Ünite 7: İşletme Kurma

Giriş

İş kurma süreci, girişimcinin iş planından sonraki aşama olan işin fiilen kurulma aşamasıdır. Girişimcinin iş fikrinin faaliyete geçmesi için bir işletme kurulması gerekir. Bunun için, kendisine ait veya kiralanan gerekli bir iş yerini temin ettikten sonra, gerekli ekipman ve ihtiyaçları sağlar.

İşletme Tipine Karar Verilmesi

İş kurma sürecinin detaylı planlanmasın ardından işin fiilen kurulması aşaması gelmektedir. Bu aşamada işletmenin somut bir biçimde çalışabilmesi için işyeri kurulumu, makine ekipman alımı, personel ve sermaye temini ve yasal kuruluş işlemlerin yapılması gerekmektedir. Yasal kuruluş işlemlerinde girişimcilerin bazı mevzuatlarda belirtilen kurallara uymalıdır. Bu kurallar içinde özellikle Vergi Mevzuatı, Türk Ticaret Kanunu le ilgili diğer mevzuatlar yer alır. İşletme türüne göre faklı mevzuatlar uygulanması nedeniyle, iş kurma sürecinde girişimcinin öncelikli olarak kurulacak işletme türüne karar vermelidir. Girişimcinin kuracağı işletme şahıs işletmesi, adi ortaklık veya şirket şeklinde olabilir. Adi ortaklık, şahıs işletmesinin birden çok kişi tarafından kurulmuş halidir.

Şahıs işletmesi kuracak girişimcinin öncelikle bir iş yeri kiralaması veya iş yerine sahip olması gerekir. Gelir vergisine tabi olan ticaret ve sanat erbabı kazancının tespit usulü bakımından ikiye ayrılırlar: Basit usulde gelir vergisine tabi olanlar ve Gerçek usulde gelir vergisine tabi olanlar.

Girişimci şahıs işletmesi türü olarak bu iki türden birini kuracağı işin büyüklüğüne göre tercih edebilir. 29.07.1998 tarih ve 23417 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 4369 sayılı Kanun’la Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan “Götürü usulde vergilendirme” esası kaldırılarak yerine “Basit usulde vergilendirme” esası getirilmiştir.

Kurulan işletmenin basit usulde vergilendirilmesinin sağladığı bazı kolaylıklar şunlardır;

• Defter tutmazlar.
• Vergi kesintisi yapılmaz ve muhtasar beyanname vermezler.
• Geçici vergi ödemezler.
• Katma değer vergisinden istisnadır.
• Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymet alışları ve satışları dikkate alınmaz.
• Alınan ve verilen belgelerin kayıtları işletmelerin bağlı oldukları meslek odalarındaki bürolarda tutulmaktadır.

Basit usulde ticari kazanç; bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki olumlu farktır. Girişimci basit usulde gelir vergisine tabi işletmeye göre biraz daha büyük ölçekli bir iş yapmak isteyebilir. Bu durumda gerçek usulde gelir vergisine tabi bir işletme kurabilir. Her iki usulde de işletme kuruluşu için hazırlanması gereken çeşitli belgeler ile kurumlara bildirimler yapılması gerekmektedir.

Şirket Kurma

Girişimci yapılacak işi şirket kurarak yapmak isterse şahıs şirketi veya sermaye şirketi kurabilir. Şahıs şirketlerinde genellikle ortakların sorumlulukları sınırsızdır. Bu nedenle işletmelerin ilk kuruluşunda şahıs şirketi olarak kurulması pek tercih edilmemektedir. Şahıs Şirketleri şirket olarak Kurumlar Vergisine tabi değildirler. Şirket ortakları bireysel olarak Gelir Vergisine tabidir ve şirketten almış oldukları kâr payları üzerinden Gelir Vergisi öderler. Şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:

Şahıs şirketleri;

• Kollektif şirket,
• Komandit şirket.

Sermaye şirketleri;

• Sermayesi paylarla bölünmüş komandit şirket,
• Limited şirket,
• Anonim şirket.

Kollektif şirket: Yalnızca gerçek kişilerin ortak olabildiği kolektif şirketlerde sermaye gereksinimi yoktur ve bütün ortakların sorumlulukları sınırsızdır. İlk önce bir Şirket Kuruluş sözleşmesi hazırlanıp noterde onaylatılarak Ticaret Siciline kaydettirilir ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanarak kuruluş tamamlanır. Ayrıca şirketin ilgili odaya üyeliği gerekmektedir.

Komandit şirket: Bazı şirket ortaklarının sorumlulukları sınırsız iken, diğer ortakların sorumluluklarının şirkete katıldıkları sermaye miktarı ile sınırlı olan şirketler komandit şirketlerdir. Sorumlulukları sınırsız olan ortaklara “komandite ortak”, sınırlı sorumlulukları olan ortaklara “komanditer ortak” denir. Komandite ortakların gerçek kişi olması gerekirken, komanditer ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilir. Komandite ortaklar tarafından yönetilen komandit şirketlerin kurulumu için bir Şirket Kuruluş Sözleşmesi hazırlanıp noterde onaylatılarak Ticaret Siciline kaydettirilir ve Türkiye Sicil Gazetesi’nde yayınlanır. Ayrıca şirketin ilgili odaya üyeliği yapılır.

Sermayesi paylarla bölünmüş komandit şirket : Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçı, şirket alacaklarına karşı bir kollektif şirket, diğerleri bir anonim şirket ortağı gibi sorumlu olan şirkettir. Bu tür şirkette kollektif şirket ortakları gibi sorumlu olan ortaklara “komandite”, anonim şirket ortakları gibi sorumlu olanlara “komanditer” ortak denir. Bu tür şirkete uygulamada pek rastlanmamaktadır.

Limited şirket : Bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu için kurulabilir. Limited şirketin esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye paylarının toplamından oluşur. Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu olmayıp, sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler.

Limited şirketlerin özellikleri aşağıdaki gibidir:

• En az 10.000 TL sermaye ile kurulur.
• Kişisel emek, ticari itibar sermaye olarak getirilemez.
• Ortak sayısı ikiden az ve elliden fazla olamaz.
• Gerçek kişiler gibi tüzel kişililer de limited şirket ortağı olabilir.
• Limited şirketin ticaret unvanı işletme konusu ve limited şirket olduğunu gösteren ibarelerden oluşur
• Bankacılık ve sigortacılık haricindeki diğer yasal ticari işleri yapabilirler.
• Ortakların sorumlulukları sermaye taahhütleri ile sınırlıdır
• Ortaklar kamuya olan borçlarına karşı şirketteki payları oranında sorumludur.
• Hisse senedi ve tahvil çıkaramazlar.
• Ortakların sermaye payları en az 25 TL ve katları olmak zorundadır.
• Ortakların sermaye paylarının eşit olma zorunluluğu yoktur. Ortaklar, nakit para, bina, araba, çek, senet gibi mal varlıkları dışında faydalı model veya patent gibi varlıkları da sermaye olarak koyabilir.
• Ortaklık paylarının devri kolay değildir. Anonim şirketlere göre daha zordur.
• Şirket kurumlar vergisi mükellefidir.
• Şirket yönetimi ortaklara verilebilir veya dışarıdan müdür de atanabilir.
• Şirket ortaklarının şirketi temsil etme hak ve yetkileri vardır.
• Ortak sayısı en fazla 50 ile sınırlandırıldığından halka açılamaz.
• Limited ortakların kanunen zorunlu organları, ortaklar genel kurulu ve müdürlerdir.

Limited şirket kurulumu şirket ana sözleşmesinin kurucular tarafından imzalanıp, noterde onaylanması gerekmektedir. Limited Şirket Ana Sözleşmesi’nde şirketin unvanı, merkezinin bulunduğu yer, işletme konusu, sermaye tutarı, sermaye paylarının sayısı, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları, müdürlerin adları soyadları, unvanları, vatandaşlıkları ve şirket tarafından yapılacak ilanların şekli gibi bazı kayıtların açıkça belirtilmesi gerekmektedir.

Kurulacak şirketin isminin daha önceden kurulmuş başka bir şirketin ismi ile aynı olmaması gerektiği için, şirketin ismi belirlenmeden önce Ticaret Sicili Memurluğu’ndan veya Gümrük ve Ticaret Bakanlığı internet sitesinden araştırma yapılmalıdır. Ayrıca şirket unvanının Türkçe olması ve unvanda “Cumhuriyet, Milli, Türkiye” gibi ifadelerin yer almasının istenilmesi durumunda Cumhurbaşkanlığı kararı gerekmektedir. Limited şirketlerin kurulumunda ana sözleşmenin noterde onayından sonra ticaret siciline tescil edilmesi, ticaret ve sanayi odasına ve sosyal güvenlik kurumuna kaydı gerekmektedir.

Anonim şirket: Sermaye şirketi olmanın tüm özelliklerini taşıyan anonim şirketler, büyük iş hedefleri gerçekleştirmek için, daha çok ortaklı kurulabilen ve tüzel kişiliği olan şirketlerdir. Anonim şirketlerin ortakları sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları kadar şirkete karşı sorumludur. Anonim şirketlerin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• En az 50.000 TL sermaye ile kurulur (kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL’den az olamaz)
• Yasal olan her türlü ticari ve sınai faaliyette bulunabilirler. Bankacılık ve sigortacılık faaliyetlerinde bulunabilirler.
• Şirket sermayesi belirli paylara bölünmüştür ve bu payları hisse senetleri temsil eder.
• Anonim şirketler, hisse senedi ve tahvil çıkartabilirler.
• Şirket ve ortaklarının sorumluluğu sahip oldukları sermaye kadardır.
• Anonim şirketlere emek sermaye olarak konulamaz.
• Anonim şirketler kurumlar vergisi mükellefidirler.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca yayımlanacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenip, ilan edilecek anonim şirketler Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın izni ile kurulur. Ayrıca esas sözleşmede yapılacak değişikliklerde de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınır.

Anonim şirketlerin kurulması için öncelikle ana sözleşme hazırlanması gerekmektedir. Bu sözleşmede şirketin faaliyet konusu ve adı açıkça belirtilmelidir. Ana sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların imzalarının noterce onaylanması şarttır. Ana sözleşmenin noter tarafından tasdik edilmesi, ilgili kuruluşlara kayıt, tescil ve ilanla ilgili işlemlerin sonrasında anonim şirketlerin kuruluşları tamamlanmış olur. Anonim şirketlerin kuruluş işlemlerinin notere tasdik ettirildiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde ticaret sicili memurluğunda tescili ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilmesi şarttır.

Anonim şirketlerin Ticaret veya Sanayi Odası’na kaydında gerçek kişilerin kaydına benzer belge ve bilgiler istenir. Vergi dairesine ilgili evraklarla başvurularak Kurumlar Vergisi numarası alınır. Gerekli defter ve belgeler temin edilerek şirket faaliyetlerine başlanır. Gerekli evraklarla Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurularak numara alınmasının ardından kurulan şirkete ait işyeri açma izninin alınması gerekir.

Anonim şirketlerde, limited şirketteki Müdür/Müdürler Kurulu’nun yerini Yönetim kurulu almıştır. Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulu anonim şirketlerin zorunlu organlarıdır. Şirketin en yetkili organı Genel Kurul iken, şirketin sevk ve idaresini sağlayan organ Yönetim Kurulu’dur. Denetim Kurulu ise şirket faaliyetlerini ve hesaplarını denetleyerek, Genel Kurul’a sunar.

Anonim şirketlerde ortaklıktan ayrılmak limited şirketlere göre daha kolaydır. Hisse senetlerinin devri ile ortaklıktan ayrılmak mümkündür.

Limited ve anonim şirketler; yevmiye defteri, envanter defteri ve büyük defteri notere tasdik ettirerek işin başlangıcından itibaren gerçekleştirilecek mali işlemleri bu defterlere kaydederler. İşin gereği olarak perakende satış fişi, fatura, irsaliye ve gider makbuzu gibi gerekli olan belgeler Vergi Usul Kanunu (VUK) gereğince yetkili matbaalara bastırılır. İşletme ödeme kaydedici cihaz (yazar kasa) kullanılacak ise onunla ilgili yasal izinler alınarak onaylı cihaz temin eder. Yazar kasa kullanmak zorunda olanlar yasal süresi içinde yazar kasa almak ve kullanmak zorundadır. Bunun için dilekçe ile vergi dairesine müracaat edilir. Vergi dairesince verilen matbu izin yazısı ile yazar kasa satın alınır Yetkili servislerce gerekli işlem yapıldıktan sonra fatura, yazar kasa ruhsatının fotokopileri ve ilk kesilen fiş örnek olarak eklenip dilekçe ekinde vergi dairesine verilir. Gerekli onayın alınmasından sonra tasdik edilen yazar kasa levhası işletmeye verilir. Ayrıca şirketler aldıkları kararları yazacakları bir karar defteri alarak notere tasdik ettirir. Şirket kurmanın son aşamasında ise işyeri açma ruhsatının alınması gerekmektedir.

İşyeri Açma Ruhsatı Alınması

Gerek şahıs işletmeleri gerekse şirketler “İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik” hükümlerine göre işe başlamaları için işyeri açma ruhsatı almak zorundadırlar. Belediye ve diğer yetkili idarelerden usulüne uygun olarak işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmadan işyeri açılamaz ve çalıştırılamaz. Bu konuda Bakanlar Kurulunca 14/7/2005 tarihinde 2005/9207 sayılı karar ile “İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik” in yürürlüğe konulması kararlaştırılmıştır.

Yönetmelikte yetkili idareler belirlenmiştir. Buna göre yetkili idare; Belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında il özel idaresi yetkilidir. Büyükşehir belediyesi sınırları ve mücavir alanlar içinde büyükşehir belediyesi yetkilidir. Bunların dışında kalan hususlarda büyükşehir ilçe veya ilk kademe belediyesini; belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde belediyeyi ve organize Gümrük bölgesi sınırları içinde organize Gümrük bölgesi tüzel kişiliğini ifade etmektedir. Belediye, büyükşehir belediyesi gibi yetkili kurumlar açılacak iş yerini sıhhi müessese (işletme) ve gayrisıhhi müessese olarak sınıflandırmıştır.

• Gayrisıhhi (sağlıklı olmayan) müesseseler, yani iş yerleri, faaliyette bulundukları alan itibariyle gerek çıkardıkları koku, duman ve gürültü yönünden, gerekse üretim sonucunda meydana gelen zararlı atıklar nedeniyle çevresinde bulunan insanlara fiziksel, ruhsal ve sosyal yönlerden az ya da çok zarar veren veya zarar verme ihtimali bulunan müesseselerdir. İnsanları etkileyen bu zararlarının yanı sıra, üretim faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan tehlikeli ve zararlı atıklar da hava, su ve toprağın kirlenmesine sebep olarak hayvan veya bitki gibi diğer canlılara da zarar vermektedir.
• Gayrisıhhi müessese faaliyeti sırasında çevresinde bulunanlara biyolojik, kimyasal, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden az veya çok zarar veren veya vermesi muhtemel olan ya da doğal kaynakların kirlenmesine sebep olabilecek müesseseleri ifade etmektedir. Bu müesseseler verebilecekleri zararların boyutuna göre birinci, ikinci ve üçüncü sınıf gayrisıhhi müessese olarak üçe ayrılırlar. Birinci sınıf gayrisıhhi müessese ruhsatları Büyükşehir Belediyesi tarafından verilirken, ikinci ve üçüncü sınıf gayrisıhhi müessese ruhsatları ilçe belediyeleri tarafından verilmektedir.

İşletme Organizasyonu

Girişimci işi kurduktan sonra işletmenin organizasyon yapısını oluşturarak gerekli personeli temin eder ve yetkilendirir, işletmenin pazarlama, finans vb. planlarını yaparak işin yürütülmesini sağlar. İşletmenin hangi ürünü ya da hizmeti satacağı, hedef müşterilerinin kim olacağı firmanın ürünlerinin fiyatlandırılması reklam promosyon satış ve dağıtım politikaları pazar stratejisini oluşturur. Ayrıca işletme mamul veya hizmet üretimi stratejisini de oluşturur. İşletmenin ürün ve hizmetinin üretim ve sunumunda kullanılacak süreç ve teknoloji, materyal donanım ve bina ihtiyaçları, çapları, yerleri, gerekli kadro sayısı ve beceriler satış hedeflerini gerçekleştirmek için gerekli üretim programını kapsar.

Yurt Dışında Girişimcilik Yapma

Girişimci iş fikrini yurt dışında gerçekleştirmek istiyorsa öncelikle ülke şartlarını ve yasal işlemleri çok iyi incelemesi gerekir. Bu detaylı inceleme sırasında asgari sermaye, KDV, Kurumlar Vergisi gibi limitleri inceleyerek Türkiye ile karşılaştırmasında yarar vardır.

Türkiye dışındaki ülkelerde de iş kurarken Türkiye’dekine benzer işlemler vardır. ABD’de şirket kurulurken, Türkiye’de de olduğu gibi en önemli husus kurulacak şirketin türüdür.

Şirketler;

• “Ticari Varlığın Yegâne olarak Sahipliği (Sole Proprietorship)”,
• “Ortaklık (Partnership)”,
• “Ticari şirketler (C veya S Corporations)”,
• “Sınırlı Ortaklık (Limited Partnership)”,
• “Sınırlı Sorumlu Kuruluş (Limited Liability Company)” şeklinde faaliyet gösterilebilmektedir.

Almanya’da 7 değişik formda (Şahıs şirketi, Şube, Limited şirket, Adi ortaklık, Komandit ortaklık, GmbH & Co. KG, Anonim şirket) iş kurulması mümkündür.

Çin’de direkt yatırım, üç şekilde gerçekleştirilebilir:

• Şirket ortaklığı,
• İş birliği ortaklığı (sözleşmeli ortaklık),
• Tamamen yabancı yatırımlı şirketler.

Çin’de temsilcilik ofisi dışında, yabancı sermaye için temel olarak 3 değişik şirket kurma yöntemi bulunmaktadır:

• Çin-Yabancı Ortak Girişimi (Sino-Foreign Equity Joint Venture),
• Çin-Yabancı Mukavelevi Ortak Girişim (Sino- Foreign Contractual Joint Venture),
• Tümüyle Yabancı Sermayeli İşletme (Wholly Foreign-owned Enterprise).

Çin’de üretim ile uğraşacak bir Ltd. şirket için asgari kayıtlı sermayenin 500.000 Yuan olması gerekir. A.Ş. statüsünde asgari kayıtlı sermaye ise 10.000.000 Yuan olarak belirlenmiştir.