Ünite 6: Girişimcilik Teşvik ve Destekleri

Giriş

Girişimcilikte en önemli sorun, yeni iş fikirlerini hayata geçirebilmek için ihtiyaç duyulan fonların uygun şartlarda temin edilebilmesidir. Girişimcilerin fon ihtiyacı faaliyet konularına göre sahip olmaları gereken dönen varlıklar ile, işler büyüdüğü zaman yapacakları ilave makine ya da fabrika yatırımlarını kapsayan duran varlıklardan oluşmaktadır.

Finansmanda Yaşam Döngüsü

Birçok firma kurulduktan sonra ya faaliyetlerini devam ettiremez ya da ilave kaynak bulamadığı için büyüme şansı elde edemez. Ancak bazı firmalar, yenilikçi iş fikirleriyle olağanüstü başarı kazanabilirler.

Kuruluş Aşamasında Finansman

Bu aşama firma kurulduktan sonraki ilk aşamadır ve müşteri kazanmak bu süreçte işletmenin birinci amacıdır. Genelde şirketler, bu aşamada ortaklarından ve yakın çevresinden borçlanarak faaliyetlerine devam etmeyi tercih ederler. Bu aşamada firmanın başlangıç giderleri yatırım ve işletme giderleri olmak üzere ikiye ayrılır. Yatırım giderleri; işyeri (satınalma, iç düzenleme - inşaat, dekorasyon v.s), donanım (makine, ekipman, araç, aletler v.s.) iken işletme giderleri; kira, personel giderleri, hammadde, elektrik, su, doğalgaz, vb. giderlerdir.

Gelişme Aşamasında Finansman

Bu aşamaya geldiğinde işletme, satışlarını arttırmış, içinde bulunduğu piyasada bilinir hale gelmiş ve gittikçe büyüyen bir müşteri kitlesine ulaşmayı başarmıştır. Dolayısıyla faaliyet alanını genişletmek, yeni eleman istihdam etmek ve daha fazla kâr elde etmek için ilave sermaye gereksinimi ortaya çıkmıştır.

Olgunluk Aşamasında Finansman

Her ne kadar şirketler kurulurken, süresiz yaşayacakları varsayılsa da, bu varsayım gerçek hayatta pek fazla kabul görmemektedir. Olgunluk aşaması bu döngüdeki son aşamadır.

Girişimcilik İçin Finansman Kaynakları

Günümüzde piyasa değeri milyon dolarla ifade edilen pek çok firmanın başlangıçta küçük sermayeler ile kurulduğu bilinmektedir. Bir girişim planının düşünceden eyleme geçebilmesi için gerekli olan fonların temin edilmesi şarttır. Genellikle bu fonlar özkaynak ya da borçlanma yoluyla finanse edilmektedir.

Girişimciler özelliklede KOBİ’ler gerek kuruluş aşamasında gerekse faaliyetlerini sürdürürken finansal sıkıntı yaşamaktadır. Bu sıkıntıların bir kısmı yönetici hatalarından kaynaklansa da önemli kısmı finansal yönetimi yeterince bilmemekten kaynaklanmaktadır.

KOBİ, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme olarak sınıflandırılan ve kısaca “KOBİ” olarak adlandırılan ekonomik birimlerdir.KOBİ’lerin finansal sorunları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• KOBİ’lerin özkaynakları, büyük işletmelere göre yetersiz kalmaktadır.
• KOBİ’ler sermaye piyasası araçlarından yararlanamamaktadır.
• Düzenli bir finans politikasına sahip olmadıkları için etkin finansal planlama yapamazlar.
• Borçlanma yoluna gittikleri zaman alınan kredilerin faizleri yüksek ve miktarları az olmaktadır.
• Girişimciler bazen ellerindeki fazla paraları, faaliyet dışı alanlara yatırmaktadırlar.
• Devletin işçi ücretlerinden aldığı vergi ve SGK primleri gibi giderlerin yüksek oranda olması.

Küçük işletmelerde en çok kullanılan dış kaynaklar ticari kredi, leasing, factoring ve eximbank kredileridir. Özellikle küçük ölçekli işletmelerin, orta ve büyük ölçekli firmalara göre Eximbank kredilerinden yeterince faydalanamadığı ortaya çıkmaktadır. Dikkat çeken bir diğer nokta ise, küçük ölçekli işletmelerin giderek daha büyük bir bölümünün ticari kredi kullanmaya başlamasıdır.

Özkaynak ile Sağlanan Finansal Destekler

Özkaynak ile finansmanda, şirkete sermaye ilave eden kişi aynı zamanda şirketin belli oranda ortağı olacağı için, firmanın ortaklık yapısı değişmektedir. Burada şirkete sermaye ilave eden kişi şirketin yıllık kârından “kâr payı” adı altında belli bir tutar alabilir.

Özkaynak ile Finansmanın Avantajları:

• Banka kredisi alırken teminat göstermeniz gerekirken, özkaynak ile finansmanda herhangi bir teminat gerekmez.
• Girişimci açısından kişisel bir yükümlülük söz konusu değildir.
• Düzenli bir nakit çıkışı gerektirmez.
• Özkaynak ile finansman yapan firmalar ortalama olarak daha hızlı büyümektedir.
• Ortaklar firmanın iflasını talep edemez.

Özkaynak ile Finansmanın Dezavantajları:

• Ödenen kâr payları vergiden indirilmez.
• Girişimcinin yeni ortakları olur.
• Genellikle borçlar finansmandan daha pahalıdır.

Özkaynak ile Finansal Destek Sağlamada Kullanılan Araçlar

Kişisel Tasarruflar: Kişisel tasarruflar bir girişimcinin elindeki para ile bilgi birikimini içerir.

Yakın Çevre: Bir girişimci başlangıç sermayesini kendisi karşılayamıyorsa, eksik kalan kısmı tamamlamak için başvuracağı ilk kaynak ailesi ve arkadaşlarıdır.

Melek Sermaye: Literatürde değişik tanımı olmakla beraber melek yatırımcı, başlangıç aşamasındaki bir şirkete destek veren, kaynak bulan ve gerektiğinde tavsiyelerde bulunan, zengin ve üst düzey girişimcilik tecrübesine sahip kişilere verilen isimdir. Melek yatırımcılar, firmalara hem finansal kaynak sağlamakta, hem de kendi bilgi ve birikimlerini de girişimcilerle paylaşarak girişimcilere yol göstermektedirler. Melek yatırımcının özellikleri;

• Melek yatırımcılar bağımsız hareket edebildikleri gibi birleşerek grup olarak da hareket edebilmektedirler.
• Melek yatırımcılar başarılı olabilecek bir yatırımı desteklemenin yanında, kendilerinin değerlendirebileceği girişim fırsatlarını da takip etmektedirler.
• Melek yatırımcılar genellikle yatırım yaptıkları alanla ilgili kişisel deneyime de sahiptirler.
• Melek yatırımcı olmayı seçenlerin beklentileri yalnızca yatırdıkları paranın geri dönüşünü sağlamak, katma değer üretmek ve girişim sürecinde rol almak değildir; bunların yanı sıra melek yatırımcıların manevi tatmin beklentisi de vardır.
• Melek yatırımcılar finansman sağladıkları şirketlerin yönetiminde aktif rol almayı istemektedirler.
• Melek yatırımcıların büyük çoğunluğu 35 – 65 yaş arası şirket sahibi iş adamlarından oluşmaktadır.
• Melek yatırımcılar genellikle, proje başına Avrupa Birliği’nde 25.000 – 250.000 avro ABD’de 10.000 – 500.000 dolar aralığında yatırımlara destek vermektedir.
• Melek yatırımcılar en çok sağlık, medikal hizmetler, yazılım ve biyoteknoloji sektörlerine ilgi duymaktadır.

Melek Yatırımcıların Avantajları:

• Melek yatırımcılar genellikle yeni başlayan ve ilk evrelerinde olan işletmelere yatırım yaparlar.
• Melek yatırımcılar tüm sektörlere yatırım yapabilirler fakat; yüksek teknolojiye sahip firmalara ayrı bir ilgi vardır.
• Melek yatırımcılar finansal kararlarda girişim sermayedarlarına göre daha esnektir.
• Melek yatırımcıdan sağlanan para kaldıraç etkisi gösterir.

Melek Yatırımcıların Dezavantajları:

• Melek yatırımcılar aynı firmayı takip eden yatırımlar yapmaktan kaçınırlar.
• Melek yatırımcılar girişimcinin kontrol gücünden ödün vermesine sebep olabilecek söz hakkına sahip olmak isterler.

Girişim (Risk) Sermayesi (Venture Capital): Bir buluşun gerçekleşmesi için yatırılan paraya cesaret sermayesi (venture capital) denir. İlk defa uygulamaya konulacak bir teknolojiyi satın alarak pazarlayan kimseye de cesur sermayedar (venture capitalist) denilmektedir. Klasik anlamda kredi ile iş kurmanın mümkün olamadığı durumlarda girişim sermayesi devreye girmektedir. Örneğin, teknoloji alanında dev buluş projelerinin finansmanı, bankalar aracılığıyla değil, girişim sermayedarları aracılığıyla olmuştur. Gelişmekte olan ülkeler ve Türkiye’de bu finansman modelinin geliştirilmesini zorunlu hale getiren sebep, bankaların kredi faiz oranlarının girişimciler açısından oldukça yüksek olmasıdır. Girişim sermayesi, sermaye ya da nakit sıkıntısı çeken, ancak orijinal projeleri ve büyüme potansiyeli olan küçük ölçekli işletmelerle, yeni kurulacak olan firmalara, sabit bir faiz ödemesi gerektirmeyen ve yeni sermayedarlar tarafından sağlanacak sermaye ile projelerini gerçekleştirme imkânı sağlayan, bir tür finansman yöntemidir.

Girişim sermayesinin özellikleri şunlardır:

• Girişim sermayesi yatırımı, özellikle yeni bir teknolojik buluşu hayata geçirmek üzere kurulmuş veya kuruluş aşamasına gelmiş işletmeler için yapılır.
• Girişim sermayesinin miktarı, sadece yatırımın parasal tutarını kapsamaz.
• Girişim sermayedarı sermaye temin ettiği işletmenin yönetim kurulunda birebir yer alabilir.
• Girişim sermayedarı, bir gözlemci gibi davranarak işletme ile ilişkisini sınırlı tutup, işletmeden düzenli raporlar alarak proje üstünde bir kontrol görevi de görebilmektedir.

Girişim sermaye şirketlerinin kullandığı finansman türleri ise aşağıdaki gibidir:

• Düşünce aşamasındaki yatırımların finansmanı
• Başlangıç finansmanı
• Genişleme finansmanı
• Köprü ya da destek finansmanı
• Satın alınan destek finansmanı

Girişim sermayesi ile finansman; mali ve ekonomik fizibilite etüdü ve bu etüde dayalı olarak bir iş planı hazırlanması ve girişim sermaye şirketine sunulması suretiyle gerçekleştirilir. Türkiye’de girişim sermayesi, ilk olarak 1996 yılında Vakıfbank A. Ş. girişimi ile Vakıf Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş.’nin kurulmasıyla ortaya çıkmıştır.

Ortaklar: İşletmeler özkaynakla finansman yollarından biri olan yeni ortak alma yöntemini kullanarak da finansman gereksinimlerini karşılama yolunu seçebilirler.

Payların Halka Arzı: İşletmeler, özkaynakla finansman yollarından biri olan pay ihraç yöntemini kullanarak da finansman gereksinimlerini karşılama yolunu seçebilirler.

Borç ile Sağlanan Finansal Destekler

Girişimcilerin büyük bir çoğunluğu iş fikirlerini hayata geçirmek için borçlanmak zorunda kalmaktadırlar.Borçlanma arttıkça da, borçlanmaya bağlı olarak başka maliyetler de ortaya çıkmaktadır.

Banka Kredileri: Banka kredileri işletmelerin önemli finans kaynaklarındandır.

Satıcı Kredileri: Genellikle firmalar mal ya da hizmet alımlarının büyük bir bölümünü satıcı firmalardan kredili olarak yapmaktadırlar. Bu anlamda satıcı kredileri, firmanın vadeli olarak mal satın alması gibidir.

Modern Finansman Teknikleri

Girişimciler bazı durumlarda örneğin ellerindeki alacak senetlerini tahsil etmek için ya da bir iş makinası almak zorunda kaldıklarında modern finansman tekniklerinden yararlanabilirler.

Finansal Kiralama (Leasing): Finansal kiralama bir yatırım malının mülkiyetinin leasing şirketine kalarak, belli bir kira karşılığında, kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve yapılan sözleşmede belirlenen değer üzerinden sözleşme süresi sonunda mülkiyetin kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir.

Factoring: Factoring, mal ve hizmet satışından kaynaklanan kısa vadeli ticari alacakların, faktoring şirketine devredilerek, firmanın alacaklarını tahsil edememe riskini azaltmak için yaptığı bir işlemdir.

Girişimcilere Finansal Destek Sağlayan Kurumlar

Halkbank

Halk bankası, Türkiye’de KOBİ’lerin finansman bankası olarak kurulmuştur. Banka günümüzde bu işlevi yanında KOBİ’lerin kalkınma bankası görevini de yürütmek üzere orta ve uzun vadeli proje kredileri vermek, KOBİ’lerin gelişmesi ve büyük sanayiye geçiş sürecinde onlara danışmanlık hizmeti yapmak gibi birtakım fonksiyonları da üstlenmiştir. Banka tarafından girişimcilere sağlanan destekler şunlardır.

• Genç Girişimci Kredisi
• Cesur Girişimci Kredisi
• Usta Girişimci Kredisi
• Mucit Girişimci Kredisi

Eximbank

Türk Eximbank, ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet gösteren girişimcileri kısa, orta-uzun vadeli nakdi ve gayrinakdi kredi programları ile desteklemektedir.

KOSGEB

KOSGEB’in kuruluş amacı, ülkenin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) payını ve etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmektir.

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR)

Kuruma kayıtlı kişilere yönelik olarak kendi işlerini kurmalarına ve geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla uygulanan programlardır.

TÜBİTAK

Endüstriyel araştırma ve teknoloji geliştirmeyi ve yenilikçiliği geliştirmek, özendirmek, izlemek ve üniversite-sanayi ilişkilerini gerçekleştirmek TÜBİTAK’ın ana hedeflerindendir.

Kalkınma Ajansları

Kalkınma Ajansı, ulusal düzeyde Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) koordinasyonunda, kendine özgü teknik ve finansman (bütçe) mekanizmasına sahip, kâr amacı gütmeyen, çabuk karar alıp uygulayabilen, merkezi ve yerel idarelerin dışında, kamu, özel sektör ve STK’ları bir araya getiren, tüzel kişiliği haiz, 5449 sayılı Kanunla düzenlenmemiş işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi, İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (düzey 2 bölgeleri) esas alınarak Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, teknik kapasitesi yüksek, uygulamacı olmayan fakat destekleyici, koordinatör ve katalizör olarak faaliyet gösteren kalkınma birimleridir.

Ulusal Ajans

AB Eğitim ve Gençlik Programlarının ülke içinde tanıtılması, koordinasyonu, yürütülmesi ve programlardan faydalandırılacak projelerin yurtiçinde değerlendirilmesi, seçimi AB Komisyonu tarafından yapılacak projelerin müracaatlarının derlenmesi ve ön değerlendirmelerinin yapılması, üye ülkeler ve AB Komisyonu ile programın gerçekleştirilmesi ve işbirliği kurulması konusundaki ilişkilerin yürütülmesi amacıyla her ülkede uygulayıcı ve koordinatör birim olarak Ulusal Ajanslar kurulmaktadır.

Üniversite Kuluçka Merkezleri

Girişimciler genellikle bilgi eksikliği ve tecrübeden yoksun olarak faaliyetlerine başlamakta olduklarından, buna bağlı olarak başlangıç aşamasındaki engellerle başa çıkmakta zorlanmaktadır. Dilimize ‘incubator’ kelimesinden çevrilen kuluçka merkezleri; girişimlerin en zor ve en kırılgan dönemi olan başlangıç aşamasında girişimin hayatta kalabilmesine, gelişebilmesine ve büyümesine yardımcı olmak için verdikleri rehberlik ile öne çıkmaktadırlar.

Ticaret Bakanlığı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticareti Desteği

Türkiye’nin döviz kazandırıcı hizmet sektörlerinin uluslararası rekabet gücünün geliştirilmesi, hizmet gelirlerinin artırılması, dış pazarlara açılması ve markalaşması amacıyla, Türkiye’de yerleşik şirket ve kuruluşların gerçekleştirdikleri faaliyetlere ilişkin giderlerin desteklenmesini amaçlar.

Kredi Garanti Fonu

Kredi garanti fonu teminat yetersizliği nedeniyle kredi alamayan KOBİ’lere ve KOBİ dışı işletmelere kefil olur.

KGF, KOBİ’lerin ve KOBİ dışı işletmelerin finansmana erişimine destek olur.

TESKOMB- Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri

Küçük ve orta boy işletme sahiplerinin finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan TESKOMB 26.08.1970 gün 21745 sayılı Ticaret Sicili Gazetesinde tescil ve ilan edilerek Tüzel kişiliğini kazanmıştır.

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)

5 kamu, 24 özel sektör, 11 şemsiye kuruluş ve 15 gerçek kişinin bir araya gelmesiyle kurulan bir vakıf olan TTGV, Türkiye Cumhuriyeti ve Dünya Bankası arasında imzalanan bir borç anlaşması gereğince faaliyet başlamıştır.

Ar-Ge ve Yenilik Reform Paketi

Ülkemiz için geliştirilen kamusal desteklerin ve programların en yenisi ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca 2016 yılı içerisinde duyurulan ve ülkemizin kalkınmasına daha fazla ivme kazandırması düşünülen, özellikle yüksek katma değerli alanlara odaklanılmasını planlayan, Ar-Ge ve yenilik sistemlerine birçok farklı alanda yeni teşvik ve desteklerin sunulduğu Ar-Ge ve Yenilik Reform Paketi’dir.