Ünite 4: Sebzeler

Giriş

Günümüz dünyasında eskiye oranla çok daha fazla sayıda insan daha önce hiçbir zaman olmadığı kadar çok miktarda ve çeşitli yiyeceğe erişim imkanına sahipti. Bununla birlikte yine çok fazla sayıda insan ya açtır ya aşırı beslenmektedir. Sağlıklı beslenme için vücudun karbonhidrat, protein ve yağa ihtiyacı vardır. Bunlar vücudun enerji veya kalori kaynağıdır. Demir, kalsiyum gibi mineraller ile A, B, C, D ve E vitaminleri ise vücuda enerji vermez ama beslenme açısından aynı derecede önemlidir. Mineraller ve vitaminler bakımından zengin, yağ oranı düşük olan sebzeler, insan sağlığı ve beslenmesi bakımından büyük önem taşır. Sağlıklı ve uzun bir ömür sürebilmek için beslenmemizde meyve ve sebzelere daha fazla yer ayırmamız gerekir.

Sebzelerin Tanımı ve Beslenme Sorunu

Kök, gövde, sürgün yaprak, çiçek, meyve ve tohumlarından gıda olarak faydalanılan bitkilere sebze denir. Beslenmemizde yerel olarak ve mevsiminde üretilmiş güvenilir gıdalara özellikle sebzelere daha fazla yer ayırmak gerekmektedir. Dünyada bu konuda atılmış önemli adımlardan biri, 1986 yılında İtalya’da Carlo Petrini tarafından başlatılan uluslararası “slow food” hareketidir. Türkçeye yavaş yemek olarak çevirebileceğimiz bu hareketin temel amacı “fast food”a karşı yerel mutfakların zenginliğini ve önemini vurgulamaktır. Bu sayede yerel üretim ile tüketim desteklenmiş olacak ve daha sağlıklı beslenme ortaya çıkacaktır.

Günümüzde dünya nüfusunun 8 milyara dayanmakta olduğu hesaba katılırsa gıda ve beslenme sorunu üzerine eleştirel bir yaklaşımın gerekliliği kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Artan nüfusun ihtiyacını karşılamak için üretilen tarımsal ürünlerde kullanılan zirai ilaçlar ve hayvansal ürünlerde kullanılan antibiyotikler ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilmektedir Bu durumun önüne geçebilmek için çiftçileri iyi tarım uygulamaları yapmaları bakımından teşvik etmek gerekmektedir. İyi tarım uygulamalarına örmek olarak organik tarım verilebilir. İyi Tarım Uygulamaları: Tarımsal üretim sistemini sosyal açıdan yaşanabilir, ekonomik açıdan kârlı ve verimli, insan sağlığını koruyan, hayvan sağlığı ve refahı ile çevreye önem veren bir hâle getirmek için uygulanması gereken işlemleri ifade eder.

Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almasıdır. İyi bir beslenme, hastalıklara karşı bizi korumaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenme ise önemli sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Besin öğeleri vücudun gereksinmesi düzeyinde alınmadığında yetersiz beslenme oluşur. Gereğinden fazla besin tüketilirse çok alınan bazı öğeler vücutta yağ olarak depolandığı için sağlık için zararlı olur. Bu duruma da dengesiz beslenme denir. Yetersiz ve dengesiz beslenmenin ikisi birden de kötü beslenmeyi meydana getirir.

Sebzelerin, vitamin içerikleri bakımından zengin olması, madensel maddeler yönünden vücudun gereksinimini karşılaması, kalorisi az olduğunda kilo aldırmaması, iştah açıcı olmaları, sindirimi kolaylaştırmaları ve tedavi edici fonksiyonları sebebiyle insan sağlığı ve beslenmesi yönünden önemi büyüktür. Sağlıklı beslenmede karbonhidratların, proteinlerin, yağların, liflerin, mikro besinlerin dengeli olarak alınması önemlidir.

Sebzeler, insanların beslenmesinde doğrudan kullanıldıkları gibi; taze, konserve, sebze suyu, toz, kurutma, turşu, reçel, marmelat ve dondurulmuş olarak gıda endüstrisinde çok çeşitli şekillerde kullanılmaktadır. Ülkemizde gıda sanayi, hayvansal kökenli gıdalar hariç, ihtiyacı önemli ölçüde karşılamaktadır.

Meyve ve sebze işleme sanayinin bazı önemli zorlukları vardır. Bu zorlukların başında bu tip ürünlerin kolay bozulabilir olması, mevsimsellik ve iklim koşullarına bağlı olarak miktar ve kalitede yaşanan değişiklikler gelmektedir. Sebzelerin kolayca bozulabilmesi, onları daha dayanıklı hale getirebilmek için konserve sanayinin gelişmesine sebep olmuştur.

Sebzeler gıda sanayinin yanı sıra ilaç ve kozmetik sanayisinde de kullanılmaktadır. Özellikle kırsal kesimde yaşayan insanlar çeşitli bitkileri ve bu arada sebzeleri birçok hastalığa karşı geleneksel yöntemlerle şifa verici olarak da kullanmaktadır.

Sebzeler değişik iklim koşulları altında yetiştirilebilen bitkilerdir. Sebzelerin yetiştirilmesinde iklim koşullarının yanı sıra toprak, sulama, gübreleme, kaliteli tohum, makineleşme, pazarlama, tarımsal kuruluşlar ve uygulanan tarım politikaları gibi faktörler de önemlidir.

Sebzeler çok çeşitli toprak tipleri üzerinde yetiştirilebilir. Ancak toprağın bünyesi ya da başka bir ifade ile killi veya kumlu olması verimliliği önemli ölçüde etkiler. Sebze yetiştirmek için en ideal topraklar; bahçe toprağı da denilen, su tutma kapasitesi kumlu topraklara göre daha yüksek olan kumlu-tınlı (balçık) topraklar, tınlı topraklar ve milli-tınlı topraklardır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) 2012 verilerine göre, dünyada 572 milyon dekar yaş sebze üretimi yapılmıştır. Bu alanda üretilen toplam yaş sebze miktarı 1.1 milyar tondur. Sebzeler içinde en fazla üretim yaklaşık 162 milyon ton ile domatese aittir. Domates üretiminden sonra en fazla üretimi yapılan sebzeler; karpuz, kuru soğan, lahana, hıyar, patlıcan, havuç, biber, marul ve sarımsaktır.

2012 yılı FAO verilerine göre dünyada en fazla yaş sebze üreten ülkeler sırasıyla; Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan, ABD, Türkiye, İran, Mısır, Rusya Federasyonu, Meksika, İspanya ve İtalya’dır. Bu ülkeler dünya yaş sebze üretiminin yaklaşık %77’sini karşılamaktadır.

Yaş sebzenin kolay bozulabilir olması ve insan sağlığını etkilemesi; depolama, ambalajlama ve nakliyesinde diğer sektörlere göre daha fazla özen gösterilmesine neden olmaktadır. 2012 verilerine göre dünyada en fazla ihracatı yapılan ilk beş ürün; domates, biber, soğan, patates ve hıyardır. Dünya yaş sebze üretiminde ilk ona girmeyen bazı ülkelerin ihracatta ilk sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Bu ülkelerden en önemlisi Hollanda’dır. Fransa, Belçika, Kanada ve Fas da yaş sebze ihracatında önde gelen ülkeler arasındadır.

Türkiye kuzey yarım kürede 36-42 Kuzey paralelleri, 26- 45 Doğu meridyenleri arasında, ılıman iklim kuşağı üzerinde yer alan bir ülkedir. Alp-Himalaya kıvrım dağ kuşağı içerisinde bulunan Türkiye’nin ortalama yükseltisi 1141 m’dir. Kıyı şeridinde yer alan en önemli tarım alanları akarsuların getirdikleri alüvyonlarla oluşan Çukurova, Silifke, Bafra ve Çarşamba Ovalarıdır. Ege Bölgesi’nde ise dağ sıralarının denize dik olarak uzanması ve bu dağ sıraları arasında Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz ve Bakırçay ovaları gibi tektonik depresyonların iç kesimlere kadar sokulması, tarıma elverişli olan ovaların geniş yer tutmasına sebep olur. Türkiye’nin batı ve güney kıyıları Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Ancak iç kesimlere doğru girildikçe denizel etkilerin azalarak karasallığın artması, yükselti ve bakı gibi faktörlerin etkisiyle Akdeniz iklimi değişikliğe uğrayarak karasal iklimin etkileri belirginleşir. Doğu Karadeniz kıyılarında ise lokal şartlara bağlı olarak Akdeniz ikliminin etkileri iyice kaybolur ve yıllık sıcaklık farkının az olduğu, her mevsim yağış görülebilen Karadeniz iklim tipi ortaya çıkar. İklim ve topoğrafya koşullarındaki bu değişkenlik toprak oluşum koşullarını etkileyerek farklı toprak tiplerinin oluşmasına sebep olmaktadır.

Türkiye’de topografya, iklim ve toprak koşullarındaki bu çeşitlilik tarım ürünlerine de yansımıştır. Türkiye’de yetiştirilen tarım ürünleri büyük bir çeşitlilik gösterir. Bu durum Türkiye’de farklı tarım bölgelerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Ülkemizde sebze yetiştiriciliği en fazla Akdeniz Bölgesi’nde gelişmiştir. Bu bölgeyi Ege ve Marmara Bölgeleri takip etmektedir. Yaz mevsiminin kısa sürdüğü Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise sebze üretimi çok azdır. Sebzeler bol su isteyen bitkiler olduğundan sulama imkanlarının yetersiz kaldığı İç Anadolu Bölgesi’nde sebze tarımı gelişmemiştir. Akdeniz ikliminin etkilerinden dolayı kışların ılık geçtiği ve güneşlenmenin fazla olduğu Akdeniz ve Ege Bölgelerinde ise seracılık çok gelişmiştir. Bu sayede sebze üretimi bütün yıl yapılabilmektedir.

Türkiye dünyanın önemli sebze üreticisi ülkelerinden birisidir. Üretilen sebzelerin bir kısmı yurt içinde tüketilmekte bir kısmı da ihraç edilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2014 yılında ülkemizde 27,5 milyon ton sebze (baklagil sebzeleri hariç) üretilmiştir. TÜİK’in 2014 yılı verilerine göre Türkiye’de ekili dikili alanların toplamı 239.440.000 dekardır. Bu alanın 8.040.000 dekarı sebze üretimine ayrılmıştır. Bu rakamlara göre Türkiye tarım arazisinin yaklaşık %3,4’ü sebze bahçelerine ayrılmıştır.

Yaklaşık 12 milyon tonluk üretimi ile domates ülkemizde en çok yetiştirilen sebzedir. Domatesi, 3,9 milyon tonluk üretimi ile karpuz ve 2,2 milyon ton ile biber ve 1,9 milyon tonluk üretimi ile kuru soğan izlemektedir. Türkiye’nin en fazla ihraç ettiği yaş sebze 391 milyon ABD doları ile domates olmuştur. Domatesi biber ve hıyar ihracatı izlemiştir.

TÜİK verilerine göre; Türkiye’de son yirmi yılda örtülü sebze üretimi yaklaşık üç kat artmıştır. Örtü altı üretim veya diğer adıyla seracılık; iklim faktörlerinin etkisinin azaltılarak özel çevre koşullarının yaratılmasıyla yapılan sebze, meyve ve süs bitkileri yetiştiriciliğine verilen addır. İklim faktörlerinin etkisini azaltmak için genellikle cam, plastik, ve naylonlardan yararlanılır. Bu yapılara da sera denir. 1995 yılında 2,3 milyon ton olan örtü altı sebze üretimi, 2014 yılında 6,2 milyon tona çıkmıştır. Biber, domates, fasulye, hıyar, karpuz, kavun, marul, patlıcan, roka ve taze soğan en fazla artış görülen sebzelerdir.

Türkiye önemli bir sebze üreticisi ülke olmasına karşın üretilen sebzelerin ne kadarının yurt içinde tüketildiği, kişi başına tüketimi ve yeterlilik durumları ile ilgili istatistikler yetersizdir. Mevcut istatistiklerden Türkiye’de sebze tüketiminin kendine yeterli olduğu görülmektedir.

Başlıca Sebze Türleri

Sebzeleri botanik özelliklerine, iklim isteklerine ve yenilen kısımlarına göre değişik şekillerde sınıflandırmak mümkündür. Buna göre sebzeleri;

• meyvesi yenen sebzeler,
• yaprağı ve sürgünleri yenen sebzeler ve
• yumru ve kökleri yenen sebzeler

olmak üzere üçe ayırmak mümkündür.

Meyvesi yenen sebzeler; domates, hıyar, acur, biber, bamya, patlıcan, kabak, kavun, karpuz olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yaprağı ve sürgünleri yenen sebzeler; lahana, marul, enginar, ıspanak, pazı, semizotu, maydanoz, roka, tere, nane, dereotu, karnabahar, kuşkonmaz ve brokolidir.

Yumru kök ve sebzeler kısmını ise; soğan, sarımsak, pırasa, havuç, turp, şalgam, kırmızı pancar, kök kereviz, patates ve yer elması oluşturmaktadır.

Dünya domates üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, ABD, Türkiye ve Mısır yer almaktadır. Antalya, Mersin, Muğla, Aydın, İzmir, Manisa, Bursa, Çanakkale, Balıkesir, Amasya, Tokat, Samsun, Şanlıurfa önemli domates yetiştirilen illerimizdir.

Ülkemizde adı salatalık olarak da bilinen hıyarın, ana yurdu Hindistan’dır. Hıyar kabakgiller familyası içerisinde yer almakta ve kornişon, çıtır, çengelköy ve langa gibi birçok türü bulunmaktadır. Dünya hıyar üretiminde ilk beş sırada Çin, Türkiye, İran, İspanya ve ABD yer alır. Ülkemizde en çok Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde yetiştirilir.

Ana yurdu Asya kıtası olan acur kabakgiller familyasından bir bitkisidir. Bitkinin meyveleri hıyara benzer. Acur Türkiye’de en çok Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yetiştirilmektedir.

Ana yurdu Amerika kıtası olan biber, patlıcangiller familyasına ait bir bitkidir. Sıcak ve ılık iklim sebzesidir. Biberde dünya üretiminde ilk beş sırayı, Çin, Meksika, Türkiye, Endonezya ve ABD alır. Ülkemizde Antalya, Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Gaziantep, Samsun, Tokat, İzmir, Manisa, Balıkesir, Bursa ve Çanakkale’de yetiştirilir.

Ana yurdu Afrika kıtası olan bamya ebegümecigiller familyasındandır. Bamya sıcak iklim bitkisidir. Dünyada bamya üretiminde ilk beş sırayı Hindistan, Nijerya, Sudan, Irak ve Fildişi sahili alır. Ülkemizde, Balıkesir, Samsun ve Amasya öne çıkan illerdir.

Ana yurdu Asya’nın doğu ve güneyi olan patlıcan bitkisi patlıcangiller familyasındandır. Patlıcan sıcak iklim sebzesidir. Yetişme döneminde bol su ister. Yeteri kadar ve düzenli olarak sulanmadığı zaman tadı acı olur. Dünya patlıcan üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, İran, Mısır ve Türkiye yer alır. Antalya, Hatay, Mersin, Bursa, Çanakkale, Kocaeli, Manisa, Aydın, Samsun, Tokat, Şanlıurfa, Gaziantep, Diyarbakır, Konya, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir ve Malatya öne çıkan illerdir.

Ana yurdu Amerika ve Asya kıtası olan kabak, kabakgiller familyasından bir bitkidir. Kabak sıcak ve ılık iklim bitkisidir. Soğuklardan çabuk etkilenir. Değişik toprak tiplerinde yetiştirilebilir. Dünya kabak üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, Rusya, İran ve ABD yer almaktadır. Ülkemizde ise Antalya, Mersin, Adana, Hatay, İzmir, Manisa, Bursa, Bilecik, Kocaeli, Ankara, Eskişehir, Bolu, Samsun, Tokat ve Amasya öne çıkan illerdir.

Ana yurdu Afrika kıtası olan Karpuz, kabakgiller familyasındandır. Sıcak ve ılıman iklim bitkisi olan karpuz soğuklardan çabuk etkilenir. Karpuz, akarsu kenarlarındaki milli topraklar ile su tutma kabiliyeti yüksek, derin, geçirgen ve kumlu tınlı topraklarda iyi yetişir. Dünya karpuz üretiminde ilk beş sırada Çin, İran, Türkiye, Brezilya ve Mısır yer alır. Ülkemizde Adana, Antalya, İzmir ve Diyarbakır öne çıkan şehirlerdendir.

Ana yurdu Asya kıtası olan kavun kabakgiller familyasından bir bitkidir. Kavun sıcak ve ılıman iklimlerde daha iyi yetişir. Kavun, humus ve besin maddeleri yönünden zengin, derin, geçirgen ve kumlu tınlı toprakları sever. Kavunda ülkemizde öne çıkan şehirler Ankara, Adana, Antalya, Manisa ve Denizli’dir.

Ana yurdu Avrupa kıtası olan Lahana turpgiller familyasındandır. Baş (beyaz), kırmızı, Brüksel, kara lahana gibi türleri bulunur. Lahana kış sebzesi olduğundan en iyi serin ve nemli yerlerde yetişir. Dünya lahana üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, Rusya, Güney Kore ve Japonya yer almaktadır. Türkiye’de öne çıkan şehirler ise Samsun ve Niğde’dir.

Ana yurdu eski dünya kıtaları olan marul, papatyagiller familyasından bir bitkidir. Kıvırcık ve marul yakın akrabadır. Marulların göbekli, göbeksiz, kıvırcık, aysberg gibi çeşitli türleri vardır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde ve yılın her mevsiminde yetiştirilir. Dünya marul üretiminde ilk beş sırada, Çin, ABD, Hindistan, İspanya ve İtalya gelir. Ülkemizde ise Adana, Antalya, Bursa, Ankara, Çanakkale, İzmir ve Aydın öne çıkan illerimizdir.

Ana yurdu Akdeniz çevresi olan enginar papatyagiller familyasından bir bitkidir. Enginar ılıman iklimlerde iyi yetişir. Humusça zengin, derin ve tınlı topraklarda iyi yetişir. Enginar bitkinin olgunlaşmamış çiçeklerinin etli bölümlerinin sebze olarak yenen kısımlarına verilen addır. Enginar üretiminde dünyada ilk beş sırada İtalya, Mısır, İspanya, Peru ve Arjantin yer alır. Ülkemizde ise en çok İzmir, Aydın, Muğla, Bursa, Çanakkale, Kocaeli, Bilecik, Eskişehir, Ankara, Antalya, Adana ve Samsun illerinde yetiştirilir.

Ana yurdu Asya kıtası olan ıspanak, ıspanakgiller familyasından bir bitkidir. Kış bitkisi olan ıspanak serin iklimli yerlerde, kireççe zengin, derin ve gevşek topraklarda iyi yetişir. Ispanak üretiminde dünyada ilk beş sırayı Çin, ABD, Japonya, Türkiye ve Endonezya alır. Ülkemizde en çok İzmir, Manisa, Muğla, Aydın, Bursa, Bilecik, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Sakarya, Kocaeli, Samsun, Amasya, Tokat, Karabük, Bartın, Ankara, Afyon, Antalya, Hatay ve Mersin illerinde yetiştirilir.

Ana yurdu Akdeniz ülkeleri ve Orta Doğu olan pazı ıspanakgiller familyasındandır. Bir pancar türü olan pazının kökleri değil yaprakları sebze olarak değerlendirilir. Uzun saplı ve iri yaprakları olan pazının yapraklarının rengi, açık yeşilden koyu yeşile doğru değişir. Ilıman iklim bitkisi olan pazı humus bakımından zengin killi-kumlu ve kireçli toprakları sever. Pazının yemeği ve sarması yapılır. Pazının sapları ise turşularda değerlendirilir. Pazı ülkemizde en çok Hatay, Trabzon, Kahramanmaraş, Mersin, Samsun, Sakarya, İzmir ve Aydın’da yetiştirilir.

Ana yurdu Asya kıtası olan semizotu semizotugiller familyasındandır. Semizotu ılıman iklim koşullarının egemen olduğu bölgelerde iyi yetişir. Toprak bakımından fazla seçici olmamakla birlikte organik madde miktarı bakımından zengin kumlu ve kumlu-tınlı toprakları sever. Semizotu, Brokoli ve nane ülkemizde en çok Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri’nde yetiştirilir.

Ana yurdu Akdeniz Bölgesi olan maydanoz, maydanozgiller familyasındandır. Yaprak ve kök maydanoz olmak üzere iki çeşidi bulunur. Maydanozılıman iklim bitkisidir. Maydanoz en çok Hatay, Antalya ve Mersin’de yetiştirilir.

Roka üretiminde Akdeniz Bölgesi ilk sırada yer alır. Dünya karnabahar üretimine ilk beş sırada Çin, Hindistan, İspanya, Meksika ve İtalya yer alır. Ülkemizde Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgelerinde yetiştirilir.

Ana yurdu Kuzey Afrika olan tere, turpgiller familyasından bir bitkidir. Terenin yaprakları yemek ve salatalarda kullanılır. Özellikle et yemeklerine lezzet verir. Yapraklarının yakıcı lezzeti, bileşimindeki kükürtlü bir uçucu yağdan kaynaklanmaktadır.

Ana yurdu Asya ve Avrupa kıtası olan nane ballıbabagiller familyasından bir bitkidir. Ilıman ve nemli iklimlerde iyi yetişir. Bahçe toprağı da denen tınlı toprakları sever. Ülkemizin hemen her yerinde yetişmesine rağmen, ticari olarak Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilir.

Ana yurdu Akdeniz Havzası olan karnabahar turpgiller familyasındandır. Hemen her iklim ve toprak koşulunda yetişebilen karnabahar ülkemizde kış sebzesi olarak bilinir. Soğuğa karşı lahana kadar dayanıklı değildir.

Ana yurdu eski dünya karaları olan kuşkonmaz zambakgiller familyasındandır. Kuşkonmaz özellikle Balıkesir’de üretilir. Dünyada ise en çok ABD’de ve Akdeniz ülkelerinde üretilir.

Ana yurdu Orta Doğu ve Hindistan olan soğan, zambakgiller familyasından olup sarımsak ile yakın akrabadır. Kışlık ve yazlık çeşitleri bulunur. Soğan serin iklim sebzesi olmakla birlikte değişik iklimlerde yetiştirilmektedir. Soğan üretiminde dünyada ilk beş sırada Çin, Hindistan, ABD, İran ve Rusya Federasyonu yer alır. Türkiye’de en çok Orta Karadeniz ve İç Anadolu’da yetiştirilir.

Ana yurdu Asya kıtası ve Güney Avrupa olan sarımsak, zambakgiller familyasındandır. Sarımsak ılık iklim bitkisidir. Fazla soğuk ve nemli bölgeleri sevmez. Sarımsak üretiminde dünyada ilk beş sırayı Çin, Hindistan, Mısır, Rusya Federasyonu ve Bangladeş alır. Ülkemizde en çok Orta ve Batı Karadeniz Bölümünde yetiştirilir.

Ana yurdu Akdeniz Havzası ve Orta Doğu bölgesi olan pırasa zambakgiller familyasından bir bitkidir. Pırasa genellikle kış sebzesi olarak tüketilir. Soğan ve sarımsakla akraba olan pırasanın kokusu soğanı andırır ve soğuğa karşı dayanıklıdır. Serin iklimi olan yerleri sever. Nemli, humuslu ve tınlı topraklarda iyi yetişir. Pırasada dünyada ilk beş sırayı Endonezya, Türkiye, Belçika, Fransa ve Çin alır. Ülkemizde Samsun, Ankara, Konya, Karaman, Samsun, Burdur ve Antalya en çok sarımsak yetiştirilen illerden bazılarıdır.

Ana yurdu Afganistan olan havuç maydanozgiller familyasındandır. Havucun kökleri sebze olarak değerlendirilir. Havuçta dünyada ilk beş sırayı Çin, Özbekistan, Rusya Federasyonu, ABD ve Ukrayna alır. Türkiye’de en çok İç Anadolu Bölgesinde yetiştirilir.

Ana yurdu Asya ve Avrupa kıtası olan turp, turpgiller familyasındandır. Turp ılık ve serin iklim sebzesidir. Turp besin maddeleri yönünden zengin, derin ve geçirgen topraklarda iyi yetişir.

Ana yurdu Orta Doğu bölgesi ve Akdeniz dünyası olan kereviz maydanozgiller familyasındandır. Kök, yaprak ve kesme kereviz başlıca türleridir. Kereviz serin mevsim sebzeleri arasında yer alır. Soğuğa karşı oldukça dayanıklı olan kereviz, sıcak ve kurak koşullara dayanamaz.

Ana yurdu Güney Amerika olan patates patlıcangiller familyasındandır. Tahıllarla birlikte dünyadaki önemli besin kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Patates ülkemizde en çok İç Anadolu ve Ege Bölgesinde yetiştirilir.

Ana yurdu Kuzey Avrupa ve Akdeniz kıyıları olan pancar ıspanakgiller familyasındandır. Pancarlar serin iklim bitkisidir. Kırmızı pancar, şeker pancarı, hayvan pancarı ve pazı başlıca pancar türleridir. Kırmızı pancar Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde ön plana çıkar.

Ana yurdu Kuzey Amerika olan yer elması papatyagiller familyasındandır. Soğuğa karşı dayanıklıdır. Toprak bakımından fazla seçici değildir. Ancak humusça zengin, derin, geçirgen, tınlı ve milli toprakları sever. Yer almasının ana yurdu Kuzey Amerika’dır. Ülkemizde Ankara, Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Burdur ve Uşak illeri yetiştiricilikte ön plana çıkar.