm talebi bağımsız bir taleptir.
• Turizm talebi kişilerin gelirine bağılıdır ve talebin gelir esnekliği oldukça yüksektir.
• Turizm talebi aşırı esnektir.
• Turizm talebi mevsimlik özellik taşır ve turizm talebini yılın değişik mevsimlerine dağıtmak oldukça zordur.

Turizm arzı ise “Tüketimde yer alan ve turizm talebinin gereksinimlerini karşılamak için gerekli mal ve hizmetlerin (turizm ürünü) tedarik edilmesini içeren üretime dayalı işlemlerin tümü” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu çerçevede turizm arzının başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Turizm sektöründe arzın oluşturulması büyük yatırımlar gerektirmektedir.
• Turizm arzı, diğer turistik bölgelerdeki fiyatların etkisi, tüketici eğilimleri ve gereksinimlerindeki farklılıklar gibi, dış faktörlerin etkisi ile sunulan mal ve hizmetler açısından da farklılıklar göstermektedir.
• Turizm sektöründe üretilen mal ve hizmetlerin ya da kazanılan deneyimlerin stok edilmesi mümkün olmadığından turizm arzını oluşturan mal ve hizmetlerin üretildiği anda tüketilmesi zorunluluğu söz konusudur.
• Turizm arzının temel özelliği, emek-yoğun üretime dayalı olmasıdır.
• Turizm arzı kısa dönemde inelastik bir özelliğe sahiptir.
• Bir tüketici turizm faaliyetlerinden tam olarak yararlanabilmek için üretim yerine gitmek zorundadır.
• Turizm arzı çok değişik alanları ilgilendiren bir özelliğe sahiptir.

Ülkelerin veya bölgelerin sahip oldukları turizm arz kaynaklarını etkin bir şekilde kullanmaları, bölgeler arasındaki dengesizliklerin giderilmesi ve bölgesel kalkınmanın sağlanması açısından da önemlidir.

Ulaştırma İşletmeleri

Ulaştırma sektörünün temel amacı; ulaştırma talebini, mümkün olan en kısa zamanda ve en az maliyetle, güvenli bir şekilde sunmaktır. Bu temel amaca, sistemlerden birine ağırlık vermekle değil, ulaştırma sistemleri arasında koordinasyonu sağlayacak bir altyapının oluşturulması ile ulaşılmaktadır. Yolcu ve yük taşımacılığında ulaşım türlerinin her birinden faydalanma esas olmak şartıyla; ülkenin sosyal durumuna, mali imkânlarına, sahip olduğu enerji kaynakları ile arazisinin topoğrafik özelliklerine, teknolojik yapısına uygun düşen ulaştırma türlerinin seçilip her birine gerekli olan ağırlığın verilmesi gerekmektedir. Ulaştırma sektörü;

• Kara yolları,
• Demir yolları,
• Deniz yolları ve
• Hava yolları olmak üzere dört alt başlıkta gruplandırılmaktadır.

Kara Yolları

Turizmde kara yolu ulaşımı, turizm bölgeleri arasında kurduğu ilişkiden dolayı ve diğer ulaşım hatlarından daha geniş bir ulaşım ağına sahip olması dolayısıyla bir turizm bölgesi çevresindeki turistik çekiciliklerin merkezle bağlantısını sağlayarak bütünlük oluşturmakta, geçtiği yerler ve yakınındaki doğal ve kültürel kaynakları turizme açmaktadır. Turizmde kara yolu ulaşımı, turistlerin gecelemeleri için kara yolları üzerinde motel, kamping gibi konaklama tesislerinin ve ayrıca ağırlama ve alışveriş ünitelerinin gelişmelerine neden olmuştur.

Demir Yolları

Demir yolu ulaşımı hat kapasitesi, arazi işgali, yapım maliyeti, kullanım ömrü, enerji tüketimi, petrole bağlı olmaması, çevre dostu olması gibi özelliklerinin yanında en güvenli ulaşım aracı olarak önem taşımaktadır. Türkiye’de turizm amaçlı yolcu taşımacılığı; yüksek hızlı trenler, ekspresler ve buharlı lokomotiflerle çekilen trenlerle yapılmaktadır. Demir yolu işletmelerinin turizm hareketlerine katılanlara sağladığı maliyet avantajı, diğer ulaştırma işletmelerine kıyasla daha yüksektir.

Deniz Yolları

Denizcilik sektörü; yük ve yolcu taşımacılığı, gemi inşa sanayi, liman hizmetleri, deniz turizmi, deniz sporları ile canlı ve cansız doğal kaynakların üretimiyle bir endüstri alanı olduğu kadar aynı zamanda bir ticaret ve hizmet koludur. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, turizm açısından büyük bir potansiyele sahip olmasını da beraberinde getirmiştir. Deniz turizmi alanındaki düzenlemeler ilk defa 1982 yılında 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’ nun yürürlüğe girmesi ile yapılmıştır. Yat limanı yatırım ve işletmeciliği, yat yatırım ve işletmeciliğine ilişkin düzenlemeler ise bu Kanuna bağlı olarak 1983 yılında yayımlanan Yat Turizmi Yönetmeliği ile yapılmıştır. Bu Yönetmelik başlangıçta Türkiye’de deniz turizminin gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır.

Hava Yolları

Temel ulaşım sistemlerinden birini teşkil eden hava yolu ulaşımı, diğer ulaşım sistemlerine göre sahip olduğu üstünlükler dolayısıyla her geçen gün daha fazla tercih edilmeye devam etmektedir. Turizm ve hava yolu ilişkilerinin geçmişten günümüze gelişim göstermesi, her iki sektörün de hizmet noktasında birbirini tamamlaması ile açıklanmaktadır. Turizm olayına katılan kişi sayısındaki artışta, hava yolu taşımacılığındaki gelişmenin etkisi yüksektir. Sivil havacılığın iki önemli unsurunu; tarifeli ve tarifesiz (charter) uçuşlar oluşturmaktadır. Tarifeli uçuş, kalkış saatleri ve ücretleri önceden ilan edilen, halkın kullanımına açık belirli bir düzende yapılan seferi ifade ederken; tarifesiz uçuş (charter) , belirli bir düzene bağlı kalmadan tarifeli seferler dışında yapılan seferi ifade etmektedir.

Konaklama İşletmeleri

Günümüzün talepleri, önceki dönemlerin talepleri ile karşılaştırıldığında çok büyük farklılıkların olduğu görülmektedir. Konaklama işletmeleri açısından talepteki bu farklılıklar mevcut hizmetlerin çeşitliliğine yol açmaktadır. Konaklama sektörü; turistlerin geçici konaklama, yeme-içme, kısmen eğlence ve diğer bazı sosyal ihtiyaçlarını karşılayan işletmelerin oluşturduğu bir sektördür. Birinci derecedeki turizm işletmeleri arasında yer alan, turistik mal ve hizmetlerin üretimini sağlayan, varlıkları turizm olayına bağlı olarak ortaya çıkan ve şekillenen konaklama işletmelerini diğer işletmelerden ayıran bazı özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler şöyle sıralanabilir:

• Konaklama işletmeleri, büyük ölçüde insan emeğine dayanmaktadır.
• Konaklama hizmetleri, çalışan personel arasında yakın iş birliği ve karşılıklı yardımı gerektirmektedir.
• Otel işletmeciliği, tekniğin, fikirlerin, tüketici davranışlarının ve çalışma yöntemlerinin devamlı şekilde değişikliğe uğradığı hassas bir endüstridir.
• Konaklama işletmeleri günün 24 saati faaliyet gösteren işletmelerdir.
• Konaklama işletmeleri tarafından üretilen mal ve hizmetlerde standardizasyona gidilmesi oldukça zordur.

Asli Konaklama İşletmeleri

Oteller

Asli fonksiyonları müşterilerin konaklama ihtiyaçlarını sağlamak olan, bu hizmetin yanında, yeme-içme, spor ve eğlence ihtiyaçları için yardımcı ve tamamlayıcı birimleri de bünyelerinde bulundurabilen oteller; bir yıldızlı, iki yıldızlı, üç yıldızlı, dört yıldızlı ve beş yıldızlı oteller olarak sınıflandırılmaktadır.

Otellerdeki konaklama tipleri şöyle sıralanabilir:

• Sadece Oda (Room Only),
• Oda + Kahvaltı (Bed and Breakfast),
• Yarım Pansiyon (Half Board),
• Tam Pansiyon (Full Board) ve
• Her Şey Dahil (All Inclusive).

Otellerdeki oda tipleri şöyle sıralanabilir:

• Tek Kişilik Oda (Single Room),
• Çift Kişilik Oda (Double Room),
• İki Kişilik Tek Yatak (French Bed),
• Tek Kişilik İki Ayrı Yatak (Twin Bed),
• Üç Kişilik Oda (Triple Room),
• Yan Yana Oda (Adjoining Room),
• Bağlantılı Oda (Connecting Room),
• Bir Salon ve Bir Yatak Odasından Oluşan Odalar (Suite Room),
• Aile Odası (Family Room),
• Engelliler İçin Özel Oda (Handicapped Room),
• Yatağa Dönüştürülen Kanepe ve Çalışma Odasının Bulunduğu Oda (Studio Room).

Moteller

Moteller; yerleşim merkezleri dışında, karayolları güzergâhı veya yakın çevrelerinde inşa edilen, motorlu araçlarıyla yolculuk yapanların konaklama, yeme-içme ve araçlarının park ihtiyaçlarını karşılayan en az on odalı tesislerdir.

Tatil Köyleri

Tatil köyleri; doğal güzellikler içerisinde, rahat bir konaklama yanında çeşitli spor, eğlence ve satış hizmetlerinin de sağlandığı yaygın yerleşim düzeninde, tüm cephelerinde en fazla üç katlı olarak görülen yapılardan oluşan ve en az seksen odalı tesislerdir.

Pansiyonlar

Pansiyonlar; yönetimi basit, yemek ihtiyacının idare tarafından sağlanabildiği veya müşterilerin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme imkânı bulunan, en az beş odalı tesislerdir.

Kampingler

Kampingler; kara yolları güzergâhları ve yakın çevrelerinde, deniz, göl, dağ gibi doğal güzelliği olan yerlerde kurulan ve genellikle müşterilerin kendi imkânlarıyla geceleme, yeme içme, dinlenme, eğlence ve spor ihtiyaçlarını karşıladıkları en az on ünitelik tesislerdir.

Apart Oteller

Apart oteller; mesken olarak kullanılmaya elverişli bağımsız apartman ya da villa tipinde inşa ve tefriş edilen, müşterinin kendi yeme ve içme ihtiyacını karşılayabilmesi için gerekli teçhizat ile donatılan ve otel olarak işletilen tesislerdir.

Hosteller

Hosteller; gençlik turizmine cevap verebilecek ve yemeiçme hizmeti veren veya müşterinin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme imkânı olan en az on odalı tesislerdir.

Sağlık ve Spor Tesisleri

Sağlık ve spor tesisleri aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Termal tesisler; toprak, yer altı, deniz ve iklim kaynaklı doğal tedavi unsurlarının tedavi edici faktör olarak kullanıldığı kaplıcalar, içmece ve iklim kür merkezleri ile buralarda kurulan tedavi ve rekreasyon amaçlı üniteleri içeren tesislerdir.

Sağlıklı yaşam tesisleri; doğal çevre içerisinde düzenlenen; tedavi, birlikte düşünme, hareket etme yoluyla ortak motivasyon ve sinerji yaratmaya veya sağlık tedavisi sonrası rehabilitasyona veya terapiye yönelik hizmetlerin verildiği, müşterilere sağlıklı yaşam hizmeti sunmayı hedefleyen, açık alanlarda doğal spor aktiviteleriyle desteklenen, çeşitli yaş grupları için sağlık ve bakım hizmetleri gibi konu veya konularda uzmanlaşarak işletilen ve hizmetin gerektirdiği ünitelerde uzman personel çalıştırılan tesislerdir.

Kırsal Turizm Tesisleri

Kırsal ve turizm tesisleri aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Çiftlik evi-Köy evi: Turizmin gelişip genişleyebileceği ortamların çevresel açıdan güvence altına alınmasını hedefleyen; kırsal bölgelerde çiftlik organizasyonu amacıyla kurulmuş ve çiftlik üretimi ile birlikte turizm konaklama olanağı sağlayan, kırsal yaşantının sahnelenmesine olanak sağlayan en az beş odalı konaklama tesisleridir.

Yayla evleri; mevcut yayla evlerinin iyileştirilmesiyle turizme kazandırılan veya mevcut yayla evlerinin iç düzenlemesi esas alınarak yapılan müstakil veya toplu olarak hizmet verecek en az beş odalı konaklama tesisleridir.

Dağ evi; kış sporları veya çim sporları yapmak ve doğa güzelliklerinden faydalanmak amacıyla çevresel açıdan sorumlu bir anlayışla işletilen asgari bir yıldızlı otel nitelikleri taşıyan konaklama tesisleridir.

Özel Tesisler

Butik Oteller

Butik oteller; yapısal özelliği, mimari tasarımı, tefriş, dekorasyon ve kullanılan malzeme yönünden özgünlük arz eden, işletme ve servis yönünden üstün standart ve yüksek kalitede, deneyimli veya konusunda eğitimli personel ile kişiye özel hizmet verilen ve en az on, en fazla altmış odalı otellerdir.

Seyahat İşletmeleri

Turistik talep ile turistik arz arasında ilişki kuran, turistik ürünü oluşturan, aracılık ve dağıtım yapan, profesyonel bir organizasyon yapısına sahip seyahat işletmeleri; tur operatörleri ve seyahat acenteleri olarak ikiye ayrılmaktadır.

Tur Operatörleri

Dünya Turizm Örgütü (WTO) tur operatörlerini; “Seyahat ve turizm talebinin oluşmasından önce ulaşım, konaklama ve diğer turistik ürünleri birleştirerek gezici ve belirli bir merkezde konaklama amaçlı turlar düzenleyen ve bu turları belli bir ücret karşılığında sunan işletmeler” olarak tanımlamaktadır. Turizm işletmeleriyle anlaşma yaparak seyahat ile ilgili tüm hizmetlerin bir araya getirildiği organize turları seyahat dağıtım sistemi aracılığı ile pazarlayan tur operatörleri, paket turu satın almak isteyen tüketicilerin lehine bir durum oluşturmaktadır.

Seyahat Acenteleri

Eski çağlarda, Müslüman ve Hristiyanların, gruplar hâlinde düzenledikleri kutsal yer ziyaretleri, kitlesel seyahatlerin başlangıcı sayılmaktadır. Genel olarak dünyadaki seyahat acenteciliğinin gelişimi, üç devrede incelenebilmektedir:

1. 1946-1964 yılları arası; seyahat acenteleri bu dönemde bilet satışı, rezervasyon ve enformasyon gibi klasik görevlerini yerine getirmişlerdir.
2. 1964-1972 yılları arası; hava yollarının gelişmesi ve tatile çıkış sayısındaki artış, otelciliğin gelişmesi ve dinlence ideolojisinin değişmesi yeni seyahat şekillerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
3. 1972’den sonrası ; seyahat acenteleri tur operatörlerinin ürünlerini pazarlayıp, yeni satış teknikleri geliştirmişlerdir.

Seyahat Acentelerinin Sınıflandırılması

1618 No’lu Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’nun 3. maddesine göre seyahat acenteleri, gördükleri hizmete göre üç grupta toplanmaktadır. Bu gruplar aşağıda kısaca açıklanmıştır.

A Grubu seyahat acenteleri: Kâr amacı ile turistlere turizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve turları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, por ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acenteleri vasıtası ile pazarlayabilen işletmelerdir.

B Grubu seyahat acenteleri: Uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçları ile (A) grubu seyahat acentelerinin düzenleyecekleri turların biletlerini satarlar.

C Grubu seyahat acenteleri: Yalnızca Türk vatandaşları için yurt içi turlar düzenlerler.

B ve C grubu seyahat acenteleri; kendi hizmetleri dışında kalan diğer seyahat acenteciliği hizmetlerini göremezler. Ancak kendilerine (A) grubu seyahat acentelerinin verecekleri hizmetleri görürler.

Yiyecek İçecek İşletmeleri

Yiyecek içecek işletmeleri; yapısı, teknik donanımı, konforu ve bakım durumu gibi maddesel, sosyal değeri ve personelin hizmet kalitesi gibi niteliksel elemanları ile kişilerin beslenme ihtiyaçlarını karşılamayı meslek olarak kabul eden ekonomik, sosyal ve disiplin altına alınmış işletmelerdir. Yiyecek içecek işletmelerini değişik ölçütlere göre sınıflandırmak mümkündür:

• Büyüklüklerine göre; büyük ölçekli, orta ve küçük ölçekli yiyecek içecek işletmeleri.
• Mülkiyetlerine göre; özel işletmeler, kamu işletmeleri, karma işletmeler.
• Türkiye’de hukuki yapılarına göre; turizm işletme belgeli yiyecek-içecek işletmeleri; lokantalar, kafeteryalar, eğlence yerleri, Belediye belgeli yiyecek-içecek işletmeleri.
• Amaçlarına göre:
  • Kâr amaçlı olup olmamasına göre;
    • Kâr amaçlı, ticari temelli çalışan işletmeler ve
    • Kâr amacı gütmeyen, sübvanse edilen işletmeler.
  • Diğer bir amaç hizmet verilen pazara göre;
    • Belirli gruplarla sınırlı pazarlara (hastane, okul gibi) yönelik işletmeler,
    • Genel pazara yönelik işletmeler (oteller, restoranlar, fastfood’lar gibi).
  • Üçüncü ayırım yiyecek-içecek faaliyetinin birincil veya ikincil faaliyet alanı ile ilgili olmasına göre;
    • Kâr amaçlı restoranlar, kafeteryalar (birincil faaliyet alanı),
    • Ulaşım esnasında yiyecek-içecek hizmetleri veya okullarda verilen yiyecek-içecek hizmetleri gibi (ikincil faaliyet alanı).

Yiyecek-İçecek İşletmelerinde Dikkate Alınması Gereken Faktörler

Bir yiyecek içecek işletmesinin dikkate alması gereken birden çok önemli unsur vardır. Bunlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Yiyecek-İçecek: Maliyet unsuru dışında aşağıdaki faktörler de tüketiciyi etkilemektedir:

• Ulaşılabilecek yiyecek ve içeceklerin çeşitliliği,
• Sunulan ürünün niteliği,
• Sunulan ürünün miktarı,
• Ürünün standardizasyonu,
• Bir yiyeceğin ya da içeceğin sunduğu renk, tat, koku zenginliği,
• Yiyecek içeceğin uygun sıcaklıkta servisi,
• Yiyecek içeceğin sunuluşunun, sunulan ürünü zenginleştirmesi,
• Paranın algılanan değeri

Menü Seçiminde Çeşitlilik: Sunulan menünün şekli ve menü seçiminde çeşitlilik yemek yeme gereksinimlerine uygun olmalıdır.

Servisin Düzeyi: Genel olarak müşterinin yemek için ödediği para arttıkça servisten beklentisi de artar. Yiyecek ve içeceğin müşteriye servisi “doğrudan” servistir ve restoranın toplam servisinin bir kısmını oluşturur. Bir de “dolaylı” servis vardır. Örneğin, vestiyer, müşterilerin kullanabileceği ücretsiz wi-fi (internet) gibi.

İç Tasarım: Restoranın tasarımı, müşteriler tarafından algılanan imaja etki etmektedir. Restoranın teması ve hedef kitlenin istek ve beklentileri çerçevesinde, tasarım çalışmalarına özen gösterilmeli ve bir profesyonelden yardım alınmalıdır.

Atmosfer ve Hava: Bir restoranın atmosferi ya da havası genellikle soyut bir duygu olarak tanımlanmaktadır.

Müşteri Beklentilerinin Tatmini: Bir restorana yemek için gelen müşterilerin bir takım beklentileri de vardır. Müşteri restorana vardığında beklentileri ile gördüğü hizmet uyum içindeyse müşteri memnun kalacaktır.

Yerleşim-Ulaşılabilirlik: Restoranın hizmet türüne uygun yerleşim yerinde kurulumu önemlidir.

Personel: Yiyecek-içecek işletmelerinde çalışanlar, hizmetin tamamlayıcı unsuru niteliğindedir.

Diğer İşletmeler

Alışveriş İşletmeleri: Seyahat hâlindeki insanlar gittikleri yerlerde konaklama, yeme-içme, ulaştırma veya eğlence işletmeleri dışında çeşitli alışveriş işletmelerinden de (hediyelik eşya satan işletmeler, kuyumcular, dericiler, halıcılar, butikler, çeşitli marketler vb.) hizmet alırlar.

Eğlence İşletmeleri: Konukların müzik dinleyip dans ettiği, alkollü–alkolsüz içeceklerin ve aperatif yiyeceklerin servis edildiği; disko, bar, gece kulübü gibi eğlence işletmeleridir.

Casino (Oyun Salonu): Oyun salonları (Casinolar) konuklara çeşitli şans oyunları oynama imkânı sunan işletmelerdir.