Ünite 7: Turizm Plan ve Politikası

Giriş

Tüm çalışmalar ve araştırmalar, büyüyen turizm sektörünün değişik çevresel, sosyal ve kültürel sorunları da beraberinde getirdiğini göstermektedir. Günümüzde birçok araştırmacı ve onların çalışmalarından yararlanan turizm bölgeleri, sahip oldukları turizm kaynaklarını korumak, sürdürülebilir kılmak ve gelecek nesillere aktarmak için turizm planlamasına önem vermekte ve turizm planlaması prensiplerini hayata geçirmektedir.

Politika ve Turizm Politikası Kavramları

Turizm politikası , “bir ülkenin tüm insanlarına turizme katılarak maddi ve manevi dinlenme olanaklarını sağlamak, çevreyi koruyarak turizm ihtiyaçlarının karşılanması için gereken en uygun alt ve üst yapıyı kurmak amacı ile kamu yönetiminin turizm alanına dolaylı ve dolaysız her türlü müdahalesi”ni ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, turizm politikası örgütlenmiş toplumlara da özellikle Devlet tarafından turistik gelişmenin gidişine bilinçli bir biçimde müdahale etmektir.”

Turizm politikaları, turizm sektörünün sağlıklı büyümesi ve sürdürülebilir olması için yapılan doğru müdahaleler olarak değerlendirilebilir. Turizm sektörüne yapılan bu müdahalelerin temel hedefleri şöyle özetlenebilir:

• Turizm politikası, turizmin arz ve talep yönündeki durumunu ve mevcut ıslahını gerektiren nedenleri belirler,
• Turizm politikası, turizm alanında uygulanmakta olan ve önerilen müdahalelerin, alınacak önlemlerin yapacağı etkileri araştırır,
• Turizm politikası turizmin gelişmesi için yeni hedefler, araçlar ve olanaklar ortaya koyar,
• Turizm politikasının hedefi ekonomiktir ve turizmin sağladığı ekonomik yararları en yüksek düzeye çıkarmayı hedefler,
• Turizm alanında psikolojik ve sosyal engelleri, çelişik fikir ve davranışları frenler,
• Turizm alanında sağlam ve güvenilir meslek kuruluşlarının oluşmasını özendirir, destekler ve böylece turizm endüstrisinin değişik alanlardaki faaliyetlerinin tatmin edici şekilde sürdürülmesini ve otokontrolü sağlar,
• Turizmin uluslararası piyasaya girmesine yardımcı olur,
• Turizmin yarattığı dışsal ekonomilerin olumlu yönlerini geliştirip genel ekonomi politikaları içinde sektörün düzenli ve dengeli gelişmesini sağlar,
• Turizmin sağlık, dinlendirici, kültürel fonksiyonlarından mümkün olan en çok bireyi yararlandırır,
• Turizme, sanayileşme yoluyla kalkınmanın bir alternatifi olarak bakılmasını önler, açıktan eylemleri durdurur, turistik kapitali sistematik bir şekilde korur ve işletir.

Hükümetlerin politika yoluyla turizme müdahalelerinin nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Ekonomide rekabeti artırmak,
• Mülkiyet haklarını sağlamak,
• Kamuda karar vericilerin dışsal hareketleri kontrolünü sağlamak,
• Herkese açık kamusal faydalar sağlamak,
• Belirsizliği ve riski azaltmak,
• Yüksek maliyetli projelere destek vermek ve teknoloji desteği sağlamak,
• Eğitmek ve bilgi sağlamak.

Hall (2008), doğru müdahalelerin turizm sektörüne olumlu yansımaları olabileceği, bir yandan rekabeti artırırken öte yandan herkese açık kamusal faydalar yaratılabileceği, belirsizlik ve risklerin azaltılabileceği vurgusunu yapmaktadır. Belirsizliğin ve risklerin özellikle yüksek olduğu Türkiye’de, planlama ve politikaların turizm sektörünün ülkemizde gelişmesi ve büyümesine çok olumlu katkılar sağlayacağı kolaylıkla ileri sürülebilir.

Doğru turizm politikalarının,

• Turizm sektöründe arz ve talep yönünde olumlu gelişmeler yaratan,
• Alınan önlem ve yapılan müdahalelerin sonuçlarını araştıran,
• Turizmi yeni hedefler ve araçlarla büyüten bir yapıda olması gerekir.

Turizm sektörünün devasa boyutları ve kontrol edilmediği takdirde yaratabileceği sorunlar, sektörün diğer sektörlerle olan yakın ilişkisi ve bu ilişkinin yarattığı dinamikler ve yine sektörün ihtiyaç duyduğu büyük altyapı yatırımlarının tümü, sektörün etkin, dinamik ve güncel politika ihtiyacını ortaya koyan faktörlerdir.

Turizm politikasının özellikleri dört alt başlık altında kısaca şöyle açıklanabilir:

• Turizm politikası dinamiktir: Bu özellik, turizm politikası ve turizm ekonomisi arasında var olan organik bağdan dolayı ortaya çıkar.
• Turizm politikası çok yönlüdür: Bir sistem olarak kabul edilen turizm, karmaşık ve kompleks bir olgudur.
• Turizm politikası kurumsaldır: Turizmin arz ve talep yönünde etkin olan karar organları, turizm politikasının şekillenmesinde de önemli rol oynar.
• Turizm politikası akılcıdır: Belirlenen hedeflere ulaşabilmek için kaynakların etkin ve verimli kullanılması bir zorunluluktur.

Etkin ve başarılı turizm politikaları dinamik, çok yönlü, kurumsal ve akılcı olmalıdır. Yapılması gereken turizm politikalarını, yine turizm sektörünün yapısına uygun bir biçimde dinamik ve günün değişen şartlarına uyarlamak, sektörün çok yönlülüğüne cevap verecek biçimde tasarlamak, kurumsal olmasına ve akılcılığı rehber edinmesini sağlamak olacaktır.

Turizm politikasının araçları şöyle sıralanabilir:

• Turizm planı,
• Örgüt,
• Parasal kaynaklar,
• Otorite,
• Koordinasyon,
• Esneklik,
• Çevre ilişkileri,
• Denge,
• İnsan,
• Kontrol.

Turizm Politikasının Hedefleri ve Başarı Koşulları

Turizm politikasının ana hedefleri;

• İç ve dış turizm hareketlerini geliştirmek ve yaygınlaştırmak,
• Dış aktif turizm gelirlerini dış pasif turizm giderlerine oranla çoğaltmak (turizm ve dış seyahat gelir-gider dengesi arasında lehte bakiye sağlamak ve bu bakiye oranını arttırmak, turist sayısını ve bu turistlerin ortalama kalış sürelerini arttırmak),
• Dinlenceleri ve buna bağlı olarak da turizm sezonunun yaygınlaştırılarak turizmin sosyal ve kültürel etkilerinden maksimum yarar sağlamak,
• Sosyal turizme ve ülke koşullarına uygun özel turizm türlerini geliştirmek olarak sıralanabilir.

Turizm politikasıyla ilgili olarak hükümetler kanunlar yoluyla çevreyi koruyabilir ve sürdürülebilirliğe katkı sağlayabilir. Yerel yönetimler bölgenin taşıma kapasitesine uygun imar planları geliştirebilir. Sektörün önemli aktörleri hizmet kaliteleri ve yönetimleri ile bölgeye sağlıklı bir turizm akışı sağlayabilirler.

Turistik ürünleri oluşturan;

• Sahiller, kıyılar ve plajlar,
• Doğal ve tarihî değerler

turizm ürününe en çok katkıyı sağlayan öğeler olarak ön plana çıkmaktadırlar. Bu öğeler aynı zamanda turistik ürünler arasında;

• En kırılgan ve
• Sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde

en çok koruma ve kollamaya ihtiyaç duyulan ürünler olarak da dikkat çekmektedirler.

Turizm Planlaması

Turizm bir sistemdir ve bu sistem birçok önemli öğeden oluşmaktadır. Bu öğeler;

• Açıklık,
• Karmaşıklık,
• Tepkisellik,
• Rekabet,
• İç bağımlılık ve
• Çatışma olarak tanımlanabilir.

Açıklık, turizm sisteminin dinamiklik ve değişkenlik özelliğinden kaynaklanırken, karmaşıklık, küçüklü büyüklü birçok örgütten oluşmasına ve kullandıkları farklı dağıtım kanallarına vurgu yapmaktadır.

Tepkisellik, pazarda yaşanan sürekli değişime sektörün verdiği tepkidir.

Rekabet, arzdan talebe, diğer turistik bölgelerden endüstrilere kadar turizmle rekabet halindeki tüm unsurları kapsamaktadır.

İç bağımlılık, turizm ürününün birleşik (birbirine bağımlı birçok üründen oluşan) bir ürün özelliğine vurgu yapmaktadır.

Çatışma ise turizm sistemi ve alt-sistemleri oluşturan unsurlar arasında çıkar çatışmasında yaşanan çatışmalara vurgu yapmaktadır.

Turizm planlaması ve yönetiminde anahtar oyuncular sırasıyla şöyle sıralanabilir:

• Turistler,
• Ev sahibi toplum,
• Turizm endüstrisinin bizzat kendisi (sektörü oluşturan tüm aktörler),
• Hükümet yetkilileri (yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde tüm organlar dahil).

Dolayısıyla başarılı ve sonuç alıcı bir turizm yönetimi ve planlamasının gerçekleştirilebilmesi için, bu oyuncuların (aktörlerin) tümünün planlama sürecine etkin katılımının sağlanması önemli bir unsur haline gelmektedir.

Turizmle ilgili temel bazı bilgiler şöyle sıralanabilir:

• Turizm kaynakları tüketir ve atık üretir.
• Turizm kaynakları aşırı derecede tüketebilir.
• Turizm kaynaklara ihtiyaç duyan diğer sektörlerle rekabet halindedir ve varlığını sürdürmek için buna ihtiyacı vardır.
• Turizm özel sektör ağırlıklıdır.
• Turizm çok yönlü, dolayısıyla kontrolü neredeyse imkânsız bir sektördür.
• Turistler antropolog değil, tüketicilerdir.
• Turizm eğlencedir.
• Endüstriyel üretimin aksine, turizm bir ürün ihraç etmez ama tüketicileri ithal eder.

Plansız turizm hareketinin yol açabileceği sorunlar beş başlık altında sıralanarak kısaca şöyle açıklanabilir:

1. Fiziksel Etkiler

• Fiziksel çevrenin bozulması ve değişmesi, Tarihsel ve kültürel kaynakların bozulması ve yok edilmesi,
• Bölgede aşırı kalabalıklar ve gürültü,
• Çevre kirlenmesi,
• Trafik sorunları.

2. Bireyler Üzerindeki Etkisi

• Bölge halkının turistik çekiciliklerden ve hizmetlerden daha az yararlanması ve bunun sonucu olarak halkın turiste karşı olumsuz tepkisi,
• Turistlerin bölge halkının bir kısmını küçümsemesi,
• Kültürel kimlik kaybı,
• Turizm sektöründe çalışanlarda eğitim eksikliği,
• Turizmin katkıları konusunda bilinçsizlik.

3. Pazarlama ve Tanıtım Konusundaki Etkiler

• Yeni pazarlama fırsatlarının değerlendirilememesi,
• Rakip turizm bölgelerinin faaliyetleri nedeniyle pazar payının kaybedilmesi,
• Başlıca turizm pazarlarının yeterli düzeyde değerlendirilememesi, Potansiyel pazarlarda bölgenin turistik imajının bozulması,
• Bölgesel turizm işletmeleri arasında ortak reklam programları düzenlenememesi,
• Paket tur programları fırsatlarının değerlendirilememesi.

4. Örgütsel Etkiler

• Turizm gelişmesi ve pazarlaması konusunda birbirinden kopuk yaklaşımlar,
• Bölgesel turizm işletmeleri arasında iş birliğinin eksikliği,
• Turizm endüstrisinin olanaklarının yetersiz kalması,
• Bölgesel kamu kuruluşlarının yetersiz desteği,
• Turizmi ilgilendiren önemli sorunlar, konular ve fırsatlar için girişimlerin başarısız kalması.

5. Diğer Etkiler

• Çekiciliklerin ve faaliyetlerin etkinliğinde meydana gelen azalma,
• Sezon yoğunluğu ve ziyaretçi kalış sürelerinde kısalma,
• İşletmelerin hizmet kalitesinin bozulması,
• Seyahat, danışma ve ziyaretçilere bilgi verme hizmetlerinin yetersizliği.

Turizm Planlamasının Tanımı

Turizm planlaması, “ bir dönemde turizm sektöründe ulaşılmak istenen hedefleri, bu hedeflere varabilmek için yararlanılabilecek araçları, olanakları, yapılacak işleri, iş zamanlamasını ve işlerin sorumlularını gösteren disiplinli bir düzenleme...” olarak tanımlanmaktadır.

Turizm planlaması bir bölgede turizm gelişimine rehber olması, plan ve projelerin koordineli bir biçimde yapılması ve tamamlanması, bölgenin turizmden elde edeceği ekonomik faydayı en üst seviyeye çekmesi ve benzeri birçok yönüyle önemli faydalar yaratmaktadır.

Turizmin sağlıklı büyümesi ve gelişmesi için turizm planlamasının yararları sırasıyla şöyle sıralanabilir:

• Turizmin amaçları ve bu amaçların nasıl gerçekleştirileceğinin, yani turizmin gelişiminin amaçları ve politikalarının belirlenmesi,
• Doğal ve kültürel kaynakların günümüz kullanımı için olduğu kadar gelecek için de korunmasını sağlayacak şekilde bir turizmin gelişiminin sağlanması,
• Ülkenin ya da bölgenin genel gelişim politikalarına turizmi entegre etmesi ve turizm ve diğer ekonomik sektörler arasında bağlantı kurulmasını sağlaması,
• Kamu ve özel sektörün turizm gelişimi üzerinde karar vermeleri için akılcı bir zemin sağlaması,
• Turizm sektörünün birçok unsurunun eş güdümlü bir şekilde gelişimine olanak sağlaması, turizm çekiciliklerini, faaliyetlerini, tesislerini, hizmetlerini ve artan oranda bölümlenen ve çeşitlenen turizm pazarlarının birbiri ile bütünleştirmesi,
• Olası turizm sorunlarını en aza indirirken, faydaların topluma eşit dağılımı ile turizmin ekonomik, çevresel ve sosyal faydalarını dengelemesi ve optimize etmesi,
• Çekiciliklerin, tesislerin, hizmetlerin ve alt yapının turizm gelişiminin boyutları, türü ve yeri konusunda rehberlik edecek fiziksel bir yapı sağlaması,
• Uygun turistik tesis tasarımları ve birbiri ile uyumlu ve birbirini destekleyen belirli turizm alanları için hazırlanacak ayrıntılı planlar için standartlar ve rehberlik sağlaması,
• Gerekli örgütsel ve kurumsal çalışma ortamını sağlayarak, turizm gelişimi politikasının etkin uygulanması ve turizm sektörünün sürekli yönetimi için temel yaratması,
• Turizm gelişiminde, kamu ve özel sektör çabalarının ve yatırımlarının etkin eşgüdümüne ortam sağlaması.
• Turizm gelişimi sürecinin sürekli olarak kontrolü ve yapılacak işlerin istenilen şekilde gitmesini sağlayacak zemini sağlaması.

Her ne kadar planlama her şeyin ilacı olmazsa da proses (süreç) odaklı yapısıyla, bir turizm destinasyonunda yaşanabilecek olumsuzlukları azaltırken, olumlu kazançları da en üst noktalara çekebilir.

Turizm Planlamasının Nedenleri

Turizm hareketlerinin yarattığı etkiler önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Planlanmadığı ve takip edilmediği zaman sosyal, kültürel ve çevresel birçok sorunun yaşanmasına yol açabilecek bu hareket; doğru planlandığı ve etkin bir biçimde takip edildiği durumlarda ise kaynaklarını turizm sektörüne açan ülkelere, bölgelere, destinasyonlara “sürdürülebilir” ve değerli bir ekonomik kaynağın oluşmasına olanak tanımaktadır.

Bu çerçevede turizm planlamasının temel nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Bölgede turizmin kontrolsüz gelişmesini önlemek,
• Arazi kullanımını olumlu olarak geliştirmek,
• Çevrede pozitif değişme yaratmak,
• oplumsal kültürde olumlu değişme yaratmak,
• Bölgede taşıma kapasitesinin zorlanmasının önüne geçmek,
• Aşırı turist sayısını sınırlandırmak,
• Hizmet kalitesinde düşmeyi önlemek.

Turizm planlaması, bir turizm bölgesinin en önemli hedeflerini gerçekleştirme unsurlarından bir tanesidir. Turizmin, özellikle gelirin tabana yayılması hedefini ve turistten elde edilen gelirin en üst seviyeye çıkarılması için planlama büyük bir öneme sahiptir. Turist sayıları ve turizmden elde edilen gelir artırılırken bunu bölgeye zarar vermeyecek şekilde gerçekleştirmek ise en önemli hedef olmalıdır. “Sürdürülebilir” turizm hedefleri, turizm destinasyonlarının günümüzdeki en olmazsa olmazlarından olarak kabul ve destek görmektedir.

Turizm Planlama Süreci

Ateş’e (2010) göre, turizm sektörünün planlanmasını gerektiren başlıca nedenler şöyle sıralanabilir:

• Turizm sektörüne kamu yönetimi tarafından yapılacak müdahaleleri düzenlemek,
• Çevresel faktörlerin (ekonomik, siyasal, teknolojik yapı vs.) değişimini tahmin ederek gerekli tedbirleri almak,
• Hedeflerin ve kaynak kullanımındaki önceliklerin doğru biçimde tespit edilmesi ve turizmin alt yapı finansman ihtiyacının belirlenmesi,
• Turizmin ilişkili olduğu diğer sektörlerle koordinasyonu sağlayıcı tedbirler belirlemek,
• Turizm arz ve talep tahminlerini yaparak, gerekli önlemleri almak,
• Turizmin ihtiyaç duyduğu iş gücü miktarının tespit edilmesi,
• Ülkenin doğal ve kültürel mirasını koruyucu tedbirler almak,
• Turizm aracılığı ile bölgelerarası gelişmişlik farklılığının giderilmesine katkıda bulunmak,
• Turizm planının uygulanmasından sorumlu kurum ve kuruluşları tespit etmek ve yetkilendirmek.

Olalı’ya (1990) göre turizm planının amaçlarını;

Temel hedefler: Ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasında turizmin hızlandırıcı ve sürükleyici bir sektör olmasını sağlamak, turizmde kantitatif (nicelik) ve kalitatif (nitelik) bir gelişmeyi gerçekleştirmek, bu amaçla izlenecek turistik tanıtma ve propaganda stratejisini belirlemek, turizmin millî gelire ve istihdam yaratmaya olan katkısını artırmak, turizmin meta-ekonomik avantajlarını artırmak, dezavantajlarını azaltmak, turizmin bölgesel kalkınmaya olan etkisinden yararlanmak ve turistik altyapı ve üst yapı yatırımlarında öncelikleri belirlemek,

Diğer hedefler: Turizm için öngörülen gelişme hedefleri doğrultusunda turistik arz ve talep dengesini sağlamak, plan dönemi sonunda ulaşılacak dış ve ulusal turizm talebini tahminlemek, turizmin ödemeler dengesine olan net katkısını hesaplamak, öngörülen turistik yatırım ve arzı hesaplamak, konaklama sektörünün doluş oranlarını hesaplamak, doğal ve kültürel varlığı korumak ve turistik çoğaltmanı tahminlemek gibi hedefler oluşturmaktadır.

Turizm planlama süreci; turizm talep tahminlerinden (bölgeyi ziyaret etmesi muhtemel ziyaretçi profilini ve talep miktarının belirlenmesi), arz verilerinin (bölgenin çekiciliklerinin ve turizm ürünleri) belirlenmesine, tanıtmadan, turizm yatırım ve finansman araçlarının tespit edilmesi ve sonuçların değerlendirilmesine kadar birçok önemli ve detaylı çalışma gerektiren aşamayı kapsar (S:171, Tablo 7.2).

Bölgesel turizm planlaması sürecinin birinci aşaması olan araştırma aşaması nda yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir:

• Bölgenin turizm olanaklarının ve kaynaklarının belirlenmesi (bölgesel ve kurumsal altyapı, kamusal ve örgütsel yapı),
• Turizm gelişim politikaları ve planlarının mevcut durumunun tespiti (insan kaynakları, toplumsal yapı),
• Fiziksel alt-yapı (ulaştırma tesisleri ve olanakları, su arzı, enerji, atık su sistemi, iletişim sistemi, drenaj sistemi),
• Bölgesel üst-yapı (konaklama tesisleri, yerel tur hizmetleri, yiyecek-içecek tesis ve olanakları, turisti bilgilendirme, alışveriş olanakları),
• Çekicilikler (bölgenin turizm ve çekim kaynakları),
• Bölgenin turizm pazarlarının araştırılması (hedef pazarların belirlenmesi, pazar araştırması vb.) olarak sıralanmaktadır.

Karar verme sürecinde yapılması gerekenler ise şöyle sıralanabilir:

• Bölgesel turizm gelişme planlarının hazırlanması,
• Bölgesel turizm amaçlarının belirlenmesi,
• Bölgesel turizm politikalarının belirlenmesi,
• Bölgesel turizm stratejilerinin belirlenmesi,
• Uygulama planlarının belirlenmesi adımları.