Ünite 5: Girişim Sermayesi Melek Yatırımcılar ve Kitlesel Fonlama

Giriş

Girişim Sermayesi, genellikle küçük ve halka açık olmayan işletmelerin kuruluşunu, genişlemesini, etkinliklerini sürdürmesini veya özkaynak yapısının değişimini finanse etmeye yönelik gerçekleştirilen yatırımlardır.

Girişim Sermayesi ve Melek Yatırımcılar

Girişim Sermayesinin amacı, büyüme potansiyeline sahip işletmelerin gelecekte büyük işletmeler haline gelmesidir. Girişim Sermayesi yatırımı yapan kişi veya kuruluşlar, yatırım yaptıkları işletmelere sermaye desteği sağlayarak işletmelere ortak olmaktadır. Girişim Sermayesi yatırımları temelde 3 farklı yöntemin karması şeklinde finanse edilmektedir:

• Adi hisse senetleri
• İmtiyazlı hisse senetleri
• Teminatsız krediler

Girişim Sermayesi yatırımları özellikle aşağıdaki sektörlerde yoğunlaşmaktadır:

• Bilgi teknolojileri
• Tıbbi hizmetler ve araçlar
• İletişim
• Biyoteknoloji
• Bazı perakendeciler

Girişim Sermayesi ile genellikle Girişim Sermayesi kuruluşları tarafından sağlanan fonlar kastedilmektedir. Girişim Sermayesi çeşitli kuruluşların yanı sıra, Melek Yatırımcılar adı verilen varlıklı bireyler tarafından da sağlanabilmektedir. Ülkemizde Melek Yatırımcı olarak anılan kişilerle ilgili yasal düzenleme, “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik” ile yapılmıştır. Yönetmelikte Melek Yatırımcı, Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak ifade edilmiş olup, Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişileri, kişisel maddi varlıklarını ve tecrübelerini başlangıç aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler olarak tanımlanmıştır. Melek yatırımcılar, özellikle yeni kurulan işletmelerin finansmanında en önemli finansman kaynaklarından biridir. Girişim Sermayesi şirketleri için cazip olmayan küçük yatırımlar melek yatırımcılar tarafından finanse edilmektedir. Melek yatırımcılar risklerini azaltmak amacıyla yakın coğrafyalarda yatırım yapmak ve başka melek yatırımcılarla sendikasyonlar kurmak gibi yöntemlere başvurmaktadır. Melek yatırımcıların girişimcilerle ortak yatırım kararı alabilmesi amacıyla, belli zamanlarda sunum günleri düzenleyip girişimcileri dinleyebileceği melek yatırımcılardan oluşan çeşitli yapılar ortaya çıkmış olup bu yapılara Melek Yatırım Ağı adı verilmektedir.

Melek yatırımcılar, başlangıç aşamasında olan bir iş fikrine ya da işletmeye büyümesi ve gelişmesi için sermaye, bilgi birikimi ve yeni iş bağlantıları sağlar.

Bir girişimci, melek yatırımcısını seçerken sadece yatırımcının yapacağı yatırıma odaklanmamalı, yatırımcının iş çevresine, bağlantılarına, tecrübesine ve bilgisine göre de tercih yapmalıdır.

Girişim Sermayesi, şirketlerinin pazarlama faaliyetlerinde işletme deneyimlerini paylaşmaktan uzaklaşıp finansman rollerine odaklanmaları, bu sonucun ortaya çıkmasında etkili olmaktadır. Melek yatırımcılar, işletmelere Girişim Sermayesi’ne göre işletmenin hayat döngüsünde daha erken aşamada finansman sağladıklarından daha yüksek riske maruz kalmaktadır. Buna rağmen, melek yatırımcılar Girişim Sermayesi’nde kullanılan yönetime katılım gibi geleneksel denetim mekanizmalarını kullanmamaktadır. Melek yatırımcılar, girişimcileri işletmede yüksek ortaklık oranına sahip olmaya zorlayarak girişimcinin çıkarlarını işletmenin performansına bağlamakta ve bu yolla işletmedeki çıkar çatışmasını engellemeye çalışmaktadır.

Girişim Sermayesinin Özellikleri

• Girişim Sermayesi, işletme dışı bir yatırımcı tarafından gerçekleştirilen bir yatırımdır.
• Girişim Sermayesi, orta veya uzun vadeli bir yatırımdır.
• Girişim Sermayesi yatırımı paradan ibaret olmayıp zaman ve emek de gerektirmektedir.
• Girişim Sermayesi sağlayan Girişim Sermayesi şirketi, çoğunlukla işletmenin yönetim kuruluna bir aday atayarak işletmeyle yakından ilgilenmektedir.
• Girişim Sermayesi yatırımlarının temel getirisi, sermaye kazancıdır.
• Girişim Sermayesi, yüksek riskler içermektedir, çünkü finanse edilen işletmelerin iflas etme olasılığı yüksektir.
• Finanse edilen işletme başarılı olsa bile, Girişim Sermayesi yatırımı kolaylıkla likide edilememektedir.

Başarılı Girişim Sermayesi uygulamalarının en önemli unsurları şunlardır:

• Girişim Sermayesi şirketinin yatırım yaptığı işletmenin yönetimine aktif olarak katılarak bilgi, beceri ve deneyimlerini işletmeyle paylaşması
• Yatırım yapılan sektörlerin ve işletmelerin büyüme potansiyelinin yüksek olması
• Girişim Sermayesi şirketinin uzun vadeli yatırım vizyonuna sahip olması
• Sermaye piyasalarının yatırımdan çıkışı kolaylaştıracak şekilde gelişmiş olması

Büyük miktardaki finansmanlar için birden fazla Girişim Sermayesi şirketi bir araya gelerek bir sendikasyon oluşturabilmektedir. Böylece, risk sendikasyona katılan şirketler arasında paylaşılmaktadır. Şirketlerden biri sendikasyonda yönetici olarak yer almaktadır.

Girişim Sermayesinin Ekonomiye Katkıları

• Girişim Sermayesi, tasarrufların yatırımlara dönüştürülmesinde ve ekonomik etkinliğin arttırılmasında etkili olabilir.
• Girişim Sermayesi sayesinde teknolojik gelişmeler ivme kazanabilir ve rekabet avantajı elde edilebilir.
• Girişim Sermayesi yenilikçi düşüncelerin yatırıma dönüştürülmesini hızlandırabilir.
• Girişim Sermayesi halka arzlarda artış sayesinde sermaye piyasalarının büyümesine ve gelişmesine katkı sağlayabilir.
• Girişim sermayesi, işletmelerin diğer finansman olanaklarına erişimini kolaylaştırabilir.
• Girişim sermayesi, küçük işletmelerin finansman ve yönetim sorunlarının çözülmesinde etkili olabilir.
• Girişim sermayesi, işsizliğin azaltılmasına yardımcı olabilir.

Türkiye’de Girişim Sermayesi

Türkiye’deki işletmelerin büyük çoğunluğu küçük işletmelerdir. Türkiye’de faaliyet gösteren küçük işletmeler daha çok aile şirketleridir. Ortakların aynı zamanda yönetici konumunda olduğu ve işletmelerde kurumsallaşma sorunları yaşandığı gözlenmektedir. Bu nedenle işletmeler, kuruluş aşamasında, büyümenin finansmanında ve şirket satın almalarında finansman zorlukları ile karşı karşıya kalmaktadır.

Girişim sermayesi gelişmekte olan ülkelerde sınırlı olarak kullanılan bir finansman yöntemidir. Benzer şekilde Türkiye’de Girişim Sermayesi’nin gelişmesinin önündeki başlıca engeller şunlardır:

• Araştırma geliştirme kaynaklarının yetersizliği
• Girişimci kültürünün yerleşmemesi
• Yönetimde deneyim eksikliği
• Siyasi belirsizlikler
• Ekonomik belirsizlikler
• Finansal piyasaların az gelişmişliği

Girişim Sermayesi’ne olan talebi arttıran belli başlı nedenleri şunlardır:

• Girişimci ruh
• Rekabetçi işgücü
• Jeopolitik konum
• Liberalleşme ve özelleştirme politikaları

Girişim Sermayesi Türleri

Sektöre veya Ürüne Göre Girişim Sermayesi Yatırımları

Girişim Sermayesi yatırımları, sektörden sektöre farklılık göstermektedir. İleri teknoloji gerektiren bilgisayar ürünleri, tıbbi ürünler, biyoteknolojik ürünler ve araştırma geliştirmeye dayalı yeni ürünler yüksek işletme riskine sahiptir. Perakende ve gıda imalatı gibi sektörler görece daha az riskli sektörlerdir.

Yatırımların Büyüklüğüne Göre Girişim Sermayesi Yatırımları

Genellikle, küçük çaplı yatırımlar yeni kurulan işletmeleri, büyük çaplı yatırımlar ise şirket satın almalarını kapsamaktadır.

İşletmenin Gelişim Aşamasına Göre Girişim Sermayesi Yatırımları

İşletmenin gelişim aşamasına göre Girişim Sermayesi yatırımları, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Çekirdek sermaye
• Şirket kuruluşu
• Diğer başlangıç aşaması projeleri
• Genişleme finansmanı
• Kurtarma finansmanı
• Banka borcunun refinansmanı
• İkincil satın alma
• İşletmenin kendi yöneticileri tarafından satın alınması
• İşletmenin başka bir işletmenin yöneticileri tarafından satın alınması

Girişim Sermayesi Şirketleri

Girişim Sermayesi şirketleri, yatırım yapacakları işletmelere ilişkin bir yatırım stratejisi belirlemelidir. Yatırım stratejisinin 2 temel amacı bulunmaktadır: Birincisi, yönetimin odaklanması gereken yatırımlar belirlenerek yönetime yön verir ve gereksiz yatırım önerileriyle uğraşılmasını önleyerek zaman kaybını engeller. İkincisi, bağımsız girişim sermayesi şirketleri için potansiyel yatırımcıların yatırım yapılan işletmelerin ne tür işletmeler olduğunun anlaşılmasını sağlayarak risklerin ve potansiyel getirilerin değerlendirilmesine olanak sağlar.

Girişim Sermayesi Şirket Türleri

Girişim Sermayesi şirketleri aşağıdaki gibi gruplandırabilir:

• Bağımsız şirketler
• Bağlı şirketler
• Yarı bağlı şirketler

Bağımsız Şirketler: Bağımsız Girişim Sermayesi şirketleri başta kurumsal müşteriler olmak üzere birden fazla kaynaktan fon temin ederler. Bu şirketlerin fonlarında tek başına hâkim bir hissedar veya yatırımcı bulunmamaktadır. Fonlar, bağımsız olarak yönetilmekte ve yatırım yapılacak işletmeler şirketin yönetimi tarafından belirlenmektedir.

Bağlı Şirketler: Bağlı şirketler, fonlarını bağlı bulundukları ana şirketten temin ederler. Ana şirket çoğunlukla bir finansal kurumdur ve temin edilen fonlar ana şirket adına yönetilir.

Yarı Bağlı Şirketler: Ana şirket adına yatırım yapmakla birlikte aynı zamanda diğer kaynaklardan temin ettikleri fonları bağımsız olarak yönetirler.

Girişim Sermayesi Şirketlerinin Sunduğu Destek Hizmetleri

Girişim Sermayesi şirketleri, yatırım yaptıkları işletmelere aşağıdaki alanlarda destek hizmetleri sağlamaktadır:

• Stratejik planlama
• Finansal planlama
• Bütçeleme
• Finansal denetim
• Maliyet kontrolü
• Nakit yönetimi
• İnsan Kaynakları Yönetimi

Girişim Sermayesi ve teknoparkların amaçları benzer olmakla birlikte teknoparklarda doğrudan finansman desteği söz konusu değildir. Teknoparklar, işletmelere finansman sağlayabilecek finansal kurumlarla işletmeler arasında bağlantı kurulmasına yardımcı olmaktadır. Teknoparkların sundukları hizmetler şunlardır:

• Yer temini
• Büro hizmetleri
• Muhasebe hizmetleri
• Danışmanlık hizmetleri
• Ekipman temini
• Projelendirme
• Fizibilite çalışmaları

Girişim Sermayesi Şirketlerinin Gelirleri

Girişim Sermayesi şirketlerinin başlıca gelir kaynakları şunlardır:

• Yatırım yapılan işletmelerin hisse senetlerinden elde edilen kâr payı gelirleri
• Yatırımların satışından elde edilen kârlar
• Danışmanlık ücretleri ve diğer hizmet ücretleri

Girişim Sermayesi Yatırım Süreci

Girişim Sermayesi yatırımı süreci, bir iş fikri olan girişimciyle veya Girişim Sermayesi finansmanı talep eden bir yönetici ekibiyle başlar ve yatırımdan çıkışla son bulur. Yatırım sürecinin aşamaları aşağıdaki gibidir:

• İş fırsatının saptanması
• Yatırıma ilişkin incelemeler ve değerleme
• Finansman paketinin yapılandırılması
• Girişim Sermayesi yatırımından çıkış

İş Fırsatının Saptanması

Girişim Sermayesi şirketi, iş fırsatının ne kadar iyi olduğuna karar verirken, yatırımın neden şimdi gerçekleştirilmesi gerektiğini ve işletme yönetiminin iş fırsatının değerlendirmesinde diğerlerine göre neden daha iyi konumda olduğunu sorgulamalıdır.

Yatırıma İlişkin İncelemeler ve Değerleme

Girişim Sermayesi şirketleri yatırım yapmayı düşündükleri işletmeleri değerlendirebilmek amacıyla incelemelerde bulunurlar. Girişim Sermayesi şirketi bir işletmeye yatırım yapmaya karar verdikten sonra işletmenin değerinin belirlenmesine yönelik çalışmaya başlarlar. İşletmenin değeri, yatırımın riskinin girişim sermayesi şirketinin elde edeceği ortaklık yüzdesi ile telafi edilip edilemeyeceğini belirleyecektir. Girişim Sermayesi şirketleri işletmenin yatırımdan önceki değerinin düşük olmasını ve dolayısıyla yüksek ortaklık payı elde etmeyi tercih ederler. Girişimciler ise şirketleri işletmenin yatırımdan önceki değerinin yüksek olmasını ve işletmedeki ortaklık paylarının fazla düşmemesini tercih ederler. Sonuç olarak, belirli değerleme yöntemleri kullanılmakla beraber işletmenin yatırım öncesindeki değeri karşılıklı müzakerelerle belirlenmektedir. Girişim Sermayesi şirketlerinin çoğu 7 yıl içinde yatırımlarını nakde çevirmeyi planlamaktadır.

Finansman Paketinin Yapılandırılması

Her finansman uygulaması kendine özgü özelliklere ve adi hisse senedi, imtiyazlı hisse senedi, banka kredileri gibi farklı unsurları içeren bir yapıya sahiptir.

Girişim Sermayesi Yatırımından Çıkış

Girişim Sermayesi finansmanı sağlayan şirket yatırımını nakde dönüştürerek yatırımdan çıkmak için çeşitli çıkış yolları kullanabilir. Yatırımdan çıkışta en sık kullanılan yöntemler şunlardır:

• Girişim Sermayesi şirketi elindeki hisse senetlerini başka bir işletmeye veya aynı sektörde faaliyet gösteren başka bir Girişim Sermayesi şirketine satabilir.
• Girişim Sermayesi ile finanse edilen işletmenin yönetimi Girişim Sermayesi şirketinin elindeki hisse senetlerini satın alabilir.
• Girişim Sermayesi şirketinin elindeki hisse senetlerini satın alabilecek uzun vadeli bir yatırımcı bulunarak refinansman sağlanabilir.
• Finanse edilen işletme, eğer koşullar uygunsa, borsaya kote edilerek halka açık hale getirilebilir ve Girişim Sermayesi şirketi elindeki hisse senetlerini borsada satabilir.

Kitlesel Fonlama

Kitlesel fonlama, geniş kapsamlı olarak, belirli bir amaç için destek sağlamak amacıyla, bağış şeklinde veya bir tür ödül veya bir işletmeye ortak olarak oy verme hakkı elde etmek şeklinde finansman sağlamaya yönelik yapılan açık çağrı olarak tanımlanmaktadır. Kitlesel fonlamanın amaçları, fon talep edenler ve fon sağlayanlar açısından incelenebilir.

Fon Talep Edenlerin Amaçları

Girişim Sermayesi ve benzer finansman yöntemlerinden farklı olarak kitlesel finansmana başvuran projelerin çeşitli amaçları söz konusudur. Kitlesel fonlamaya, proje ilgi görmediğinden yeterli talep gelmemesi durumunda, girişimciler hatalarını erken aşamada fark edip projeye gereksiz ilave yatırım yapmaktan kurtulabilirler. Kitlesel fonlama, yeni projelerin ilk gelişme aşamasında medya ve benzeri kanallar vasıtasıyla tüketicilerde ilgi uyandırarak, aynı zamanda pazarlamaya yönelik de kullanılmaktadır.

Kitlesel fonlama, finansman talep edenlere finansman sağlamanın ötesinde faydalar sağlayabilecek bir finansman yöntemidir.

Fon Sağlayanların Amaçları

Kitlesel fonlama, yeni girişimlerin finansmanında fon talep edenlerle fon sağlayanların ilişkisi açısından diğer finansman yöntemlerinden farklı özellik göstermektedir. Fon sağlayanlar temelde dört farklı yöntemle bunu gerçekleştirmektedir.

Bağış Modeli: Sanatla ilgili veya insancıl projelerde fon sağlayanlar fon sağlayanlar hayırsever gibi davranarak bağışları karşılığında herhangi bir getiri beklememektedir.

Borç Verme Modeli: Borç şeklinde fon sağlayanlar yatırımları karşılığında bir getiri elde etme beklentisi içinde olurlar.

Ödül Temelli Model: Bu modelde fon sağlayanlar projeyi desteklemek için sağladıkları fonlar karşılığında bir tür ödül elde etmektedir.

Hissedar/Yatırımcı Modeli: Kitlesel fonlama ile fon sağlayanlara hissedar gibi davranılıp yatırımları karşılığında işletmeden pay vererek işletmeye ortak olma veya ortaklara benzer özel imtiyazlara sahip olma olanağı verilebilir.