Ünite 1: Turizmin Genel Yapısı ve Temel Kavramlar

Boş Zaman ve Turizm

Boş zaman faaliyetleri kişinin yaşadığı evde, bölgede, ülkede veya başka bir ülkede gerçekleştirilebilir. Bu faaliyetler tek başına gerçekleştirilebileceği gibi kişinin ailesi veya arkadaş grubu ve hatta hiç tanımadığı kişilerle birlikte de gerçekleştirilebilir. Kişinin boş zamanlarında gerçekleştirebileceği faaliyetler şöyle sıralanabilir:

• Spor yapmak,
• Kitap okumak,
• Film seyretmek,
• Oyun oynamak,
• İnternette dolaşmak,
• Alışveriş yapmak,
• Resim yapmak,
• Ev dışında yemeğe çıkmak,
• Turizm faaliyetlerine katılmak.

Turizm faaliyetleri kişilerin iş dışında sürekli yaşadıkları yerden başka yerlere gezme, görme, eğlenme, dinlenme amaçlı seyahatler yapmasını içermektedir. Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesi de kişilerin boş zamana sahip olmalarını gerekli kılar. Geçmiş dönemlerde seyahatler ve buna bağlı turizm faaliyetleri zengin kişilerin ilgi alanına girerken, günümüzde işçi ve memur kesiminin de gelir düzeylerinin artması ve ücretli tatil haklarının bulunması, turizm faaliyetlerinin düşük ve orta gelirli kesiminde ilgi alanına girmesine neden olmuştur.

Turizmin Tanımı ve Özellikleri

Turizm ile ilgili literatür incelendiğinde pek çok farklı tanıma rastlamaktayız. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Avusturyalı ekonomist Hermann V. Schullard tarafından 1910 yılında turizm “belirli bir ülke, bölge veya şehre giriş yapan ve çıkan yabancıların giriş, çıkış ve kalış hareketleriyle doğrudan ilgili ve özellikle de ekonomik yanı olan işletmelerin toplamı” diye tanımlanmıştır.
• İsviçreli profesörler Hunziker ve Krapf ise 1942 yılında turizmi “yerleşik olmayanların para kazanma amaçlı olmayan ve sürekli kalışa dönüşmeyen seyahatlerinden ve konaklamalarından ortaya çıkan olaylar ve ilişkiler toplamı” olarak tanımlamıştır.
• Mathieson ve Wall, turizmi, “turistlerin normal olarak yaşadıkları ve çalıştıkları yerden başka yerlere olan geçici hareketlilikleri ve turistlerin gittikleri bu yerlerde kalışları boyunca ihtiyaçlarının karşılanması için gerçekleştirilen faaliyetler” olarak tanımlamaktadır.
• Harsssel, “ziyaretçileri çekmeye ve onların ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılamaya yönelik bir işletmecilik faaliyeti” olarak ifade edilmiştir.
• Birleşmiş Miletler Dünya Turizm Örgütüne göre “turizm insanların her zamanki yaşadığı çevreden başka bir yerde bir yılı aşmamak üzere boş zaman, iş ve diğer amaçlarla yaptığı faaliyetler” olarak tanımlanmıştır.

Birleşmiş Miletler Dünya Turizm Örgütüne göre turizm üçe ayrılmıştır. Bunlar kısaca şöyle açıklanabilir:

• İç turizm: Ülke vatandaşlarının kendi ülkesi sınırları içinde turizm faaliyetlerine katılmalarıdır.
• Aktif dış turizm : Bir ülkeye başka ülkelerden turistlerin gelmesini ifade eden bir kavramdır.
• Pasif dış turizm: Bir ülke vatandaşlarının diğer ülkelere turist olarak girmesini ifade eden bir kavramdır.

Aktif dış turizm hareketleri turist kabul eden ülkeye döviz girişi sağlar ve turizm gelirlerinin artmasına neden olur. Pasif dış turizm faaliyetleri ülkeden döviz çıkışına neden olacaktır. İç turizm faaliyetleri ise ülke içindeki ekonominin canlanmasına yardımcı olacaktır. Turizmin beş temel özelliği bulunmaktadır:

• Turizm olaylar ve ilişkilerin toplamıdır.
• Bu olaylar ve ilişkiler insanların destinasyonlara doğru seyahatinden ve bu destinasyonlardaki kalışlarından ortaya çıkar. Seyahat turizmin dinamik yönünü, kalışlar ise statik yönünü temsil eder.
• Bu seyahat ve kalışlar insanların normal olarak çalıştıkları ve yaşadıkları yerlerin dışına doğrudur.
• Bu destinasyonlara doğru olan hareketlilik geçici ve kısa dönemlidir.
• Bu destinasyonlara yönelik ziyaretteki amaçlar çalışmaya yönelik olmayan amaçları içerir.

Turistin Tanımı ve Özellikleri

Uluslararası Resmi Seyahat Örgütü tarafından önerilen ve Dünya Turizm Örgütü tarafından da kabul edilmiş tanıma göre “turistler gittikleri ülkede en az 24 saat kalış yapan ve amacı boş zaman değerlendirme faaliyetlerinden (rekreasyon, tatil, sağlık, eğitim, din ve spor) veya iş amaçlı faaliyetlerden (aile, toplantı ve görev) herhangi biri olan geçici ziyaretçilerdir”. Dünya Turizm Örgütü istatistiksel amaçlı olarak turizme katılan kişilerle ilgili olarak birtakım sınıflandırmalar yapmıştır. Bu sınıflandırmalar şöyle sıralanabilir:

• Uluslararası gezgin,
• Ziyaretçi,
• Günübirlikçi.

Seyahatlerinin başladığı ve biteceği ülke arasında herhangi bir noktada 24 saati aşmayacak şekilde duraklama yapan ve buradan aynı ya da başka bir ulaştırma şirketiyle yolculuklarına devam eden yolcular ‘transit yolcu’ denir.

Turistlerin turizm faaliyetlerine katılım amaçları genel olarak altı grup altında toplanmıştır:

• Boş zaman aktiviteleri, rekreasyon ve tatil,
• Arkadaş ve akraba ziyaretleri,
• İş ve meslek,
• Sağlık,
• Din ve hac,
• Diğer nedenler.

Turist Tiplemeleri

Turizm literatürü incelendiğinde turist rollerine dayalı dört çeşit turist tiplemesinin olduğu görülmektedir:

• Örgütlenmiş kitle turistleri,
• Bireysel kitle turistleri,
• Araştırıcı turistler,
• Başıboş turistler.

Plog (1974) turistlerin kişilik özelliklerine dayalı bir sınıflandırma yapmıştır. Bunlar;

• Dışa dönük turist tipi,
• İçe dönük turist tipi ve
• Orta merkezli turist tipi şeklinde sıralanabilir.

Smith (1977) ise altı sınıfı içeren bir tipleme geliştirmiştir. Bu tipleme turist sayısı ve onların yerel şartlara ne kadar uyum sağladığına dayalıdır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Araştırıcı,
• Seçkin,
• Farklı,
• Öncü kitle,
• Kitle turizmi,
• Charter turizmi.

Decrop ve Snelders (2005) karar verme değişkenleri ve süreçlerine göre turistleri altı gruba ayırmışlardır:

• Alışılmış turistler,
• Akılcı turistler,
• Hedonik turistler,
• Fırsatçı turistler,
• Kısıtlı turistler,
• Uyumlu turistler.

Tarihsel Perspektiften Turizm ve Turist Kavramının Geleceğe Yönelik Seyri

İlk çağlarda bu hareketliliklerin çoğu savaş, din, sağlık ve ticaret nedeniyle yapılmaktaydı. Özellikle savaşlar ve ticaret nedeniyle ortaya çıkan yer değiştirmeler daha çoktu ve mesafeler uzun olabilmekteydi. Barutçugil (1984) turizm olayının başlangıcını özellikle gezginler ve ticaret amaçlı seyahatlere vurgu yaparak Sümerlere, Finikelilere ve Mısırlılara kadar götürmektedir.

Günümüz turizm hareketleri içinde yer alan sportif etkinlikler eski Yunanlılar dönemindeki düzenlenen olimpiyatlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dönemde seyahatlere katılanlar için en önemli sorun güvenlik ve barınma ihtiyaçlarının karşılanmasıydı.

Orta Çağ dönemine baktığımızda turizm olarak adlandırabileceğimiz seyahatlerdeki temel amaç dindi.

1800’lü yıllarda demiryolunun gelişmesiyle beraber ulaştırma araçlarının arasına tren de yerini almıştır. 1814 yılında Thomas Cook tarafından organize edilen ve trenin kullanıldığı seyahat ilk organize tur olarak literatürde bahsedilir. Buharlı gemiler de kıtalararası seyahatlerin artmasına yardımcı olmuştur.

1900’lü yıllar, modern turizmin hareketlerinin ortaya çıktığı ve geliştiği yıllardır. Bu dönemde işçilere ücretli tatil hakkının verilmesi, ekonomik gelişme, kara yolu ulaşımında arabaların devreye girmesi, jet uçaklarının ülkeler ve özellikle de kıtalararası seyahatleri kolaylaştırması, turistleri ağırlayacak modern konaklama işletmelerinin yapılması daha çok kişinin seyahate katılmasını sağlamıştır.

Modern turizm hareketlerinin seyri hangi yönde ilerleyecektir? Bu sorunun cevabı Dünya Turizm Örgütünün “2030’lara doğru turizm küresel bir bakış” (Tourism Towards 2030/Global Overview) adlı araştırmasında aşağıdaki şekliyle tahmin edilmiştir:

• Seyahat edenlerin sayısında 2010-2030 yılları arasında yıllık ortalama 43 milyonluk artış görülecektir.
• Uluslararası turizme katılan kişi sayısı 2020’de 1,4 ve 2030’da ise 1,8 milyara ulaşacaktır.
• Yeni turizm talebinin büyük bölümü AsyaPasifik bölgesine yönelecektir.
• Orta Doğu ve Afrika kıtası da dünya turizm pastasındaki payını büyütecektir.
• 2030’da seyahat motivasyonu açısından önemli bir değişiklik olmayacak, tatil/dinlence ilk sırayı koruyacak (%54), akraba ziyareti/sağlık ve dinî amaçlı ziyaretler ikinci (%31), iş ziyaretleri ise üçüncü sırada (%15) yer alacaktır.
• Ulaşım türü açısından hava yolu taşımacılığı liderliğini sürdürecek ancak artış hızı daha düşük düzeylerde kalacaktır.
• Bölgeler arası seyahatler, bölge içi seyahatlere kıyasla daha hızlı bir artış izleyecektir.

Geleceğe yönelik turist tipleri, teknolojik gelişmelerin turizm faaliyetlerine etkisi ve turizm çeşitleri hakkında da şunlar söylenebilir:

• Tatil ve dinlenme amaçlı kitle turistleri varlığını korumakla beraber, daha deneyimli, daha bilgili, daha bağımsız ve ziyaret ettiği yer konusunda da seçici olan turist tiplerinin sayısı artacaktır.
• Sağlıklı ve sürdürülebilir yaşam biçimi ilkesini benimsemiş tüketici tipleri turizm sektöründe ağırlığını hissettirecektir. Sektör temsilcileri de bu eğilime cevap verecek turistik ürünleri geliştireceklerdir.
• İnsanların gelirlerindeki artış, turisti güç merkezi hâline getirecektir. Turist daha iyi deneyimler, daha hızlı servis, çok seçenek, sosyal sorumluluk ve büyük oranda da memnuniyet talep edecektir. Tercihler çabuk değişebilecektir. Las Vegas’ta kısa bir tatil yapan turist hemen sonrasında Afrika’da altı aylık bir eko turizm isteyebilecektir. Bu durum turistleri davranış veya tutumlarına göre bölümlere ayırmayı zorlaştıracaktır. Teknoloji ve sosyal medyayı çok iyi kullanan bir turist tipi olacaktır.
• Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişme destinasyon seçimi ve rezervasyon süreçlerinde artan bir önem kazanacaktır. Seyahat acentesi kullanımı yerine İnternet üzerinden bireysel çevrimiçi rezervasyonlar daha da artacaktır.
• Seyahat şirketleri sosyal medya kanalını daha çok kullanacaklardır.
• Sağlık ve gastronomi turizmine yönelik eğilimler artacaktır.

Turizmin Diğer Bilim Dalları ile İlişkileri

Turizm disiplinler arası bir bilim dalı olması nedeniyle birçok bilim dalıyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkilidir. Bu bilim dalları şöyle sıralanabilir:

• Turizm ve Ekonomi: Turizm faaliyetleri ekonominin üretim, tüketim, harcama, millî gelir, ödemeler dengesi, istihdam gibi temel kavramları ile yakından ilgilidir.
• Turizm ve İşletme: Turizm faaliyetlerine katılan bireyler sürekli yaşadıkları çevre dışına çıktıkları için ihtiyaçları olan mal ve hizmetleri, her zamankinden daha fazla şekilde bu mal ve hizmetler üreten işletmelerden temin edeceklerdir. İşletmeler turistlerin gelmesiyle ürettikleri mal ve hizmetlerin sayısı ve çeşidinde artış yapmaya başlayacaklardır. Pazarlama karması elemanlarını bu yeni tüketici kitlesine göre şekillendireceklerdir.
• Turizm ve Hukuk: Uluslararası turizm hareketlerinin artması ülkeler arasındaki antlaşmaların yeniden düzenlenmesini gerekli kılmıştır. Sınır giriş formaliteleri, pasaport ve vize işlemleri, turistten yerel halka veya yerel halktan turiste yönelik eylemlerin hangi hukuki süreçlere tabi olacağı gibi konular bunlardan birkaçıdır.
• Turizm ve Sosyoloji: Turizm faaliyetleri bireyin veya grupların farklı topluluklar içine katılmasını gerektirmektedir. Özellikle uluslararası boyutta gerçekleşecek bir turizm faaliyeti farklı kültürlerdeki insanların karşı karşıya gelmesi demektir. Bu karşılaşma turistlerin gittiği bölgelerdeki sosyokültürel yapı üzerinde değişimlere neden olmaktadır.
• Turizm ve Davranış Bilimleri: Davranış bilimleri insan davranışlarını konu almaktadır. Turist davranışları, incelenmesi gereken bir alandır. Turistlerin tutumları, algılamaları, beklentileri, kişilikleri davranış bilimlerinin ilgi alanına girmektedir.
• Turizm ve Pazarlama: Pazarlama tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, bu istek ve ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetlerin tasarlanması ve bunların tüketicilere sunulması le ilgili faaliyetleri kapsar. Turizm faaliyetlerine katılacak tüketicilerin ne tür mal ve hizmetleri talep edecekleri konusu da pazarlamanın ilgi alanına girmektedir.
• Turizm ve Eğitim: Eğitimin bir yönü kişilere belirli bilgi ve becerilerin verilmesinin sağlanmasıyla ilgilidir. Turizm birçok hizmetin tüketicilere sunulmasını gerektirmektedir. Bu sunumun niteliği bu sunumu yapacakların bu alanda alacakları uygun ve nitelikli eğitim faaliyetleriyle mümkün olabilecektir. Sunulan hizmetin kalitesini ayrıştıracak tek önemli nokta sahip oldukları eğitimli insan gücüdür.
• Turizm ve Coğrafya: Turizm faaliyetleri insanların mekân üzerinde sürekli yer değiştirmelerine neden olmaktadır. Bu yer değiştirmeleri, mekân üzerinde birtakım etkilere sebep olmaktadır. Mekânın özellikleri de yani yeryüzü şekilleri, dağlar, ovalar, göller vb. turistlerin bir bölgeye olan hareketliliğini etkilemektedir.
• Turizm ve Arkeoloji: Arkeoloji geçmiş medeniyetlerin izlerinin ortaya çıkarılmasını sağlayan bir bilim dalıdır. Arkeologların çalışmalarıyla ortaya çıkan arkeolojik eserler kültür turizminin önemli bir unsurudur. Turizm arkeolojik kalıntıların ortaya çıkartılmasına ve çıkmış olanların da korunmasına yardımcı olmaktadır.
• Turizm ve Mimarlık: Turistlerin ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik taleplerin ortaya çıkardığı yapılaşma mimarinin ilgi alanına girmektedir. Turistlerin konaklayacağı tesisler, yeme içme üniteleri, rekreasyon alanları, eğlence tesisleri bunlara örnek olarak verilebilir.