Ünite 8: Giysilerin Bakımı ve Korunması

Giriş

Giysiler bireylerin gelirlerinin önemli bir kısmını harcayabildikleri temel ihtiyaçlardandır. Bir giysi, ne kadar düşük ya da yüksek fiyatla alınırsa alınsın tüketicilerin genel kabul edilebilecek beklentileri, mevcut ihtiyaçlarının olabildiğince uzun süreli ve kalitenin yitirilmeden karşılanmasıdır. Bu konu giysilerin vaat ettiği kaliteyi, kullanılan malzeme, üretim gibi özellikleri ile ne ölçüde karşılayabildiğine bağlı olmakla birlikte, satış sırasında ve sonrasında önerilen bakım ve koruma kurallarının doğru olarak izlenmesine de bağlıdır.

Giysilerin Çabuk Eskimesinde Nedenler

• Giysilerin çok dar ya da bol olarak vücut ölçülerine uymaması,
• Kumaş özelliğine uygun yıkama ya da diğer temizleme yöntemlerinin kullanılmaması,
• Ütü sıcaklığının giysilerde kullanılan malzeme türüne göre seçilmemesi,
• Sadece sezonluk kullanılabilecek ve çabuk demode olabilen moda giysilerin tercih edilmesi.

Bu nedenlere:

• Giysilerin kullanım amaçları ya da yerleri dışında giyilmesi,
• Koruma ve saklama koşullarının uygunsuzluğu,
• Uygun kurutma yöntemlerinin kullanılmaması,
• Giyme sırasında kullanıcının dikkatsizliği ya da giysilere zarar verebilecek küçük kazalar

gibi nedenler de eklenebilir.

Giysilerin Bakımı ve Korunmasında Dikkat Edilecek Noktalar

Giysilerin bakımı ve korunması, yapıldığı kumaş ya da diğer malzemelerin nitelikleri, renkleri, leke türleri gibi özellikler dikkate alınarak yapılmalıdır.

Giysi Bakım Sembolleri

Giysilerin üretildiği malzemelerin özellikleri, bakım ve korumaları ile ilgili açıklamalar ya da simgelerin yer aldığı etiketler, üretim sırasında giysi içine dikilmiş ya da marka etiketi ile birlikte giysi üzerine monte edilmiştir. Etiket boyutları sınırlı olduğu için bakım talimatları genellikle simgelerle ifade edilmektedir.

Yıkama, kurutma, ütüleme, profesyonel temizleme ve ağartma maddelerinin kullanımı ile ilgili bu simgeler Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından belirlenmiştir (Tablo 8.1). Giysilerin özelliklerini kaybetmeden uzun süreli kullanımı için etiketlerde yer alan bu simgelerin bilinerek diğer bakım ve koruma talimatlarına uyulması gerekmektedir.

Malzeme Türlerine Göre Bakım ve Koruma Kuralları

Giysilerin bakımında üretildikleri malzemelerin cinsi, lif türleri ve bu liflerin kullanım oranları gibi özellikler önemlidir. Temelde doğal ve yapay olarak sınıflandırılabilen lifler, bu liflerden üretilen ipliklerle elde edilen kumaşlar ve üretilebilecek giysilerin genel bakım kuralları ile ilgili bazı kısa açıklamalar Tablo 8.3’te yer almaktadır.

Doğal Malzemelerden Yapılan Giysilerin Bakımı

Pamuk, yün, keten, ipek gibi bitkilerden ya da hayvanlardan elde edilen lifler, giysileri oluşturan iplik ve kumaşların üretiminde sıklıkla kullanılan doğal hammaddelerdendir. Giysilerin üretiminde sıklıkla kullanılan diğer doğal malzemeler arasında ise deri ve kürk yer almaktadır. Bu malzemelerin sahip olduğu fiziksel, kimyasal ve kullanım oranları gibi özelliklere göre bakım yapılmalıdır.

Bitkisel Lifli Kumaşlardan Üretilen Giysilerin Bakımı

1. Pamuklu giysiler ısıya karşı dayanıklıdır. Ancak beyaz ya da renkli olma durumlarına göre yıkama ısısı ayarlanmalıdır. Beyaz renkli giysiler, çok yüksek ısılarda makinada veya elde yıkanabilir. Renkli pamuklular ise çok yüksek ısılarda yıkandığında renkleri solar. Bu nedenle, çok yüksek ısılarda yıkanmamalıdır. Ayrıca, giysinin üretim kalitesine göre suyla ilk temasta çekme sorunu yaşanabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.
2. Pamuklu giysiler ısıya dayanıklı olduğu için yüksek sıcaklıkta ütülenebilir.
3. Ağartıcılara ve kimyasal deterjanlara oldukça dayanıklı oldukları için beyaz renkteki pamuklu ve keten giysilerin temizliğinde ağartıcılar kullanılabilir.
4. Saklama sırasında çok form kaybetmedikleri için askıya asılabilir. Ancak, kurutma sırasında form değişikliği olmaması için özellikle üst giysileri, etek ucundan asmak yerine askıya geçirmek ya da omuzlardan düzgünce asmak daha doğrudur.

Hayvansal Lifli Kumaşlardan Üretilen Giysilerin Bakımı

1. % 100 hayvansal liflerden üretilen tekstil yüzeylerinden oluşan giysiler daha çok kuru temizlemeye uygundur.
2. Yün, kıl gibi hayvansal lifli kumaşlardan üretilen giysiler keçeleşme, boncuklanma gibi sorunlar nedeniyle yüksek ısıdaki su ya da çamaşır makinasında yüksek ısı ve devirdeki programlarda yıkamaya uygun değildir. Bu giysiler, tekstil yüzeyinin özellikleri ve lif kullanım oranlarına göre genellikle düşük ısılarda ve elde yıkamaya uygundur. Bazıları ise özel programlarla makinada yıkanabilir.
3. Alkalilere karşı hassas olduklarından, bu liflerden üretilen giysilerin yıkanmasında, sabun ya da sodalı deterjanlar yerine özel deterjanların kullanılması daha doğrudur.
4. Yün, kıl gibi hayvansal lifli kumaşlardan üretilen giysiler, formlarını kaybetmemeleri için asmak yerine düz bir yüzeye yayılarak kurutulmalıdır.
5. İpekli giysiler güneşle uzun süre temas sonucunda sararır ve dayanıklılığını biraz kaybeder. Bu nedenle, kurutma sırasında uzun süreli ve doğrudan güneş altında bırakılmamalıdır.
6. Yün, kıl gibi hayvansal lifli kumaşlardan üretilen giysiler, lif özelliğine uygun düşük ısılarda ve buhar hassasiyeti dikkate alınarak ütülenmelidir.
7. Kaliteli yünlülere altı ya da sekiz giyimden sonra kuru temizleme yapılmalıdır. Ayrıca, yünlü giysiler güvelere karşı dayanıksızdır. Bu nedenle, saklama sırasında naftalinlenmelidir. Güvelerden kurtulmada etkili bir başka yol ise 80 derecelik 400 gram ispirto içine, 50 gram kafuru ve 50 gram karabiber karıştırılıp, karışımı 10 gün beklettikten sonra dolapların veya sandıkların içine sürmektir.

Deri ve Kürk Giysilerin Bakımı

1. Kürkler kullanılmadığında tozlanmaması için doğal malzemelerden yapılmış giysi kılıfları içerisinde saklanmalıdır. Sentetik malzemelerden yapılan kılıflar hava almayı engelleyerek tüylerin dökülmesine neden olduğu için kullanılmamalıdır. Ayrıca güvelerden korumak amacı ile naftalin kullanılmalıdır. Naftalin, saklama kılıfı içerisine bir başka torba ile konulmalı, zarar vereceği için kürklerin üzerine serpilmemelidir.
2. Kullanım sırasında hava şartları nedeni ile ıslanan kürkler ve deriler askıya asılarak ısı kaynaklarından (soba, kalorifer, ısıtıcı vb.) uzak şekilde kurutulmalıdır.
3. Deri giysilerin kirli yerleri özel temizleyiciler ya da sabunlu nemli bezle hafifçe silinmelidir. Silinen kısma yağsız krem tamponlama (yumuşak hareketlerle bastırmak) ile sürülerek bekletilmeli ve yumuşak bir bezle parlatılmalıdır.
4. Süet giysilerde lekeli yerler benzine batırılmış kıl fırça ile renge zarar vermeyecek şekilde hafifçe fırçalanmalı ve havalandırılmalıdır.
5. Parfüm ve deodorant gibi kozmetik ürünler deri ve kürk üzerine doğrudan püskürtülmemelidir. Bu ürünler kullanılmak isteniyorsa giysinin astar kısmına uygulanmalıdır.
6. Doğal deri ve süet giysiler, profesyonel bakım işlemleri ile boyatılarak yenilenebilir ya da istenirse olanaklar ölçüsünde (giysi renginin açıklığı-koyuluğu ya da istenen rengin sağlanabilirliği vb.) renk değişikliğine gidilebilir.

Yapay Malzemelerden Yapılan Giysilerin Bakımı

1. Bazısı sadece kuru temizleme gerektirmektedir. Kullanım etiketinde yıkanabilirliği belirtilmiş ise belirtilen ısılarda, ısı belirtilmemiş ise düşük sıcaklıklarda yıkanmalıdırlar.
2. Yıkama ve temizlemede kullanılacak deterjan ve temizleyici maddelerin ambalajları ya da kullanım kılavuzları üzerinde yer alan talimatlar ve kullanım alanları ile ilgili açıklamalar dikkatlice incelenmelidir. Bazı deterjan ve temizleyiciler yapay liflerin yapısına zarar verebileceği için kullanılmamalıdır.
3. Isıya karşı hassas oldukları için düşük sıcaklıklarda ütülenmelidirler. Yapay lifli kumaşlardan üretilen giysilerden bazıları buruşmadığı için ütüleme gerekmez.

Leke Türlerine Göre Temizleme Yöntemleri

Giysilerin bakımında önemli konulardan bir diğeri leke türleri ve bunların temizleme yöntemleridir. Giysilerde oluşan lekelerin temizlenmesinde çeşitli etkenler rol oynamaktadır. Bu etkenlerden ilki leke türüdür. Lekelerden bazıları evde uygulanabilecek işlemlerle temizlenebilirken, bazı lekelerin temizlenmesinde profesyonel yardım almak gerekmektedir.

Giysilerde oluşabilecek bazı lekeler, bu lekeleri temizlemedeki ön işlemler, kumaşların ağartılabilir ya da ağartılamaz olma durumlarına göre leke çıkarma yöntemleri Tablo 8.4’te verilmiştir.

Giysilerin Giyim Sonrası Bakımı ve Saklanması

Giysiler çıkarıldığında kirlenmemiş durumda ise bir sonraki giyime hazırlamada havalandırılmalıdır. Koku sinmiş ve buruşmuş giysiler bir süre buharlı bir ortamda (banyo) bekletilerek kokunun giderilmesi ve kırışıkların açılması sağlanabilir. Giysiler kurutma ya da saklamada, kumaşları ve diğer özelliklerine göre askılara asılmalıdır. Esneyen dokuma ya da örmeden yapılan giysiler, formlarını kaybetmemeleri için askıya asılmamalıdır. Askılar, giysinin ağırlığını taşıyacak özellikte olmalı, tel askılar yerine daha çok plastik ya da kumaş kaplamalı askılar tercih edilmeli, asılan giysilerin varsa düğmeleri iliklenmeli ve fermuarları kapatılmalıdır. Ayrıca, çıkarıldığında giysilerin kontrolü yapılmalı varsa eksik düğmeler dikilmeli, sökükler tamir edilmelidir. Aynı giysilerin sürekli giyilmesi yerine değiştirilerek giyilmesi de giysilerin korunmasında ve kullanım sonrası formlarını tekrar kazanabilmelerinde etkilidir (Kırzıoğlu, 1992: 55; Altınöz ve Suvari, 2000: 64; Çakır, 2002: 78).

Giysi Saklama Yerleri

Giysiler kullanıldıktan sonra ve mevsimlik dönemlerde bir sonraki kullanıma kadar uygun yerlerde ve koşullarda saklanmalıdır. Bu saklama yerlerinden bazıları gardırop, sandık ya da valizler, giysi çantaları, kutular ve diğer paketleme gereçleridir. Giysiler sandık ya da valizlerde saklanırken katlanarak bir kılıf içerisine yerleştirilmelidir. Böylelikle valizin kullanımı istendiğinde saklanan giysiler rahatlıkla çıkarılabilir. Giysi çantaları ya da kılıfları, giysilerin mevsimlik olarak saklanmasında ya da açık renk ve kürk gibi özel materyallerden yapılan giysilerin saklanmasında kullanılan saklama gereçleridir. Giysi ve aksesuarların saklanabileceği başka bir gereç ise kutulardır. Kutular içerisine giysi ve aksesuarlar, özelliklerine göre düzgünce yerleştirilmelidir. Kutular üzerine giysi ve aksesuarlarla ilgili açıklayıcı etiketlerin yapıştırılması, kullanım kolaylığı sağlayacaktır. Diğer paketleme gereçlerine vakumlu plastik koruyucular, parşömen ya da mülaj kâğıtları ve plastik torbalar örnek verilebilir. Plastik malzemeler hava geçirmeye uygun olmadığı için doğal kürk ve deri gibi malzemelerden yapılan giysilerin saklanmasında kullanılmamalıdır. Ayrıca tahta ve metal yüzeye sahip saklama yerleri, giysilerde lekelenmeye neden olabileceğinden uygun kâğıt ya da kumaşlar ile kaplanmalıdır (Anonim 4, 1992: 145).

Ayakkabı Bakımı

Ayakkabı bakımında dikkat edilecek bazı noktalar şöyledir (Anonim 2, 2011; Anonim 3, 2011):

1. Ayakkabılar giyilirken ve çıkartılırken varsa bağcık ya da fermuarları açılmalıdır. Ayrıca, arka (fort) kısmına basılmadan çekecek yardımı ile giyilmelidir.
2. Ayakkabılar yapısına ve amacına uygun olarak kullanılmalıdır. Örneğin, kösele tabanlı bir ayakkabı spor sırasında kullanılmamalıdır.
3. Kapalı ayakkabılar mutlaka çorapla giyilmelidir. Çorapsız giyilen deri ayakkabılar zamanla koku yapabilir.
4. Giyilme sırasında ter nedeni ile nemlenen ayakkabılar havalandırılmalıdır. Hava şartlarına bağlı olarak ıslanan ayakkabılar ısı kaynaklarından (soba, kalorifer vb.) uzak tutularak ve doğrudan gün ışığına bırakılmadan kurutulmalıdır.
5. Deri ayakkabılar uygun renkte boya ile boyanmalı ve cilalanmalıdır. Nubuk ayakkabılar boyanmamalı ve özel temizleme süngerleri veya fırçaları ile temizlenmelidir. Süet ayakkabılar ise özel sprey boyalar ile boyanarak, temizleme süngerleri ya da fırçaları ile temizlenebilir.
6. Daha uzun ömürlü olması için ayakkabılar dinlendirilmeli, imkanlar ölçüsünde farklı ayakkabılar değiştirilerek giyilmelidir.
7. Ayakkabılar çamaşır makinasında ya da su altına tutularak yıkanmamalıdır.